Nietzsche and Dostoyevsky: Philosophical and literary commonalities on God, morality, society, suffering, and human nature

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 6, 243 - 268, 01.12.2025

Felya Yaren Erikci , Mehmet Ali Dombaycı

Öz

This article examines, through a comparative approach, the reflections of Friedrich Nietzsche and Fyodor Mikhailovich Dostoevsky on God, morality, society, suffering, and human nature. Both thinkers mirrored in their works the crises that emerged within the nineteenth century's turbulent political, social, and intellectual context and, based on these crises, developed original philosophical and literary interpretations. While Nietzsche’s dictum ‘God is dead’ points to the collapse of traditional values and the necessity of creating new values, Dostoevsky evaluates the loss of belief in God as the moral and spiritual collapse of the human being. In the article, the moral conceptions of the two thinkers are discussed through such concepts as enslaved person and enslaver morality, and sin, conscience, and forgiveness; and, in the context of the individual–society relation, Nietzsche’s ideal of individual freedom and the Übermensch is contrasted with Dostoevsky’s faith-centred approach to social solidarity. Furthermore, the meanings they ascribe to pain and suffering are examined. Whereas Nietzsche regards suffering as a means of attaining creative power, Dostoevsky interprets it as a path to spiritual purification and a turning toward God. Their conceptions of human nature are also assessed through philosophical typologies, and it is emphasised that both thinkers treat the inner conflicts and existential quests of the human being in a profound manner. As a result, the article argues that, despite their different orientations, Nietzsche and Dostoevsky offer enriching and mutually complementary contributions concerning the fundamental questions of human existence.

Anahtar Kelimeler

Philosophy and Literature Relationship , Nietzsche , Dostoevsky , God , Morality , Human Nature

Proje Numarası

Proje çalışması değildir.

Nietzsche ve Dostoyevski: Tanrı, ahlâk, toplum, acı ve insan doğası üzerine felsefi ve edebi ortaklıklar

Öz

Bu makale, Friedrich Nietzsche ile Fyodor Mihailoviç Dostoyevski'nin Tanrı, ahlâk, toplum, acı ve insan doğası üzerine düşüncelerini karşılaştırmalı bir yaklaşımla ele almaktadır. Her iki düşünür de 19. yüzyılın çalkantılı siyasi, toplumsal ve entelektüel bağlamında ortaya çıkan krizleri kendi eserlerine yansıtmış ve bu krizler üzerinden özgün felsefi ve edebî yorumlar geliştirmiştir. Nietzsche’nin “Tanrı öldü” söylemi, geleneksel değerlerin çöküşüne ve yeni değerlerin yaratılması gerekliliğine işaret ederken; Dostoyevski, Tanrı inancının kaybını insanın ahlaki ve ruhsal çöküşü olarak değerlendirmektedir. Makalede, iki düşünürün ahlâk anlayışları köle ve efendi ahlâkı ile günah, vicdan ve bağışlanma gibi kavramlar üzerinden tartışılmış; birey-toplum ilişkisi bağlamında Nietzsche’nin bireysel özgürlük ve üstün insan ideali ile Dostoyevski’nin toplumsal dayanışma ve inanç merkezli yaklaşımı karşılaştırılmıştır. Ayrıca acı ve ıstırap kavramlarına yükledikleri anlamlar irdelenmiş, Nietzsche’nin yaratıcı güce ulaşmada acıyı bir araç olarak görmesine karşın, Dostoyevski’nin acıyı ruhsal arınma ve Tanrı’ya yönelme yolu olarak yorumladığı ortaya konmuştur. İnsan doğasına dair tasavvurları da felsefi tipolojiler üzerinden değerlendirilmiş; her iki düşünürün insanın içsel çatışmalarını ve varoluşsal arayışlarını derinlikli biçimde işlediği vurgulanmıştır. Sonuç olarak makale, Nietzsche ve Dostoyevski’nin farklı yönelimlerine rağmen insan varoluşunun temel meseleleri konusunda zenginleştirici ve birbirini tamamlayan katkılar sunduğunu ileri sürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Felsefe ve edebiyat ilişkisi , Nietzsche , Dostoyevski , Tanrı , Ahlâk , İnsan doğası

Etik Beyan

Etik izin gerektirecek bir çalışma değildir.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kuruluş yoktur.

Proje Numarası

Proje çalışması değildir.

Kaynakça

• Baykan, F. (2000). Nietzsche’nin felsefesi. Kaknüs Yayınları. (Orijinal basım tarihi 2000).
• Brown, V. (2021). Dostoevsky and Nietzsche: freedom or Christ? Catholic University of America Undergraduate Journal, 7. https://sites.google.com/cua.edu/inventio/read/volume-7/dostoevsky-and-nietzsche
• Çakar, A. M. (2021). Rus edebiyatında gereksiz insan tipi ve nihilizm. Uluslararası Beşerî Bilimler ve Eğitim Dergisi, 7(16), 475-496.
• Damar, H. (2024). Nietzsche'de insan ve ahlâk anlayışı. (Tez no: 855901) [Gümüşhane Üniversitesi, Gümüşhane]. Yükseköğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Dedeoğlu, M. M. (2012). Ahlaka isyan. Altınpost Yayınları.
• Deleuze, G. (2021). Nietzsche (İ. Karadağ, Çev.). Alfa Yayınları. (Orijinal basım 1962).
• Demirhan, A. (2002). Nietzsche ve din (A. Demirhan, Çev. & Der.). Gelenek Yayıncılık. (Orijinal basım tarihi 2002).
• Dostoyevski, F. (2024). Karamazov kardeşler (N. Y. Taluy, Çev.; 34 bs.). Kültür Yayınları. (Orijinal basım tarihi 1880).
• Dostoyevski, F. M. (2007). Suç ve ceza (M. Beyhan, Çev.; 2. bs.). İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal basım tarihi 1866).
• Dostoyevski, F. M. (2009). Bir yazarın günlüğü (K. Yükseler, Çev.; 2. bs.). Yapı Kredi Yayınları. (Orijinal basım tarihi 1873).
• Dostoyevsky, F. M. (1917). Letters of Fyodor Michailovitch Dostoyevsky to his family and friends (Çev. E. C. Mayne). Chatto & Windus. https://archive.org/details/lettersoffyodorm00dostiala/page/n19/mode/2up (Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2025).
• Gökkaya, K., & Yeşilbursa, C. C. (2008). Yeni ve yakın çağ tarihi. Siyasal Yayınları.
• Jahn, G. R. (1981). The image of the railroad in Anna Karenina. The Slavic and East European Journal, 25(2), 1–10. https://doi.org/10.2307/307952
• Johnson-Stepenberg, M. (2019). Against nihilism: Nietzsche meets Dostoevsky. Black Rose Books. https://api.pageplace.de/preview/DT0400.9781551646787_A45396026/preview-9781551646787_A45396026.pdf (Erişim Tarihi: 27 Temmuz 2025).
• Love, J., & Metzger, J. (Eds.). (2016). Nietzsche and Dostoevsky: Philosophy, morality, tragedy. Northwestern University Press.
• Ludovici, A. M. (1914). Translator’s preface. In O. Levy (Ed.), The will to power: An attempted transvaluation of all values (Vol. 14, Trans. T. N. Foulis). Chatto & Windus.
• Marullo, T. G. (2016). Fyodor Dostoevsky—in the beginning (1821–1845): A life in letters, memoirs, and criticism. Northern Illinois University Press.
• Mee, A., Hammerton, J. A., & Innes, A. D. (1907). Harmsworth history of the world (Vol. 7). Carmelite House. https://archive.org/details/harmsworthhistor07meea (Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2025).
• Morson, G. S. (2025). Political activity and arrest of Fyodor Dostoyevsky. In Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Fyodor-Dostoyevsky/Political-activity-and-arrest (Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2025).
• Nietzsche, F. (2010). Ahlâkın soykütüğü (A. İnam, Çev.; 2.bs.). Gündoğan Yayınları. (Orijinal basım tarihi 1887).
• Nietzsche, F. (2019). Böyle söyledi Zerdüşt (M. Tüzel, Çev.; 17.bs.). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Petrov, K. (2019). ‘Strike out, right and left!’: a conceptual-historical analysis of 1860s Russian nihilism and its notion of negation. Stud East Eur Thought, 71, 73–97 https://doi.org/10.1007/s11212-019-09319-4
• Prideaux, S. (2018, 6 Ekim). Far right, misogynist, humourless? Why Nietzsche is misunderstood. The Guardian. https://www.theguardian.com/books/2018/oct/06/exploding-nietzsche-myths-need-dynamiting (Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2025).
• Safranski, R. (2002). Nietzsche: A philosophical biography (Trans. S.  Frisch). W. W. Norton & Company. (First published in 2000).
• Şahin, E. C. (2024). Nietzsche’de insan ve toplum (tez no: 906456) [Pamukkale Üniversitesi, Pamukkale]. Yükseköğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Sander, O. (2008). Siyasi tarih: İlkçağlardan 1918'e (B. Büyükkal & S. M. Tura, Çev.; 17. bs.). İmge Kitabevi. (Orijinal basım tarihi 1989).
• Sevinç, A. (2007). Friedrich Wilhelm Nietzsche'nin ahlâk görüşü (tez no: 211383) [Selçuk Üniversitesi, Konya]. Yükseköğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Steeves, R. J. (2018). Psychologists of evil: Nietzsche and Dostoevsky on the darkness of the soul. https://voegelinview.com/psychologists-evil-nietzsche-dostoevsky-darkness-soul/#:~:text=,mind%20between%20good%20and%20evil (Erişim Tarihi: 26.07.2025).
• Stevens, T. S. (2021). Darwin and religious thought. One Book One Northwestern: The Reluctant Mr. Darwin (essays). https://www.northwestern.edu/onebook/the-reluctant-mr-darwin/essays/darwin-religion.html (Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2025).
• Strauss, L. (2014). Nietzsche’s beyond good and evil: A course offered in 1971–1972, St. John’s College, Annapolis, Maryland (M. Blitz, Ed.; ders deşifre metni). Leo Strauss Center, University of Chicago. https://wslamp70.s3.amazonaws.com/leostrauss/s3fs-public/Nietzsche%27s%20Beyond%20Good%20and%20Evil.pdf (Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2025).
• Troyat, H. (2010). Dostoyevski (L. Gürsel, Çev.;2. bs.). İletişim Yayınları.
• Türkan, M. (2022). Nietzsche’nin "Tanrı öldü" sözüne arka pencereden bakmak: Sevgi dolu bir Tanrı arayışı. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 527-545. https://doi.org/10.54282/inijoss.1130269
• Wicks, R. (2022). Nietzsche’s life and works. In E. N. Zalta (Ed.), Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2022 ed.). Metaphysics Research Lab, Stanford University. https://plato.stanford.edu/archives/spr2022/entries/nietzsche-life-works/ (Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2025).
• Young, J. (2015). Nietzsche (B. O. Doğan, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal basım tarihi 2010).