Oxymoron Religiosity in the Context of the 2nd Verse of Sūrah al-Ṣaff - An Inconsistency Analysis

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 35 - 51, 15.06.2025

Nurullah Denizer

https://doi.org/10.52637/kiid.1611949

Öz

Consistency refers to the integrity and harmony between a person's thoughts, beliefs, words and actions. This quality, which is an important element of human character, plays a crucial role in the individual's attainment of credibility, respectability and inner peace. Consistency should be seen not only as an individual virtue, but also as indispensable for the healthy management of social relations. For inconsistency leads to a loss of trust between people and damages the social order. Religion, which informs the individual and society about the order of life in accordance with Allah's consent, also sees consistency as an ethical necessity in the process of giving meaning to and shaping human life. Islam, which is particularly sensitive in this regard, defines the integrity of belief, speech and action as one of the most important characteristics of a believer. In the Qur'ān, those who act contrary to their beliefs are criticised and reminded that they will be held accountable for their actions. The Prophet Muhammad also exemplified this integrity throughout his life and advised his Ummah to live in this way. According to Islam, a Muslim should not only express his faith but also reflect it in his actions. The consistency of belief-speech-action is a concrete indicator of the link between faith and action and a requirement of servitude. In this context, consistency is both an individual and a social responsibility in Islam. However, consistency is a difficult quality that requires strong will and perseverance. Failure to achieve consistency in the belief-speech-action axis leads to a contradictory situation with consequences for both the individual and society. This article discusses consistency, which the Qur’ān and the Sunnah treat as an indispensable quality for believers, based on verse 2 of Sūrah al-Ṣaff. The situations in which this consistency is not achieved will be conceptualised as 'oxymoron religiosity', the reasons for the emergence of oxymoron religiosity according to Qur'ān and psychology, and the consequences of such a life for the individual and society will be evaluated. Finally, suggestions will be made to prevent the occurrence of oxymoron religiosity. The aim is to raise awareness of the importance of consistency for Muslim individuals.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr , Belief , Action , Consistency , Oxymoron

Saf Sûresi 2. Âyet Ekseninde Oksimoron Dindarlık-Bir Tutarsızlık Analizi

Öz

Tutarlılık; bir kişinin düşünce, inanç, söz ve eylemleri arasındaki bütünlük ve ahengi ifade eder. İnsan karakterinin önemli bir unsuru olan bu özellik, bireyin güvenilirlik, saygınlık ve iç huzuru kazanmasında kritik bir rol oynar. Tutarlılık, sadece bireysel bir erdem olarak değil, toplumsal ilişkilerin sağlıklı şekilde yürütülmesi için de vazgeçilmez olarak değerlendirilmelidir. Zira tutarsızlık, insanlar arasında güven kaybına yol açarak sosyal düzeni zedeler. Bireye ve topluma Allah’ın rızasına muvafık yaşam düzenini bildiren din de insan hayatını anlamlandırma ve şekillendirme sürecinde tutarlılığı ahlâkî bir gereklilik olarak görür. Bu konuda özel bir hassasiyet taşıyan İslâm, inanç-söz-eylem bütünlüğünü bir müminin en önemli özelliklerinden biri olarak tanımlar. Kur’an-ı Kerîm’de, inançlarına aykırı davrananlar eleştirilir ve bu davranışlarının hesabını verecekleri hatırlatılır. Hz. Peygamber de hayatı boyunca bu bütünlüğü örneklemiş ve ümmetine bu doğrultuda yaşamayı öğütlemiştir. İslâm’a göre bir müslüman, inandığını yalnızca dile getirmekle kalmamalı, bunu eylemlerine de yansıtmalıdır. İnanç-söz-eylem tutarlılığı, imanla amel arasındaki bağın somut bir göstergesidir ve kulluğun da bir gereğidir. Bu bağlamda tutarlılık, İslâm’da hem bireysel hem toplumsal bir sorumluluktur. Bununla birlikte tutarlılık, sağlam bir irade ve dirayet gerektiren, sahip olunması zor bir özelliktir. İnanç-söz-eylem ekseninde tutarlılığın sağlanamaması hem birey hem de toplum açısından sonuçları olan tezat bir durum ortaya çıkarır. Bu makalede Saf sûresi 2. âyet çıkış noktası olarak alınmak suretiyle öncelikle Kur’an’ın ve Sünnet’in mümin bireyler için vazgeçilmez bir özellik olarak işlediği tutarlılık ele alınacaktır. Söz konusu tutarlılığın sağlanamadığı durumlar “oksimoron dindarlık” olarak kavramlaştırılacak, oksimoron dindarlığın Kur’an’a ve psikolojiye göre ortaya çıkma nedenleri ve bu tür bir yaşantının birey ve toplum için doğuracağı sonuçlar değerlendirilecektir. Sonuç kısmında ise oksimoron dindarlığın oluşmasının önüne geçilebilmesi için önerilerde bulunulacaktır. Bu suretle tutarlılığın müslüman bireyler için önemine dair farkındalık oluşturmak hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , İnanç , Eylem , Tutarlılık , Oksimoron

Kaynakça

• Açıkgöz, Necati. “‘Müştemilü’z-zıddeyn’ veya ‘Oksimoron’”. Türk Edebiyatı Dergisi 464 (2012), 65-67.
• Ak, Ahmet. “Ebu’l-Müin en-Nesefi’ye Göre İman-Amel İlişkisi”. Dinî Araştırmalar 8/24 (2006), 245-252.
• Alparslan, Ali Murat vd. “Bireylerin Uyma Davranışlarında Kişisel Değerlerin Rolü: Bir Deney Çalışması”. 4. Örgütsel Davranış Kongresi Bildiri Kitabı. 606-611. Adana: Çukurova Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı, 2016.
• Aronson, Elliot. “The Theory of Cognitive Dissonance: A Current Perspective”. Advances in Experimental Social Psychology 4 (1969), 1-34.
• Aydın, Ömer. Kur’an-ı Kerim’de İman-Amel İlişkisi. İstanbul: İşaret Yayınları, 2007.
• Bağış, Mehmet. “Mezhebî Tefsirlerde İman-Amel İlişkisi Bağlamında Büyük Günah ve Şefaat Meseleleri (Zemahşerî, Tabersî, Râzî Örneğinde)”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 12/28 (2020), 885-905.
• Baymur, Feriha. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkilap Kitabevi, 1990.
• Bayrakdar, Nazım vd. Disiplinlerarası Bir Yaklaşımla Dinsel Şüphe Problemi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2017.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Huseyn b. Mes‘ûd el-Ferrâ. Me‘âlimu’t-tenzîl, thk. Muhammed Abdullah en-Nemir vd. Riyad: Dâru Taybe li’n-Neşr ve’t-Tevzi‘, 1409.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Sa‘îd Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Bolay, Süleyman Hayri. Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Sıdkî Cemîl el-Attâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
• Çankaya, Zeynep Cihangir. “Özerklik Desteği, Temel Psikolojik İhtiyaçların Doyumu ve Öznel İyi Olma: Öz-Belirleme Kuramı”. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 4/31 (2009), 23-31.
• Çınar, Nazım. “İman ve Salih Amelin Güzel Ahlak Üzerindeki Etkisi”. Genç Mütefekkirler Dergisi 4/2 (2023), 524-538.
• Dalkıran, Sayın - Baykan, Deniz. “Gazzâlî’nin İman-Amel Anlayışı”. EKEV Akademi Dergisi 25/85 (2021), 377-400.
• Demir, Fethi. “İman-Amel İlişkisi ve Bunun İnsan Davranışlarına Etkileri (Eş’arilik Özelinde)”. Ağrı İslami İlimler Dergisi 10 (2022), 69-88.
• Demir, Nisa Derya. “Kur’an’da el-Yevmü’l-Âhir İfadesi ve İman-Amel İlişkisi Açısından İncelenmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 54 (2021) 103-132.
• Demirtaş, Hanife Andaç. “Sosyal Kimlik Kuramı, Temel Kavram ve Varsayımlar”. İletişim Araştırmaları 1 (2003), 123-144.
• Dürüst, Çiğdem. “Bilişsel Çelişki Kuramına Göre Boşanmış Bireylerin Değerlendirilmesi”. Turkish International Journal of Special Education and Guidance & Counselling 6/2 (2017), 1-18.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvud. thk. Râid b. Sabrî İbn Ebî Alefe. Riyad: Dâru’l-Hadâra, 1436/2015.
• Eray, Tuğçe Ertem. “Rol Çatışması, Rol Belirsizliği ve İş Tatmini Arasındaki İlişkiler: İletişim Fakültesi Dekanları Üzerine Bir Uygulama”. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi 27 (2017), 201-213.
• Gümüşoğlu, Hasan. “İmanın Artması-Eksilmesi Meselesi ve Amel ile İlişkisi”. Diyanet İlmi Dergi 44/2 (2008), 127-144.
• Güngör, Mevlüt. Kur’an Penceresinden İman, Amel, Hayat, Ahiret ve Kainat’a Bakış. İstanbul: Kur’an Kitaplığı, 1995.
• Güngör, Ahmet. “İkirciklem (Oxymoron) Uyumsuzluğun Uyumu”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 23 (2014), 102-121.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî. Tefsîru Muhyiddîn b. Arabî. 2 Cilt. b.y., y.y., ts.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaut - Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd er-Rebeî el-Kazvinî. Sünen-i İbn Mace Tercemesi ve Şerhi. çev. Haydar Hatipoğlu. 10 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1982.
• İsi, Hasan. “Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Oksimoron Örnekleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/45 (2016), 135-153.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem - Cemalcılar, Zeynep. Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar - Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayınevi, 2015.
• Karacoşkun, M. Doğan. “Dinî İnanç-Dinî Davranış İlişkisine Sosyo-Psikolojik Yaklaşımlar”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 4/2 (2004), 23-36.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Katz, Daniel - Kahn, Robert L. Örgütlerin Toplumsal Psikolojisi. çev. Halil Can - Yavuz Bayar. Ankara: Doğan Basımevi, 1977.
• Kayışoğlu, Nurullah. “Hak Dini Kur’an Dili’nde Fatiha ve Bakara Sûreleri Çerçevesinde Bilgi İman Amel İlişkisi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/31 (2014), 85-98.
• Kır, Sinem. “Sebk-i Hindî’de Oksimoron (Nâilî, Fehîm-i Kadîm, Neşâtî ve Şeyh Gâlib Divanları)” Adlı Eserin Tanıtımı. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 31 (2023), 177-183.
• Kırca, Celal. “Bir Âyetin Işığında Molla Hüsrev'de İman-Amel Münasebeti”. Diyanet İlmi Dergi 24/1 (1988), 37-46.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî. Riyad: Dâru Taybe, 1427/2006.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifu’l-işârât. thk. Abdullatif Hasen Abdurrahman. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007.
• Kutub, Seyyid. Fî zılâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1423/2003.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Te’vîlâtu ehli’s-sünne. thk. Fâtıma Yûsuf el-Haymî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1425/2004.
• Mete, Mahmut. “Sosyal Kimlik Teorisi ve Göçmen Kimliğinin Ötekileştirilmesi Süreci: Stereotipleştirmeye Yönelik Psikopolitik Bir Analiz”. Akademik İncelemeler Dergisi 18/2 (2023), 469-488.
• Mevdûdî, Ebü’l A‘lâ. Tefhîmü’l-Kur’an. ed. Ali Bulaç. çev. Muhammed Han Kayanî vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991
• Okumuş, Beyza. “Bilişsel Çelişki ve Sekülerleşme Teorileri Işığında Başörtüsünü Çıkarma Davranışının İncelenmesi”. Hitit İlahiyat Dergisi 21/1 (2022), 281-308. https://doi.org/10.14395/hid.1057989
• Online Etymology Dictionary. Erişim 5 Nisan 2025. “oxymoron”. https://www.etymonline.com/
• Oxford English Dictionary. Erişim 22 Ekim 2024. “oxymoron”. https://www.oed.com/
• Özbay, Ahmet. “Saf Sûresi 2. ve 3. Âyetler Bağlamında İnsanın Söz-Eylem Tutarsızlığı. Kocaeli İlahiyat Dergisi 5/1 (2021), 209-236.
• Özdeş, Talip. “Ahlak-Vahiy İlişkisi ve Kur’an’da İman-Ahlak-Amel Bütünlüğü”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2006), 5-21.
• Özdeş, Talip. “Amelin İmandan Bir Cüz Olup Olmadığı Problematiği (Kur’an ve Sünnet Merkezli Bir Değerlendirme)”. Tafsir Dergisi 1/1 (2021), 51-64.
• Öztürk, Resul. “Kelâmî Açıdan Ümitsizlik (Yeis) ve İman-Amel İlişkisi”. EKEV Akademi Dergisi 12/34 (2008), 43-56.
• Polat, Hatice. “Mu‘tezilî Düşüncede İman-Amel İlişkisi Tartışmaları ve Mürtekib-i Kebîre’nin Durumu”. Mutalaa: Karabük İslami İlimler Dergisi 2/1 (2022), 74-94. https://doi.org/10.5281/zenodo.6759631
• Râzî, Ebû Abdillah Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Huseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Sıcak, Ahmet Sait. “İlkelilik Ahlakı Açısından Kur’an’da Uhud Gazvesi’nin Anlatımı ve Şûrâ Prensibi”. 10. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Spor Kongresi Tam Metin Kitabı. ed. Ender Eyuboğlu-Sami Baskın. 621-629. Rize: Saybilder Yayınları, 2018.
• Sıcak, Ahmet Sait. Tefsirde Spekülatif Yorum Ashâbü’l-Karye Örneği. Ankara: Araştırma Yayınları, 2021.
• Sözen, Edibe. “Sosyal Kimlik Kavramı’nın Sosyolojik ve Sosyal Psikolojik Bir İncelemesi”. Istanbul Journal of Sociological Studies 23 (1991), 93-108.
• Sülün, Murat. Kur’an-ı Kerim Açısından İman Amel İlişkisi. İstanbul: Ekin Yayınları, 2000.
• Süyûtî, Ebu’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. Lübâbü’n-nükûl fî esbâbi’n-nüzûl. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1422/2002.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdi Abdülmecîd Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. 24 Cilt. Kahire: Dâru Hecr, 1422/2001.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 Cilt. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1398/1978.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. Erişim 22 Ekim 2024. “oksimoron”. https://sozluk.gov.tr/
• Türkmen, Hasan. “Şemsuddîn es-Semerkandî’de Îman-Amel İlişkisi”. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 4/7 (2017), 21-39.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Esbâbü nüzûli’l-Kur’ân. thk. Kemâl Besyûnî Zaglûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1991.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Fâsık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/202-205. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yüce, Fatma. “Ahlâkta Tutarlılık ve Denge Modeli: Aşırılık ve Eksiklik Ortasında, Objektif ve Bütüncül Bir Yaklaşım”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/3 (Aralık 2019), 1257-1277. https://doi.org/10.18505/cuid.620235.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Harizmî, el-Keşşâf ‘an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Alî Muhammed Mu‘avvaz. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1418/1998.