Qur’an Memorization Project with Formal Education According to Teachers: A Meta-Synthesis Study

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 335 - 369, 15.12.2024

Ahmet Koç

Öz

This meta-synthesis study aims to develop a holistic approach by synthesizing qualitative research results that examine the Qur’an memorization project with formal education based on Qur’an teachers’ opinions. In this study, in which the meta-synthesis method was used, a five-step research process was followed in accordance with the literature. The criteria for the research to be included in the study group were that it was about a Qur’an memorization project along with formal education, was based on Qur’an teachers’ opinions, and was conducted with a qualitative or mixed method. The data obtained from 10 studies met these criteria were carefully read and themes and codes were determined. The findings of this meta-synthesis study reveal that the project has advantages and challenges. In particular, the structural dimension of the project, the Qur’an memorization education process, teacher competencies, what it brings to students, and student-teacher expectations came to the fore as the main themes. The structural dimension of the project offers significant advantages in integrating Qur’an memorization education with formal education. Another positive feature that stands out in the researches is that students can memorize without leaving their families or being away from their peers. Collaboration between the school and the Qur’an course is critical to the project’s success. It has been determined that the one-year break from school within the scope of the project, in terms of the opportunity it provides for Qur’an memorization education, is a driving force in students and their families deciding and continuing memorization education. However, it has been revealed that this period is generally insufficient to complete memorization, and a limited number of students can complete it within this period. One of the strengths of the project with formal education is the participation of willing and capable students in memorization education at an early age. This quantitative and qualitative increase in the student resource, is a pleasing situation for Qur’an memorization education. Research findings show that carrying out Qur’an memorization with formal education positively contribute to student academic and social development. As a result, the Qur’an memorization project with formal education significantly contribute to Turkey's education system as a new model. For the project to be executed successfully, it is crucial to make structural improvements, meet the expectations of students and teachers, and strengthen cooperation between institutions.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Qur’an Memorization, Qur’an Memorization with Formal Education, Qur’an Memorization Project, Project Imam Hatip Secondary School

Öğreticilere Göre Örgün Eğitimle Birlikte Hâfızlık Projesi: Bir Meta-Sentez Çalışması

Öz

Bu meta-sentez çalışmasının amacı, örgün eğitimle birlikte hâfızlık projesini öğretici görüşlerine dayalı olarak inceleyen nitel desenli araştırmaların sonuçlarını sentezleyerek bütüncül bir yaklaşım geliştirmektir. Meta-sentez yönteminin kullanıldığı bu çalışmada literatüre uygun olarak beş basamaklı araştırma süreci takip edilmiştir. Çalışma grubuna dâhil edilecek araştırmalar için örgün eğitimle birlikte hâfızlık projesini ele alması, öğretici görüşlerine dayanması ve nitel ya da karma yöntemle gerçekleştirilmiş olması ölçüt olarak belirlenmiştir. Bu ölçütlere uyan 10 araştırmadan elde edilen veriler dikkatlice okunarak temalar ve kodlar belirlenmiştir. Bu meta-sentez çalışmasında ulaşılan bulgular, projenin hem avantajları hem de zorlukları olduğunu ortaya koymaktadır. Özellikle projenin yapısal boyutu, hâfızlık eğitim süreci, öğretici yeterlilikleri, öğrencilere kazandırdıkları ve öğrenci-öğretici beklentileri ana temalar olarak öne çıkmıştır. Projenin yapısal boyutu, hâfızlık eğitiminin örgün eğitimle bütünleşmeyi sağlaması bakımından önemli avantajlar sunmaktadır. Ayrıca öğrencilerin ailelerinden ayrılmadan ve akranlarından uzaklaşmadan hâfızlık yapabilmeleri de araştırmalarda öne çıkan diğer olumlu bir özelliktir. Okul ve Kur’an kursu arasındaki iş birliği, projenin başarısı için kritik bir öneme sahiptir. Hâfızlık eğitimine sağladığı imkân bakımından proje kapsamında okula bir yıl ara verilebilmesinin, öğrencilerin ve ailelerinin hâfızlık eğitimine karar vermelerinde ve devam etmelerinde itici bir güç olduğu belirlenmiştir. Ancak bu sürenin hâfızlığı tamamlamak için genellikle yeterli olmadığı ve sınırlı sayıda öğrencinin bu zaman zarfında hâfızlıklarını bitirebildikleri ortaya çıkmıştır. Örgün eğitimle birlikte yürütülen hâfızlık projesinin güçlü yanlarından biri hâfızlık eğitimine erken yaşta, istekli ve kabiliyetli öğrencilerin katılmasıdır. Öğrenci kaynağındaki hem niceliksel hem de niteliksel bu artış hâfızlık eğitimi açısından sevindirici bir durumdur. Araştırma bulguları, hâfızlık eğitiminin örgün eğitimle birlikte yürütülmesinin öğrencilerin hem akademik hem de sosyal gelişimlerine olumlu katkı sağladığını göstermektedir. Sonuç olarak; örgün eğitimle birlikte hâfızlık projesi, Türkiye’de eğitim sistemine yeni bir model olarak önemli bir katkı sunmaktadır. Ancak, projenin başarılı bir şekilde yürütülebilmesi için yapısal boyutların iyileştirilmesi, öğrenci ve öğreticilerin beklentilerinin karşılanması ve kurumlar arasındaki iş birliğinin güçlendirilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Hafızlık, Örgün Eğitimle Hafızlık, Hafızlık Projesi, Proje İmam Hatip Ortaokulu

Kaynakça

• Adıgüzel, Abdullah vd. “Hâfız İmam Hatip Ortaokullarındaki Hâfızlık Eğitimine İlişkin Öğretici ve Öğrenci Görüşleri”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 17/68 (Güz 2018), 1453-1475.
• Algur, Hüseyin. Hâfızlık Eğitimi Alan Bireylerin Motivasyon ve Psiko-Sosyal Durumlarının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Algur, Hüseyin. “Örgün Eğitimle Birlikte Hâfızlık ile Geleneksel Hâfızlık Eğitimi Uygulamalarının Kur’an Kursu Öğreticisi/Öğretmen Görüşlerine Göre Karşılaştırılması”. Çeşitli Yönleriyle Hâfızlık Eğitimi. ed. Hatice Şahin Aynur. 183-233. İstanbul: Dem Yayınları, 2021.
• Arslan, Gülsüm. Örgün Eğitim Kapsamında Hâfızlık Eğitimi (Sabahattin Zaim Üniversitesi ve İstanbul Şehit Tolga Ecebalın Kız Anadolu İmam-Hatip Lisesi Örneği). İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Arslantaş, Muhammet. İmam-Hatip Ortaokullarında Örgün Eğitimle Birlikte Hâfızlık Projesinde Öğrenci Tutumları (Sivas Zeki Hayran İmam-Hatip Ortaokulu Örneği). Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Avcılar, Sümeyye. Hâfızlık Proje Okullarında Hâfızlık Eğitimi Alan Öğrencilerin Psiko-Sosyal Durumları ile Motivasyon Düzeylerinin İncelenmesi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Aydın, M. Şevki. “Hâfızlık Eğitimini Yeniden Düşünmek”. Hâfızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar. ed. Cemil Osmanoğlu – Ömer Özbek. 17-39. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• Aybey, Salih. “Hâfızlık Eğitiminde Yeni Bir Tecrübe: Örgün Eğitimle Birlikte Hâfızlık -Önemi, Problemleri ve Beklentiler-”. EKEV Akademi Dergisi 82 (Haziran 2020), 383-412.
• Ayhan, Halis. Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: Dem Yayınları, 2020.
• Bahçekapılı, Mehmet. Türkiye’de Din Eğitiminin Dönüşümü (1997-2012). İstanbul: İlke Yayınları, 2012.
• Başkonak, Mustafa. Örgün Eğitimde Hâfızlık Sağlama. Konya: Hikmetevi Yayınları, 2022.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Büyükdinç, Mustafa. Sekiz Yıllık Kesintisiz Zorunlu Temel Eğitim Sonrası Kur’an Kurslarında Eğitim ve Öğretim. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Cahill, Mairead vd. “Qualitative Synthesis: A Guide to Conducting a Meta-Ethnography”. British Journal of Occupational Therapy 81/3 (Ocak 2018), 129-137. https://doi.org/10.1177/0308022617745016
• Cebeci, Suat - Ünsal, Bilal. “Hâfızlık Eğitimi ve Sorunları”. Değerler Eğitimi Dergisi 4/11 (Haziran 2006), 27-52.
• Çalık, Muammer - Sözbilir, Mustafa. “Parameters of Content Analysis”. Eğitim ve Bilim 39/174 (2014), 33-38.
• Çaylı, Ahmet Fatih. Kur`an Kursu Öğreticilerine Göre Hâfızlık Öğretimi ve Problemleri (Göller Bölgesi Örneği). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Çoştu, Kamil. “Hâfızlık Eğitimi Veren Proje İmam-Hatiplerde Oryantasyon ve Müşavirlik Hizmeti: İstanbul Örneği”. Geleceğin İnşasında İmam Hatip Okulları. ed. İlhan Erdem vd. II/65-85. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2017.
• DİBSGB, Diyanet İşleri Başkanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı. “Faaliyet Raporları”. Erişim 17 Haziran 2024. https://stratejigelistirme.diyanet.gov.tr/sayfa/22/Faaliyet-Raporlari
• DİBSGB, Diyanet İşleri Başkanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı. “2023 Yılı İdare Faaliyet Raporu”. Erişim 06 Kasım 2024. https://stratejigelistirme.diyanet.gov.tr/Documents/2023%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Faaliyet%20Raporu.pdf
• Dikmen, İbrahim. Hâfızlık Proje Okullarındaki Öğrencilerin Teknolojiye Tekno-Dindarlığa Yönelik Tutumları: Düzce İli Örneği. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• DOGM, Din Öğretimi Genel Müdürlüğü. “Okul-Kur’an Kursu İş Birliğine Dayalı Örgün Eğitimle Birlikte Hâfızlık Projesi”. Erişim 17 Haziran 2024. https://hâfız.meb.gov.tr/
• France, Emma F. vd. “A Methodological Systematic Review of Meta-ethnography Conduct to Articulate the Complex Analytical Phases”. BMC Medical Research Methodology 19/35 (Şubat 2019), 2-18. https://doi.org/10.1186/s12874-019-0670-7
• France, Emma F. vd. “Improving Reporting of Meta-Ethnography: The eMERGe Reporting Guidance”. BMC Medical Research Methodology 19/25 (Ocak 2019), 1-13. https://doi.org/10.1186/s12874-018-0600-0
• Gotthard, Jaschke. Yeni Türkiye'de İslâmcılık. çev. Hayrullah Örs. Ankara: Bilgi Yayınları, 1972.
• Gözütok, Şakir. Hz. Peygamber Döneminde Eğitim Öğretim. İstanbul: Ensar Yayınları, 2017.
• Gözütok, Şakir. “Resulullah (s.a.s.) Döneminde İlköğretim Kurumları ve İşlevleri”. Dini Araştırmalar 1/2 (1998), 165-198.
• Güneş, Adem. “Hâfızlık Eğitiminin Öğrencilerin Sosyal ve Özgüven Gelişimlerine Etkisi -Örgün Eğitimle Birlikte Hâfızlık Yapan İHO Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma-”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 53 (Haziran 2020), 263-286. https://doi.org/10.29288/ilted.699576
• Güneş, Adem. Örgün Eğitimle Birlikte Hâfızlık. İstanbul: Dem Yayınları, 2020.
• Kazıcı, Ziya. “Bir Eğitim Kurumu Olarak Dâru’l Kurra”. Kur’ân Kurslarında Eğitim, Öğretim ve Verimlilik. 122-131. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2000.
• Kazıcı, Ziya. Osmanlıda Eğitim Öğretim. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2014.
• Kocaman, Kasım - Özkaplan, Büşra Nur. “Paydaş Görüşlerine Göre Hâfızlık Eğitimi Veren Kur’an Kurslarında PDR Hizmetleri”. Talim 7/2 (Aralık 2023), 200-226.
• Koç, Ahmet. “Kur’an Kurslarında Din Eğitimi”. Din Eğitimi. ed. Mustafa Köylü - Nurullah Altaş. 349-376. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, 2012.
• Korkmaz, Mehmet. “Hâfızlık Eğitiminde Bireyi (Talebeyi) Tanıma”. Hâfızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar. ed. Cemil Osmanoğlu - Ömer Özbek. 57-115. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• Kozakoğlu, Ekrem. Örgün Eğitimle Birlikte Hâfızlık Projesi ve Kur’an Eğitimine Katkısı (Konya Selçuklu Mustafa Büyükkaplan Hâfız İmam Hatip Ortaokulu Örneği). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kuloğlu, Rahime. Yönetici Görüşlerine Göre İmam Hatip Ortaokullarındaki Hâfızlık Projesinin Değerlendirilmesi. İstanbul: İstanbul Sebahattin Zaim Üniversitesi - Marmara Üniversitesi, Eğitim Yönetimi ve Denetimi Ortak Yüksek Lisans Programı, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Kuloğlu, Rahime - Kanger Faruk. “Örgün Eğitimle Birlikte Hâfızlık Projesinin Yönetimsel Açıdan Değerlendirilmesi”. Usul İslam Araştırmaları 38/38 (Ekim 2022), 139-170. https://doi.org/10.56361/usul.1145930
• Kutlu, Necip vd. “Hâfızlık ve Beyin”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17/3 (2019), 355-364. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.593819
• Lewis, Bernard. Modern Türkiye'nin Doğuşu. çev. Metin Kıratlı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1991.
• MEBİKYDDY, Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. Resmî Gazete 28360 (21 Temmuz 2012). Erişim 20.05.2024. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/07/20120721-9.htm
• MEBOÖEİKYDYDY, Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. Resmî Gazete 29072 (26 Temmuz 2014), Erişim 20.05.2024. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=19942&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
• MEBÖEBHPUE, Millî Eğitim Bakanlığı Örgün Eğitimle Birlikte Hâfızlık Projesi Uygulama Usul ve Esasları (Mart 2018). Erişim 15.06.2024. https://dogm.meb.gov.tr/pdf/Orgun_Egitimle_Birlikte_Hâfızlik.pdf
• Mete, Elif. Proje İmam Hatip Ortaokullarındaki Hâfızlık Eğitimi ve Diyanet İşleri Başkanlığı’na Bağlı Kur’an Kurslarında Yürütülen Hâfızlık Eğitimi Süreçlerinin Karşılaştırılması (İstanbul Avrupa Yakası Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Noblit, George W. – Hare, R. Dwight. Meta-Ethnography: Synthesizing Qualitative Studies. London: Sage Yayınları, 1988.
• Osmanoğlu, Cemil. “Hâfızlık Eğitiminde Bilişsel Hazırbulunuşluk”. Erciyes Akademi 36/4 (2022), 2065-2085. https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1194478
• Osmanoğlu, Cemil - Göksun, Ayşe Nur. “Hâfızlık Eğitiminde Başarı ve Motivasyon”. Hâfızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar. ed. Cemil Osmanoğlu – Ömer Özbek. 117-201. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• OKKİDÖEBHPP, Okul-Kur’an Kursu İşbirliğine Dayalı Örgün Eğitimle Birlikte Hâfızlık Projesi Protokolü. Türkiye: Milli Eğitim Bakanlığı ve Diyanet İşleri Başkanlığı, 2014. Erişim 20.05.2024. https://hafiz.meb.gov.tr/pdf/MEB_DIB_Protokol.pdf
• Öcal, Mustafa. Osmanlıdan Günümüze Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Patton, Michael Quinn. Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. çev. ed. Mesut Bütün - Selçuk Beşir Demir. 2. Baskı. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2018.
• Polat, Seyat - Ay, Osman. “Meta-Sentez: Kavramsal Bir Çözümleme”. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi 4/1 (2016), 52-64. https://doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.4c2s3m
• Sattar, Rabia vd. “Meta-Ethnography in Healthcare Research: A Guide to Using a Meta-Ethnographic Approach for Literature Synthesis”. BMC Health Services Research 21/50 (Ocak 2021), 1-14. https://doi.org/10.1186/s12913-020-06049-w
• Şengül, Şeyma. Kur’an Kursu-Okul İş Birliğine Dayalı Örgün Eğitimle Birlikte Hâfızlık Programına İlişkin Öğretici Görüşleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Şirin, Sümeyye. Hâfızlık Eğitiminin Bilişsel İşlevlere Etkisi. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Uğur, Elif. İdareci, Öğretici ve Öğrenci Görüşlerine Göre Örgün Eğitimle Birlikte Hâfızlık Uygulamasının Değerlendirilmesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Vahapoğlu, Vahap. Türk Milli Eğitim Sisteminde Meydana Gelen Değişikliklerin Hâfızlık Eğitimine Etkileri. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Yetimova, Pakize. Ortaokula Devam Eden Öğrencilerin Hâfızlık Eğitiminde Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerilerine Yönelik Bir Araştırma. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Yıldız, Fikret. Hâfızlık Eğitiminde Ergenlik Dönemine Bağlı Yaşanılan Problemler (Eskişehir İli Örneği). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yusufoğlu, Kevser. İmam Hatip Ortaokullarında Örgün Eğitimle Hâfızlık Projesinin Uygulanması ve Yönetimine Dair Paydaş Görüşlerinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Sebahattin Zaim Üniversitesi - Marmara Üniversitesi, Eğitim Yönetimi ve Denetimi Ortak Yüksek Lisans Programı, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Zengin, Zeki Salih. “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Kur’an Kurslarının Kurulması ve Gelişimi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2011), 1-24.
• Zimmer, Lela. “Qualitative Meta-Synthesis: A Question of Dialoguing with Nexts”. Journal Of Advanced Nursing 53/3 (2006), 311-318. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2006.03721.x