İsmâilî İnanç Sisteminde Cennet ve Cehennem Tasavvuru

Yıl 2020, Sayı: 17, 204 - 222, 18.09.2020

Ramy Mahmoud

https://doi.org/10.5281/zenodo.4033479

Öz

İsmâilîlik, en karmaşık ve esasları birbiriyle sıkı sıkıya ilişkili inanç sistemlerinden biri olarak kabul edilir. Bu karmaşıklığın ve ilişkilerin arka planında birçok neden vardır. Bu nedenler arasında tarihi, coğrafi ve kültürel çeşitli etkiler ile Hıristiyanlık ve Hint felsefesinin etkileri de yer almaktadır. Bu nedenle İsmâilî inanç sistemi üzerine çalışacak olan bir araştırmacı, bu felsefelere atıfta bulunmadan, her düşünceyi kaynağına döndürmeden ve gelişim aşamalarını izlemeden bu karmaşıklığı açıklayamayacak ve araştırdığı inanç esasıyla ilgili karmaşıklığı gideremeyecektir.
Bu makale, İsmâilî inanç sisteminde Cennet ve Cehennem tasavvurunu ele almaktadır ve bu tasavvur, sistemin temellerinden olan ahiret inancına dair büyük resmin önemli bir parçasıdır. İsmailî inanç sisteminde felsefenin derin izleri vardır. Örneğin, “Bâtın” ve “Zâhir” gibi felsefî arka plana sahip bir çok inanç başlığı vardır ki bunları anlamadan İsmâilî inancına göre ahirette neler olacağını kavramak mümkün olmayacaktır. Bâtın ve Zâhir İsmâilîliğin, kendisini bir inanç sistemi olarak kabul edenlerden iman etmelerini istediği bir inanç esasıdır ve diğer bütün inanç esaslarının tam olarak kabulü gibi ahirete iman da bununla ilişkilidir. Ismaililikte ahiret inancı, kendileri dışında kalan diğer müslüman topluluklardaki gibi değildir. Ahiret, kıyâmı ile zamanın son bulacağı, inananlar ve inkar edenleri sorguya çekmek gibi ahirete dair bütün uygulamaları gerçekleştirecek olan, yedinci devrin sahibi “kıyâm el’kâim”in uhdesi altındadır.
İsmâilî inanç sistemindeki Cennet ve Cehennem tasavvurunu ele almakta olan bu makalede konu, İsmâilî inanç sisteminin üç önemli savunucusu olan Abdân el-Karmati, Ebû Ya`kub el-Sicistânî ve Hamîdüddin el-Kirmânî’nin görüşleri esas alınarak inecelemeye tabi tutulmuştur. Araştırmanın başlangıcında İsmâilî inanç sistemi ve ünlü savunucularına dair genel bir değerlendirmede bulunulmuştur. Sonrasında adı geçen İsmâilîlik savunucularının görüşleri sırası ile müstakil bir konu başlığı altında ele alınmıştır. İlk olarak, her ne kadar günümüze ulaşan eserleri az olsa da Abdân el-Karmatî’nin Cennet ve Cehenneme bakış açısı üzerinde durulmuş, akabinde Ebu Yakûb el-Sicistâni ve Hamîdüddin el-Kirmânî’nin konuya dair görüşlerine yer verilmiştir. Böylece, görüşlerin birbirleriyle karıştırılmasınden kaçınılmış ve konu başlıklarıyla ilgili yeterince bilgi verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İsmaili inancı, Öbür dünya, el-Kâ'im,, Alem-i ruhani, Alem-i cismânî

The image of Heaven and Hell in Ismaili Belief

Öz

Ismaili belief is one of the most complex and interrelated beliefs. There are many reasons behind this complexity and intertwining. These reasons are distributed among several influences that help them on history, geography and cultural exchange; among them were various philosophical influences such as Greek philosophy in its latest version of the Platonic modernization, and other philosophies such as Christianity and Hindi. the researcher in the Ismaili belief will not be able to understand this belief in its complexity without referring to these philosophies and returning everything opinion to its source, the form of its development.
The research deals with the image of Heaven and Hell in the Ismaili belief. The image of Heaven and Hell is part of a whole picture of this belief, which must also be understood, as is the case with philosophies and influences. Ismaili belief in the Hereafter and what will happen in it is an integral part of the body of believers as a whole, for example, There are several theoretical foundations such as faith in the interior and the apparent and the coming of the existing these foundations without understanding them will not understand the understanding of what will happen in the Hereafter according to the Ismailis, so faith in the interior and the appearance is one of the pillars of faith, and it is one of the guarantees that Ismailis require from respondents - the willers - so that they can be delivered For the rest of the research of belief, as well as the matter in the Hereafter. The concept of the Hereafter is not as is common to many Muslims. The Hereafter is mortgaged through the Qaym who the owner of the seventh circle is. the time will end, and he who will perform all the functions on the Day of Resurrection will hold people accountable and those who believe and who Disbelieve.
The research tested the image of Heaven and Hell according to Ismaili belief through three main personalities- among the most famous Ismaili da'is- Abdan al-Qarmati, Abu Ya`qub al-Sijistani, and Hamid al-Din al-Kirmani. They were keen to draw directly from them and statements about the afterlife, but we began to search with two introductory points about himself, the first point is An overview of Ismaili belief, the other is a brief overview of Ismaili da'is.

Anahtar Kelimeler

Ismaili belief, Afterlife, Existence, Spiritual world, Physical world

صورة الجنة والنار في الاعتقاد الإسماعيلي

Öz

يعتبر الاعتقاد الإسماعيلي من أكثر الاعتقادات تعقيدًا وتشابكًا، ثمة أسباب كثيرة تقف وراء هذا التعقيد والتشابك، تتوزّع هذه الأسباب ما بين عدة تأثيرات ساعدها التاريخ والجغرافيا والتبادل الثقافي؛ كان من بينها التأثيرات الفلسفية المختلفة كالفلسفة اليونانية في نسختها الأخيرة الأفلاطونية المحدثة، وفلسفات أخرى كالمسيحية والهندية، ولن يستطيع الباحث في الاعتقاد الإسماعيلي فهم هذا الاعتقاد بتشابكه وتعقيده دون الرجوع إلى هذه الفلسفات وإرجاع كل شيء رأي إلى منبعه ورصد شكل تطوّره.
يتناول البحث صورة الجنة والنار في الاعتقاد الإسماعيلي، وصورة الجنة والنار هو جزء من صورة كلّية لهذا الاعتقاد، لابد من فهمها هي الأخرى، فكما هو الحال بالنسبة للفلسفات والتأثيرات، الاعتقاد الإسماعيلي في الآخرة وما سيحدث فيها هو جزء متمم من جسم الاعتقاد ككل، فعلى سبيل المثال توجد عدة أسس نظرية كالإيمان بالباطن والظاهر ومجيء القائم هذه الأسس دون فهمها فلن يستطاع فهم ما سيحدث في الآخرة وفق الإسماعيلية، فالإيمان بالباطن والظاهر هو ركن من أركان الإيمان، وهو إحدى الضمانات التي تطلبها الإسماعيلية من المستجيبين –المريدين- حتى يسلم لهم التسليم لبقية أبحاث الاعتقاد، كذلك الأمر في مسائل الآخرة، فمفهوم الآخرة ليس كما هو شائع لدى كثير من المسلمين، فالأخرة مرهونة بقيام القائم الذي هو صاحب الدور السابع الذي بقيامه سينتهي الزمن، وهو الذي سيقوم بكل الوظائف يوم القيامة من محاسبة الناس من آمنوا ومن كفروا.
اختبر البحث صورة الجنة والنار وفقا للاعتقاد الإسماعيلي من خلال ثلاث شخصيات رئيسة، من أشهر الدعاة الإسماعيلية، هم عبدان القرمطي وأبو يعقوب السجستاني وحميد الدين الكرماني، وحرص أن يستمدّ منهم مباشرة الآراء والتصوّرات حول الحياة الأخرة، لكن بدأنا البحث بنقطتين تمهيديتين للبحث نفسه، النقطة الأولى هي إطلالة عامة على الاعتقاد الإسماعيلي، والأخرى هي نبذة مختصرة عن الدعاة الإسماعيلية، ثم بعد ذلك اعتمدنا ترتيب الدعاة الإسماعيلية السابق، ووضعنا لكل داعٍ بحثًا مستقلا، عبدان القرمطي وكيف كان يرى الجنة والنار من خلال ما وصل إلينا من آثاره وإن كانت شحيحة، ثم أتبعنا ذلك بآراء أبي يعقوب السجستاني وحميد الدين الكرماني، وبهذه الطريقة أصبحنا قد تفادينا اختلاط الآراء وعدم الدقة في نسبة كل رأي إلى صاحبه.

Anahtar Kelimeler

الاعتقاد الإسماعيلي, القائم, الآخرة, العالم الروحاني, العالم الجسماني

Kaynakça

• Akman, Mustafa. Celaleddin ed-Devvani Ahlaki, Siyasi, Felsefi, Tasavvufi ve Kelami Görüşleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2017.
• Akman, Mustafa. İbn-İ Arabi Kelami Tartışmalar Sorular Şüpheler, Ekin Yayınları İstanbul 2017.
• Baysal, Sami. İbrahimi Dinlerde Mesih’in Dönüşü. Konya. Yediveren Kitap. 2002.
• Bedevi, Abdurrahman. Harîfü’l-fikri’l-Yunânî. Kahire, Mektebtü al-nahda el-Misriye, 1970.
• De Smet. Daniel, Ismaʿili-Shiʿi Visions of Hell, Locating Hell in Islamic Traditions, ed. Christian Lange. Leiden. Brill, 2016.
• Ebu Firâs, İsmaili Dâi. El-İdâh. Thk. Ârif Tâmir. Beyrut. Katolik Derneği, 1965.
• es-Sicistânî. el-Yenâbîʿ, thk. Musatfa Gâlib, y.y., el-Mektbü’tü-Cârî, 1985.
• es-Sicistânî. Kitâbü’l-İftihâr, thk. Ismâîl Kurbân Ponawala, Beyrut, Dârü’l-Garb, 2000.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. Fedâʾihu’l-Bâtıniyye. Müessesetu dâri’l-kutubi’s-sekâfiye, t.y.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. Tehâfütü’l-Felâsife. thk. Süleyman Dünyâ. Kahire. Darül Maarif, t.y.
• Hüseyin, Muhemmed Kâmil. Tâifetu’l-İsmâiliyye. Kâhire. Mektebetu nehdati’l-mısriyye, 1959.
• İlhan, Avni. "Ebû Ya’kub es-Sicistânî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul. TDV Yayınları, 1999.
• Kaya, Murat. Hıristiyanlıkta ve İslam’da Son Dönem Mesih ve Mehdi Hareketlerinin Karşılaştırılması. Erciyes Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi Kayseri. 2018.
• Kirmânî, Hamîdüddi. Rahatü'l-Akl. thk. Muhammed Kâmil Hüseyin. Kahire. Dârü’l-Fikr el-Arabî, t.y.
• Madelung, Wilferd. Paul E. Walker, An Ismaili Heresiography, the ‘Bab al-shaytan’ from Abu Tammam’s Kitab al-shajara’. Leiden. Brill, 1998.
• Mahmoud, Ramy. Fâtımîler Dönemi İsmâilî İnanç Sistemi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi. 2019.
• Mahmud, Rami. Fatımîler Döneminde Siyasî Ve İdeolojik Bir Yapılanma: Kelamî Açıdan İsmailî İnanç Sistemi. İstanbul. Post Yayinevi. 2020.
• Topaloğlu, Bekir ve İlyas Çelebi. Kelam Terimleri Sözlüğü. Ankara. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Yönem, Ahmet. Mehdilik Fikri ve Müslümanlar Arasındaki İlk Tezahürleri. Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. 1998.