Şırnak’ta Aşiretlerin Enformel Kurum Olarak Sürekliliği

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 33, 835 - 845, 09.12.2025

Hamza Yaman

https://doi.org/10.20990/kilisiibfakademik.1725040

Öz

Öz
Amaç: Bu çalışma, Şırnak’taki aşiret yapılarının günümüzde de etkisini sürdürebilmesini, enformel kuralların yönlendirici gücü üzerinden anlamayı amaçlayan nitel bir analiz ortaya koymayı hedeflemektedir.
Tasarım/Yöntem: Çalışmada nitel analiz kapsamında yarı yapılandırılmış sistemle sorular hazırlamış ve bu kapsamda toplam 22 katılımcı ile yüz yüze görüşme gerçekleştirilmiştir. Bu katılımcıların 6’sı aşiret liderlerinden, 16’sı ise aşiret mensuplarından oluşmaktadır. Konuşmanın akışına göre ek sorular sorulmuştur.
Bulgular: Araştırma bulgularına göre, Şırnak’taki aşiretlerin sürekliliği; liderlik, ataerkil toplumsal yapı ve politik alandaki faaliyet olmak üzere üç temel unsur aracılığıyla sağlanmaktadır. Bölgede enformel kural üretme kapasitesini sürdüren aşiretler, aynı zamanda ataerkil düzenin devamlılığın desteklemekte ve bu yolla kendi kalıcılıklarını korumaktadır.
Sınırlılıklar: Örneklem, Şırnak ili ile sınırlı kalmştır. Şırnak ilinin coğrafi olarak genellenebilirliğini artırmak amacıyla farklı aşiretlere mensup katılımcılara ulaşılmaya çalışılmıştır. Ancak mülakatlarda cevaplar tekrara düştüğü için çalışma yönteminde katılımcı sayısının duygunluğa eriştiği görülmüştür.
Özgünlük/Değer: Bu çalışma, Şırnak ili özelinde gerçekleştirilmiş olması ve aşiretlerin enformel kurallar üzerine inşa edilmiş bir sosyal kurum olarak nasıl süreklilik kazandığını ampirik verilerle ortaya koyması bakımından özgün bir nitelik taşımaktadır. Ayrıca bu çalışmadan yararlanılarak farklı bölgelerde yer alan aşiret çalışmaları yapılabilir. Böylece çalışmanın yol gösterici olması bakımından da emsal teşgil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Enformel Kurum , Aşiret , Şırnak , Süreklilik

Kaynakça

• Akın, F. (2020). Tanzimat Döneminde Anadolu’da Konar-Göçer Aşiretler (1839–1876) (Yayın No. 627071) [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Akpınar, A.,ve Rogan, E. L. (2001). Aşiret Mektep Devlet: Osmanlı Devleti'nde Aşiret Mektebi. Aram Yayıncılık.
• Aktan, C.C. & Aktan, C.S. (2019). ORGANİZASYONLAR ve KURUMLAR Kurallar ve Kurumların Rolü, Fonksiyonları ve Önemi Organizasyon. Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(1), 65-82. https://dergipark.org.tr/tr/pub/oybd/issue/44991/748469
• Barth, F. (1965). Political Leadership among Swat Pathans. William Clowes and Sons Ltd. ark:/13960/t9x164740
• Berger, P. L. & Luckmann, T. (2008). Gerçekliğin Sosyal İnşası: Bir Bilgi Sosyolojisi İncelemesi. Paradigma Yayınları.
• Bon, L. G. (2001). Kitleler Psikolojisi. Hayat Yayıncılık. https://www.academia.edu/31549899/Gustave_Le_Bon_Kitleler_Psikolojisi
• Bruinessen, M. V. (2013). Ağa, Şeyh, Devlet: Kürt Aşiret Yapıları ve Devletle İlişkileri. İletişim Yayınları. https://www.academia.edu/11584908/A%C4%9Fa_%C5%9Eeyh_Devlet
• Ateş Burç, S. (2024). Aşiretsizleş(tir)me Çabalarından Yeniden Aşiretleşmeye: Kürt Aşiretlerindeki Yapısal Dönüşümü Tartışmada Çatışma ve Örgütlenme Modelleri. International Journal of Kurdish Studies, 10(2), 314-338. https://dergipark.org.tr/en/pub/ijoks/issue/86923/1490549
• Creswell, J. W. (2007). Qualitative ınquiry and research design: choosing among five approaches (2nd ed.). Sage Publications. https://revistapsicologia.org/public/formato/cuali2.pdf
• Genç, S. (2020). 19. Yüzyılda Aşiretlerin İskânı ve Ortaya Çıkan Sorunlar: Mecidözü Aşiretleri Örneği. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi. 1(1), 38-59.
• Goldman, S. (2014). Voting Behavior on the United States Courts of Appeals 1961–1964. Cambridge University Press. 60(2), 374-383. https://doi.org/10.2307/1953364
• Gökalp, Z. (2011). Kürt Aşiretleri Üzerine Sosyolojik Tetkikler. Kaynak Yayınları. https://www.academia.edu/29413078/K%C3%BCrt_A%C5%9Firetleri_Hakk%C4%B1nda_Sosyolojik_Tetkikler_Ziya_G%C3%B6kalp_PDF_
• Guest, G., Bunce, A., & Johnson, L. (2006). How Many Interviews Are Enough? An Experiment with Data Saturation and Variability. Field Methods, 18(1), 59-82. https://doi.org/10.1177/1525822X05279903
• Özok Gündoğan, N. (2022). The Kurdish nobility in the Ottoman Empire: loyalty, autonomy and privilege. Edinburgh University Press.
• Gülenç, A. (2022). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Şırnak Tarihi (İdari, Sosyal ve Ekonoik Yapı, 1853-1929). Palet Yayınları.
• Güvenç, M. (2022). Mayors and Municipalities: How Local Government Shapes Kurdish Politics in Turkey. Crown Center for Middle East Studies, (148), 1-8.
• Karadeniz, S. (2012). Aşiret Sisteminde Dönüşüm – Aşiretin Kentte Aldığı Yeni Şekiller: Batman Örneği (Yayın No. 347466) [Doktora tezi, İnönü Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kartın, C. (2005). Mustafa Kemal Atatürk’ün Millî Mücadele Döneminde Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’daki Aşiretlere Yönelik Siyaseti (Yayın No. 347466) [Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kösemihal, N. Ş. (1955). Sosyoloji tarihi. Remzi Kitabevi.
• Neziroğlu, İ. ve Yılmaz, T. (2013). Hükümetler-Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 7 (12 Kasım 1979-9 Kasım 1989. TBMM Basımevi.
• North, D. C. (2010). Kurumlar, Kurumsal Değişim ve Ekonomik Performans. Sabancı Üniversitesi Yayınları.https://dokumen.pub/kurumlar-kurumsal-deiim-ve-ekonomik-performans-2nbsped.html
• Özcoşar, İ. ve Ertekin, A. (2019). Sultan ve Aşiret: Hamidiye Alayları Aşiret Reislerinin II. Abdülhamid’i Ziyareti, Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi. 4(2), 23-38.
• Sarigil, Z. (2025, Ağustos). The Role of Informal Institutions in Socio-Political Life: Evidence from Türkiye. Ide-Jetro. The Role of Informal Institutions in Socio-Political Life: Evidence from Türkiye - Institute of Developing Economies
• Sarigil, Z. ve Sarigil B. O. (2021). Who Is Patriarchal? The Correlates of Patriarchy in Turkey. South European Society and Politics, 26(1), 27-53. https://doi.org/10.1080/13608746.2021.1924986
• Sykes, M. (1904). Dar-ul-Islam: a record of a journey through ten of the Asiatic provinces of Turkey. London: Bickers & Son.
• Sykes, M. (1908). The Kurdish Tribes of the Ottoman Empire. The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, 38(1), 451–486. http://www.jstor.org/stable/2843309
• Tapper, R. (2009). Tribe and state in Iran and Afghanistan: an Update. Études rurales, (184), 33-46. http://journals.openedition.org/etudesrurales/10461
• Tilly, C. (1978). From Mobilization To Revolution. Random House. https://voidnetwork.gr/wp-content/uploads/2016/09/From-Mobilization-to-Revolution-by-Charles-Tilly-1.pdf
• TÜİK, (2023, Mayıs). İstatistik veri portalı https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Adalet-ve-Secim-110
• Türkdoğan, O. (2006). Doğu Anadolu Aşiretlerinde Sosyal Değişme. Boğaziçi Yayınları.
• Uçar, F. ve Akandere, O. (2017). Turgut Özal’ın Kürt Sorunu’na Yaklaşımı. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (61), 365-392. https://doi.org/10.1501/Tite_0000000483
• Uçmaz, A. (2020). Devlet-Aşiret İlişkileri MİRANLI MUSTAFA PAŞA (Aşiret-Eşkıya-Hamidiye Alayları). Akademisyen Kitabevi.
• Veblen, T. (1909). The Limitations of Marginal Utility. The Journal of Political Economy, 17(9), 620–636. https://www.jstor.org/stable/i331580
• Watts, N. F. (2010). Activists in office: Kurdish politics and protest in Turkey. University of Washington Press.