Kolektif Failin Anatomisi: Le Bon ve Canetti’de Kitle Olgusunun Kuramsal İnşası

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 33, 801 - 816, 09.12.2025

Burak İyiekici

https://doi.org/10.20990/kilisiibfakademik.1742371

Öz

Amaç: Bu çalışma, modern düşüncede kitle fenomenine dair temel kaynaklardan olan Gustave Le Bon’un Kitleler Psikolojisi (2022) ile Elias Canetti’nin Kitle ve İktidar (1998) eserlerini karşılaştırarak, iki yazarın kitle hususundaki yaklaşımlarını benzerlik ve farklılıklar üzerinden değerlendirmeyi hedeflemektedir.
Yöntem: Çalışmada birincil ve ikincil kaynaklara başvurulmuş, literatür taramasıyla birlikte iki düşünürün temel ve merkezi kavramları çerçevesinde bir analiz örülmüştür. Bu bağlamda Le Bon’un telkin, liderlik ve hipnoz kavramları ile Canetti’nin deşarj, emir sızısı ve kolektif şiddet kavramları analitik bir çerçevede karşılaştırılmıştır.
Bulgular: İki düşünür arasındaki tarihsel, yöntemsel, kavramsal ve normatif farklılıklara rağmen her ikisinin de kitleyi bireysel aklın ve ahlaki muhakemenin askıya alındığı, duyguların ve içgüdülerin belirleyici olduğu bir kolektif fail olarak tanımladığı sonucuna varılmıştır.
Sınırlılıklar: Çalışmada yalnızca iki düşünürün teorik çerçevelerine odaklanılmış, bu anlamda ampirik verilere başvurulmamıştır.
Özgünlük/Değer: Çalışma, literatürde nadiren karşılaştırılan bu iki düşünürün yapısal ortaklıklarını ortaya koyarak kitle olgusuna ilişkin farklı bakış açılarını sistematik biçimde karşı karşıya getirdiği için, kitle konusundaki çalışmalara yeni bir perspektif kazandırmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kitle , İktidar , Şiddet , Le Bon , Canetti

Kaynakça

• Bogard, W. (2000). Smoothing machines and the constitution of society. Cultural Studies, 14(2), 269-294. https://doi.org/10.1080/095023800334887
• Borch, C. (2006). The exclusion of the crowd: The destiny of a sociological figure of the irrational. European Journal of Social Theory, 9(1), 83-102. https://doi.org/10.1177/1368431006060464
• Borch, C. (2009). Body to body: On the political anatomy of crowds. Sociological Theory, 27(3), 271-290. https://doi.org/10.1111/j.1467-9558.2009.01348.x
• Brighenti, A. M. (2010). Tarde, Canetti, and Deleuze on crowds and packs. Journal of Classical Sociology, 10(4), 291-314. https://doi.org/10.1177/1468795X10379675
• Brighenti, A. M. (2011). Elias Canetti and the counter-image of resistance. Thesis Eleven, 106(1), 73-87. https://doi.org/10.1177/0725513611407451
• Canetti, E. (1998). Kitle ve iktidar. Ayrıntı Yayınları.
• Coşkuner, M. (2023). Temsil krizini sembolle aşmak: Sözleşmeci toplumların temsil krizinde sembol ve popülizm. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (36), 177-195. https://doi.org/10.53844/flsf.1312894
• Çelebi, A. (2014). Teknik yeniden üretilebilirlik çağında kitle ve kitlesellik: Walter Benjamin üzerine bir deneme. Doğu Batı Dergisi, (69), 11-62.
• Esposito, R. (2015). Categories of the impolitical. Fordham University Press.
• Honneth, A. (1996). The perpetuation of the state of nature: On the cognitive content of Elias Canetti’s Crowds and Power. Thesis Eleven, 45(1), 69-85. https://doi.org/10.1177/0725513696001045007
• Kayaoğlu, A. G. (2003). Kitlenin psikolojisi ya da sosyal psikolojinin ‘kitle’si: Kitlede yeni bir anlayışa doğru. Kurgu Dergisi, (20), 205-218.
• Kiss, E. (2004). Does mass psychology renaturalize political theory? On the methodological originality of “Crowds and Power.” The European Legacy, 9(6), 725-738. https://doi.org/10.1080/1084877042000311581 Kutlu, M. (2023). Sosyal medyada kitle psikolojisi ve linç kültürü. Kritik İletişim Çalışmaları Dergisi, (2), 95-125. https://doi.org/10.53281/kritik.1347651
• Le Bon, G. (2022). Kitleler psikolojisi. Say Yayınları.
• Marti, U. (2014). Hannah Arendt ve Michel Foucault’nun yaklaşımları ışığında Canetti’de iktidar kavramı. Doğu Batı Dergisi, (69), 171-182.
• McClelland, J. (1996). The place of Elias Canetti’s Crowds and Power in the history of Western social and political thought. Thesis Eleven, 45(1), 16-27. https://doi.org/10.1177/0725513696001045004
• McPhail, C. (2017). The myth of the madding crowd. Routledge.
• Moscovici, S. (1985). The age of the crowd: A historical treatise on mass psychology. Cambridge University Press.
• Özçetin, B. (2018). Kitle iletişim kuramları. İletişim Yayınları.
• Pektezel, K. (2014). Kitle ve iktidarın insanı kitlenin diyalektiği. Doğu Batı Dergisi, (69), 209-218.
• Reicher, S. (2001). The psychology of crowd dynamics. In M. A. Hogg & R. S. Tindale (Eds.), Blackwell handbook of social psychology: Group processes (pp. 182-208). Blackwell.
• Türk, B. (2019). Kitle ve lider ilişkisini politik teoloji üzerinden yeniden düşünmek. Amme İdaresi Dergisi, 52(2), 1-24.
• Ülker, D. (2021). Kitle süsü kavramı üzerine toplumsal cinsiyet perspektifinden eleştirel bir okuma. Anthropological Review, (1), 101-124. https://doi.org/10.26650/IAR2021-0303