Neolocality from the Perspective of Islamic and Positive Turkish Family Law

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 501 - 513, 15.12.2025

Recep Bağbancı

https://doi.org/10.52637/kiid.1732010

Öz

This study examines the concept of neolocality, a notion rooted in sociology and anthropology, within the frameworks of Islamic law and positive Turkish law, focusing on the legal and socio-cultural dimensions of spouses’ post-marital residential preferences. Neolocality refers to a residential arrangement in which the newly married couple establishes an independent household separate from both families. This model has become increasingly prevalent, particularly in the context of modernization, due to profound transformations in family structures and shifting perceptions of individual privacy. As a result, neolocality has emerged as both a necessity and a conscious choice for many couples. Within this context, the study aims to analyze legal approaches to neolocality through a comparative method, drawing on Islamic law and Turkish civil law. Although the term neolocality does not explicitly appear in Islamic legal sources, provisions developed in favor of womenparticularly those concerning the husband's obligation to provide housingindirectly support this form of residence. The right to housing, considered part of the wife's maintenance (nafaqa), refers to a dwelling that meets her social status, ensures her privacy, and provides both material and emotional security. Ottoman-era legal practices, including court decisions and fatwas, also reflect this understanding. In Turkish law, neolocality is indirectly protected through the regulations on marital residence found in the Turkish Civil Code No. 4721 and through judicial precedents. Specifically, court rulings concerning divorce based on abandonment have introduced criteria regarding the independence and suitability of the shared residence. This study examines neolocality not merely as a housing model but as a legal mechanism for the protection of individual rights within marriage, the construction of private space, and the redefinition of intra-family power dynamics. The comparative analysis concludes that neolocality is supported and safeguarded—both explicitly and implicitly—within the frameworks of Islamic law and positive Turkish law.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Positive Turkish Law , Right of Residence , Common Residence , Neolocality

Teşekkür

My special thanks go to Research Assistant Ceyhun Öz for his assistance and support.

İslâm Hukuku ve Pozitif Türk Aile Hukuku Açısından Neolokalite

Öz

Bu çalışma, sosyolojik ve antropolojik bir kavram olan neolokaliteyi İslâm hukuku ve pozitif Türk hukuku çerçevesinde ele alarak eşlerin evlilik sonrası yerleşim tercihlerinin hukuki ve sosyo-kültürel boyutlarını incelemektedir. Neolokalite, evlenen çiftlerin her iki ailenin yerleşim yerinden ayrı, bağımsız bir konut kurmaları anlamına gelir. Neolokalite, özellikle modernleşme sürecinde yaygınlık kazanan bir yerleşim modelidir. Toplumsal dönüşümlerin aile yapısında ve bireysel mahremiyet algısında meydana getirdiği değişim, bu modelin hem ihtiyaç hem de tercih olarak öne çıkmasına neden olmuştur. Bu bağlamda çalışma, neolokaliteye ilişkin hukuki yaklaşımları karşılaştırmalı bir yöntemle (İslâm Hukuku-Pozitif Türk Hukuku) analiz etmeyi amaçlamaktadır. İslâm hukukunda doğrudan neolokalite kavramı yer almasa da kocanın mesken sağlama yükümlülüğü üzerinden kadın lehine geliştirilmiş hükümler bu yerleşim biçimini dolaylı da olsa desteklemektedir. Evlilik nafakası kapsamında değerlendirilen mesken hakkı, kadının sosyal statüsüne ve mahremiyetine uygun, maddi ve manevi açıdan bağımsız bir meskeni ifade eder. Osmanlı uygulamaları, özellikle mahkeme kararları ve fetvalar, bu yaklaşımı destekler niteliktedir. Pozitif Türk hukukunda ise neolokalite, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun eşlerin ortak konutuna ilişkin düzenlemeleri ve yargı kararları aracılığıyla dolaylı biçimde korunmaktadır. Özellikle terk sebebiyle boşanma da eşin davet edileceği ortak konutun bağımsızlığına dair belirlenen kriterler, mahkeme içtihatlarında belirleyici hale gelmiştir. Çalışma, neolokal yerleşimin sadece bir barınma biçimi değil, aynı zamanda evlilikte bireysel hakların korunması, özel alanın inşası ve aile içi dengelerin yeniden tanımlanması açısından hukuk sistemleri tarafından nasıl ele alındığını karşılaştırmalı olarak incelemekte ve bu bağlamda hukuki normların toplumsal yapıyla olan etkileşimini ortaya koymaktadır. Karşılaştırmalı inceleme sonucunda da görülmektedir ki neolokalite hem İslâm hukuku hem de pozitif Türk hukuku açısından korunmakta ve desteklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku , Pozitif Türk Hukuku , Mesken Hakkı , Ortak Konut , Neolokalite

Teşekkür

Yardım ve desteğinden dolayı Araştırma Görevlisi Ceyhun Öz’e özel teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. İslam Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Adempira, Neslişah. Yetişkinlerde Evlilik Uyumu ile Empatik Tutum Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Gelişim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2024.
• Aydın, Mehmet Akif. Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Aydın, Selçuk - Bahadır, Muhammed. “Değişen Aile Kurumunda Kadının Rolü ve Gelinin Rolü Üzerine Bir Değerlendirme: Ağrı İli Örneği”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 62 (2019), 201–230.
• Bates, Daniel G. 21. Yüzyılda Kültürel Antropoloji. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Canatan, Kadir - Yıldırım, Ergün. Aile Sosyolojisi. İstanbul: Açılım Kitap, 2013.
• Cebeci, İsmail. Ceride-i İlmiyye Fetvaları. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Cin, Halil. İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1974.
• Çakır, Mehmet. “Aile Sosyolojisine İlişkin Temel Kavramlar-Bir Aile Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü Denemesi”. Gelenek ve Modernite Arasına Sıkışmış Bir Kurum: Aile. ed. Ziyaeddin Kırboğa - Tahir Dağcı. 27-48. İstanbul: Kitap Dünyası, 2022.
• Çeker, Orhan. Nafaka Kanunu. İstanbul: Ebru Yayınları, 1985.
• Çeker, Orhan. Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnâmesi. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2016.
• Çolak, Abdullah. İslam Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetu’d-Desûkî ʿale’ş-Şerhi’l-kebîr. 4 Cilt. Beyrût: Daru’l-Fikr, ts.
• Dikmen, Mehmet. İslam Hukukuna Göre Ailede ve Toplumda Kadın. İstanbul: Cihan Yayınları, 2010.
• Döndüren, Hamdi. “Mesken”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/316–317. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Ember, Melvin. “Division of Anthropology: The Emergence of Neolocal Residence.” Transactions of the New York Academy of Sciences 30/2 (1967), 291–302.
• Erbay, Celal. “Nafaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/282–285. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Gençcan, Ömer Uğur. Boşanma Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları, 2022.
• Gözütok, Gülfer. Terk Sebebiyle Boşanma. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2019.
• Haviland, William A. vd. Kültürel Antropoloji. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2008.
• Havutçu, Ayşe. “Evli Kadının Yerleşim Yeri”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 7/1 (2005), 29–50.
• Işık, Esra. “Evliliğin Toplumsal Boyutu ve Homogami Evlilik”. Sosyal Bilimlerde Akademik Araştırma ve Değerlendirmeler-II. ed. Mehmet Sedat İpar. 95–108. Gaziantep: Özgür Yayınları, 2023.
• İbn Âbidin, Muhammed Emin. Reddu’l Muhtar ale’d-Dürril-Muhtar. 14 Cilt. Mısır: Matbaatu Bulak, 1299.
• İbn Kudâme el-Makdisî, Delilleriyle Hanbelî Fıkhı: el-Muğnî, 4 Cilt, kısaltan ve yayına haz. Hamed b. Abdulaziz el-Hammad, çev. A. Alpaslan Tuncer. İstanbul: Karınca & Polen Yayınları, 2021.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahru’r-Râ'ik Şerhu Kenzi’d-Dekâ'ik. 8 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-İlmiyye, 1311.
• İbnü’l-Hümâm, Abdilvâhid. Fethu’l- kâdir. 10 Cilt. Mısır: Matbaatu’l- Meymene, 1319.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs. ez-Zehîra. 14 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmiyye, ts.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Karslı, Emine. “Modernleşme Sürecinde Çözülen Aile Yapısı ve Kadının Yeniden İnşası”. Uluslararası Hukuk ve Sosyal Bilim Araştırmaları Dergisi 1/1 (2019), 1–14.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ud. Bedâîʿus-Sanâiʿ fi Tertibi’ş-Şerâ'iʿ. 7 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Cemâliyye, 1910.
• Koç, Mehmet. “İslam Aile Hukukunda Evlilik Nafakası Olarak Mesken (Osmanlı Uygulaması)”. İlahiyat Akademi 15 (2022), 57–83.
• Merğînânî, Ebî Bekr. el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-mübtedi. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Erkam b. Ebi’l Erkam, ts.
• Nebioğlu Öner, Şebnem. “Aile Konutu’nun Özellikleri, Unsurları, Koruma Süresi ve Korunma Nedenleri”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi 97 (2011), 117–154.
• Nevevî, Ebu Zekeriyya Muhyiddin b. Şeref. Minhâcu’t-Talibîn. Dımeşk: Dâru’l-Feyhâ, 2013.
• Özdemir, Recep. “İslâm Hukukuna Göre Kadının Malî Hakları”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (2022), 92–119.
• Özuğur, Ali İhsan. Evlilik Birliğini Sona Erdiren Nedenler Boşanma, Ayrılık ve Evlenmenin İptali Davaları. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2013.
• Saran, Nephan. Antropoloji. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1989.
• Savur, Hayrettin. Siirt'in Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1312/1317-1894/1900 tarihli ve 420 no'lu Siirt Şer'iye Siciline Göre). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Sezen, Lütfi. “Türkiye’de Evlenme Biçimleri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 11/27 (2005), 185–195.
• Süleymanov, Abulfez. “Çağdaş Türk Toplumlarında Aile ve Evlilik İlişkileri”. Aile ve Toplum 5/17 (2009), 7–17.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. 11. Cilt. Bulak: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1321.
• Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi. Maʿrûzât. ed. Pehlül Düzenli. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Şirbînî, Şemsuddin Muhammed b. el-Hâtip. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti me‘ânî elfâzi’l-Minhâc. Beyrût: Daru’l-Mâ‘rife, 2010.
• Şola, Erhan. 537 Numaralı Karahisar-ı Sâhib Sancağı Şer‘iyye Sicili. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Tucker, Judith E. Women, Family, and Gender in Islamic Law. Cambridge: Cambridge, 2008.
• TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu. “İstatistiklerde Aile, 2023”. 2024. Erişim 21 Nisan 2025. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Aile-2023-53784
• Ülken, Hilmi Ziya. “Aile”. Aile Yazıları I. ed. Beylü Dikeçligil - Ahmet Çiğdem. 27–32. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı, 1991.
• Uyanık, Memet Zeki. “İslâm Aile Hukukunda Evlilik ve Boşanma Nafakası Bağlamında Süresiz Nafaka Yasası”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (2019), 57–88.
• Yaman, Ahmet. İslam Aile Hukuku. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2017.
• Zeylaî, Fahruddîn Osman b. Ali. Tebyîn’ul-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İstanbul Kadı Sicilleri Eyüb Mahkemesi 74 Numaralı Sicil. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Yargıtay Genel Kurulu, K. 1999/851 (20 Ekim 1999).
• Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, K. 1994/294 (04 Mayıs 1994).
• Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, K. 2003/3652 (17 Mart 2003).
• Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, K. 2004/1339 (09 Şubat 2004).
• Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, K. 2017/537 (17 Ocak 2017).