Türkiye'nin Çok Partili Hayata Geçiş Yıllarında Demiryolu Politikaları

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 150 - 167, 28.12.2020

Salih Polat , Hasan Yaylı

Öz

Kuruluşundan 1950 yılına kadar yirmi yedi yıl boyunca tek parti ile idare edilen Türkiye için 1940’lı yılların ikinci yarısı, demokrasi tarihi açısından önemli dönüm noktalarını içermektedir. Türkiye, bu yıllarda, farklı siyasi oluşumlar ile çok partili siyasi ortama kavuşmuştur. Türkiye’nin demiryolu geçmişi, demokrasisine nazaran daha uzun bir tarihsel sürece sahiptir. Bu uzun geçmiş içerisinde, benimsenen demiryolu politikaları, dönemler itibariyle farklılık göstermiştir. Türkiye’nin çok partili hayata geçtiği yıllar, demiryolu politikaları özelinde ülkenin ulaştırma politikasının yeniden şekillendiği bir döneme karşılık gelir. Ulaştırma politikalarında gerçekleşen dönüşüm siyasi olduğu kadar iktisadi, diplomatik pek çok değişkenin etkisinde gerçekleşmiştir. Bunun sonucunda, demiryolu öncelikli ulaşım politikası, karayolu ağırlıklı bir politikaya dönüşmüştür.

Anahtar Kelimeler

Demiryolu, ÇokPartili hayat

Kaynakça

• 5539 Sayılı Karayolları Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun (1950, 16 Şubat), T.C. Resmi Gazete, 7434
• ABD Yollar İdaresi, (1948), Türkiye’nin Yol Durumu, Şubat-1948, Ankara
• Abisel, M.A., (1949), “Demiryol Politikamızın 25.Yıl Dönümü”, Demiryollar Dergisi, Cilt:.23, Eylül 1949
• Akalan, A. O., (2010), Bir Kurum Olarak Devlet Demiryolları Tarihi, H.Ü.A.İ.İ.T.Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2010
• Aksoy, İ. ve Güler, Y., (2010), Türk-Amerikan İlişkilerinin Politik ve Ekonomik Boyutu, Gazi Kitabevi, Eylül-2010
• Altuğ, N., (2001), İstikrar Politikaları ve Ülke Örnekleri, Türkmen Kitabevi, İstanbul
• Arık, K. ve Mıhçıoğlu, C., (1965), Türkiye’de İdari Reform Çalışmaları İdari Reform ve Reorganizasyon Hakkında Ön Rapor, TODAİE Yayınları İdari Reform Serisi:12, Kardeş Matbaası-Ankara
• Arslan, M., (2010), , Cumhuriyet Döneminde Demiryolları Sempozyumu, Sempozyum Bildirileri içinde, Hülagu, M.M., “Cumhuriyet Öncesi Osmanlı Demiryollarına Genel Bir Bakış”, 18 Aralık 2008, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara-2010
• Arslan, M., (2010), , Cumhuriyet Döneminde Demiryolları Sempozyumu Sempozyum Bildirileri içinde Yavuz Ü. “Cumhuriyet Dönemi Demiryolları Politikası”, 18 Aralık 2008, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara-2010
• Ay, İ. C., (2012) “II.Dünya Savaşı Ulusal Planlama Faaliyetleri: 1946 İvedili Sanayi Planı ve 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı’nın Karşılaştırmalı Analizi”, İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt:62, Sayı:1, 2012
• Aycı, M., (2007), “Osmanlı Demiryolları”, Demiryolu Dergisi, Sayı:23, Ocak-Şubat 2007 Balamir, L., (1970), “Konya Garı Telgraf Başmemuru Hamdi Onaltımart”, Demiryol Dergisi, Sayı:530, Mart 1970
• Boratav, K., (2013), Türkiye İktisat Tarihi 1908-2009, İmge Kitabevi, 18.Baskı, Ankara, Ekim-2013
• Bozdağ, İ., (1975), Demokrat Parti ve Ötekiler, Kervan Yayınları, İstanbul-1975
• Deliorman, M. N., (1957), Nuri Demirağ’ ın Hayat ve Mücadeleleri, Nu.D. Matbaası, İstanbul, Eylül-1957
• Demiryolu Dergisi, (1933), Cilt: 9, Sayı:104-105, Birinci ve İkinci Teşrin 1933
• Demokrat Parti Programı, (1949), Doğuş Matbaası, Ankara-1949
• Ergün, İ., (1986), Türkiye’nin Ekonomik Kalkınmasında Ulaştırma Sektörü, Ankara, Ocak 1986
• Eroğul, C., (2013), Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, Yordam Kitap
• Evren, G. ve Öğüt, S., (1997), “Türkiye Ulaştırma Politikası Bağlamında Demiryollarımız”, 2. Ulusal Demiryolu Kongresi, 15-16-17 Aralık 1997, İstanbul
• Göktan, M., (1963), “Atatürk ve Demiryolları”, Demiryol Dergisi, Sayı:454-455, Kasım-Aralık-1963
• Övgün, B., (2007), “1937: Anayasal Yenilenmeler ve Siyasi Müsteşarlık”, Güler, B.A. vd (ed.) içinde Açıklamalı Yönetim Zamandizini (1929-1939), AÜSBF Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi:2, TİDATA, Ankara, 2007 Gümüş, M., (2011), “1893’ten 1923’e Türk Topraklarında Demiryolu İmtiyaz Mücadeleleri”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı: X, Mayıs-Ağustos-2011
• Günsoy, T., (1994), “Dünden Bugüne Demiryollarımız”, Demiryolcu Dergisi, Yıl:6, Sayı:1, Ocak-Şubat 1994
• Güven, S., (1998), 1950’li Yıllarda Türk Ekonomisi Üzerinde Amerikan Kalkınma Reçeteleri Ezgi Kitabevi, Bursa, 1.Baskı Eylül-1998
• Hines, W. D. et al, (1933-1934), Türkiye’nin İktisadi Bakımdan Umumi Bir Tetkiki: 1933-1934, Cilt: IV, Köy Öğretmeni Basımevi, Ankara [Aktaran: Kaynak, Muhteşem, “Osmanlı Demiryollarına Bir Bakış”, Yapıt-Toplumsal Araştırmalar Dergisi, Sayı:5, Olgaç Matbaası, Ankara, Haziran-Temmuz-1984, ss.81]
• İlkin, S., (1984), “Chester Demiryolu Projesi”, Türkiye İş Bankası Uluslararası Atatürk Sempozyumu: Bildiriler ve Tartışmalar, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Ankara, 1984
• Karal, G., (1962), Teknik Yardım Programları ve Türkiye’de Teknik Yardımın İdaresi, TODAİE, Balkanoğlu Matbaacılık, Ankara-1962
• Kaşıkçıoğlu, H., (1941), “Cumhuriyetimizin 18 inci yılını kutlarken Refah ve Umran Ülkümüzün (Demirağları) na Umumi Bir Bakış”, Demiryollar Dergisi, Cilt:17, Temmuz 1941
• Kaşıkçıoğlu, H., (1969), “Çester Projesi”, Demiryol Dergisi, Sayı:525, Ekim 1969
• Kepenek, Y. ve Yentürk, N., (2001), Türkiye Ekonomisi, Remzi Kitabevi, 12.Basım, İstanbul, 2001
• Kılavuz, N., (2012), “Chester Demir Yolu Projesi”, Batman Üniversitesi Uluslararası Katılımlı Bilim ve Kültür Sempozyumu, 18-20 Nisan 2012
• Kılıçalp, Ö., (1988), “Demiryollarımız 132 Yaşında”, Demiryolu Dergisi, Sayı: Eylül Özel Sayısı, Eylül-1988
• Kuruç, B., (1988), Belgelerle Türkiye İktisat Politikası, Cilt: 1 (1929-1932), A.Ü.S.B.F. Yayınları No.569, Ankara, 1988
• Kuruç, B., (1998), “Cumhuriyet Döneminde İktisat Politikaları Üzerine Gözlemler”, Bilanço 1923-1998: Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 yılına Toplu Bakış Uluslararası Kongresi, II.Cilt: Ekonomi-Toplum-Çevre, 10-12 Aralık 1998 ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezi, Ankara Millet Partisi Parti Programı, Atlı Matbaası 12 60 05-Ankara
• Milli Kalkınma Partisi Nizamnamesi, (1945), Atlas Matbaası, İstanbul
• Nafia Vekaleti Neşriyat Müdürlüğü, (1935), Nafia İşleri Mecmuası, Mayıs 1935
• Neumark, F. (1949), Devlet Daire ve Müesseselerinde Rasyonel Çalışma Esasları Hakkında Rapor, Ankara Başbakanlık Devlet Matbaası, 1949
• Noviçev, A.D., (1985), Osmanlı İmparatorluğu’nun Yarı Sömürgeleşmesi, Onur Yayınları Birinci Baskı, Çev.Nabi Dinçer, 1985
• Onur, A., (1953), Türkiye Demiryolları Tarihi (1860-1953), K.K.K. Yayınları, İstanbul, 1953
• Sürgit, K., (1980), “12 Eylül ve Yönetimin Yeniden Düzenlenmesi” Amme İdaresi Dergisi, Cilt:13 Sayı :3, Eylül-1980
• Şakir, Z., (1947), Nuri Demirağ Kimdir?, Kenan Matbaası, İstanbul
• T. C. Bayındırlık Bakanlığı, (1973), Bayındırlıkta 50 Yıl 1923-1973, Ankara, 1973
• T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, (2007), Karayolları Genel Müdürlüğü Karayolları Tarihi, Hilts Raporu:Amerikalı Uzmanların Türkiye’nin Yol Ağı Durumu ve Teşkilatlanması Hakkındaki Önerileri, Ağustos-2007
• TBMM Zabıt Ceridesi, 6.Dönem, 4.Yasama Yılı, Devre:6, Cilt:27, Birleşim:77, İçtima:3, 05.08.1942
• TBMM Zabıt Ceridesi, 7.Dönem, 1.Yasama Yılı, Devre:7, Cilt:1, Birleşim:3, İçtima:F, 17.03.1943
• TBMM Zabıt Ceridesi, 7.Dönem, 2.Yasama Yılı, Devre:7, Cilt:10, Birleşim:58, İçtima:1, 22.05.1944
• TBMM Zabıt Ceridesi, 7.Dönem, 3.Yasama Yılı, Dönem:7, Cilt:17, Birleşim:61, İçtima:2, 24.05.1945
• TBMM Zabıt Ceridesi, 7.Dönem, 4.Yasama Yılı, Devre:7, Cilt:20, Birleşim:1, İçtima:3, 01.11.1945
• TBMM Zabıt Ceridesi, 8.Dönem, 1.Yasama Yılı, Devre:8, Cilt:1, Birleşim:3, İçtima:O., 14.08.1946
• TBMM Zabıt Ceridesi, 8.Dönem, 2.Yasama Yılı, Dönem:8, Cilt:3, Birleşim:18, İçtima:1., 18.12.1946
• TBMM Zabıt Ceridesi, 8.Dönem, 2.Yasama Yılı, Dönem:8, Cilt:6, Birleşim:85, İçtima:1., 13.10.1947
• Tecer, M., (2006), “Atatürk Döneminde (1923-1938) Ekonomik Örgütlenme“, Amme İdaresi Dergisi, Cilt:39 Sayı:4, Aralık-2006
• Tekeli, İ. ve İlkin, S., (1974), Savaş Sonrası Ortamında 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı, ODTÜ, Ankara, 1974
• Tekeli, İ. ve İlkin, S., (1989),1923 Tarihli Umur-u Nafia Programı, IX.Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1989, ss. 1649-1660
• Tekeli, İ. ve İlkin, S., (1998), “Cumhuriyetin Demiryolu Politikalarının Oluşumu ve Uygulanması”, Bilanço 1923-1998: Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 Yılına Toplu Bakış” Uluslararası Kongresi, II.Cilt, Ankara, 1998
• Tekeli, İ. ve İlkin, S., (2001), “Cumhuriyetin Demiryolu Politikalarının Oluşumu ve Uygulanması”, Kebikeç Dergisi, Sayı: 11, 2001
• Tekeli İ. ve İlkin S., (2004), Cumhuriyetin Harcı Üçüncü Kitap: Modernitenin Altyapısı Oluşurken, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 1.Baskı, İstanbul, Eylül-2004
• Tezel, Y. S., (1970), “Birinci Büyük Millet Meclisi Anti-Emperyalist miydi? Chester Ayrıcalığı”, A.Ü.S.B.F. Dergisi Cilt:25, Sayı:4, 1970
• Thornburg, M. W., (1949), Türkiye Nasıl Yükselir, Nebioğlu Yayınevi, 1949, İstanbul
• Tokgöz, E., (2011), Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2011), İmaj Yayınevi, 10. Bası, Ankara, 2011
• Türk, İ., (1957), İktisadi Gayeli Mali Yardımlar: Nazariye ve Tatbikat Türkiye’de ve Bazı Yabancı Memleketlerde, AÜSBF Yayınları No:76-58, Yeni matbaa, Ankara, 1957
• Ülman, H., (1961), Türk-ABD Diplomatik Münasebetleri 1939-1947, Ankara-1961
• Yamaner, R., (1949), “Cumhuriyetin 26.Yılında Devlet Demiryolları”, Demiryollar Dergisi, Aralık 1949, Cilt: 23, Sayı:288-290
• Yaşa, M., (1980), Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi 1923-1978, Akbank Kültür Yayını, APA Ofset Basımevi-İstanbul, 1980
• Yayman, H., (2005), “Türkiye’nin İdari Reform Politiği”, Basılmış Doktora Tezi, A.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi (Yönetim Bilimi) A.B.D., Ankara-2005
• Yoğurtçuoğlu, A. ve Büyükcan Ş., (2006), “Türkiye’de Demiryolu Serüveni”, Demiryolu Dergisi, Sayı:16, Mart 2006
• Yoğurtçuoğlu, A. ve Büyükcan, Ş., (2006), “Türkiye’de Demiryolu Serüveni-2”, Demiryolu Dergisi Kasım-Aralık, 2006, Sayı:22
• Zücher, E. J., (2000), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, 7.Baskı, İstanbul, 2000
• TBMM Zabıt Ceridesi, 8.Dönem, 3.Yasama Yılı, Dönem:8, Cilt:8, Birleşim:26, İçtima:2., 29.12.1947
• TBMM Zabıt Ceridesi, 8.Dönem, 4.Yasama Yılı, Dönem:8, Cilt:16, Birleşim:53, İçtima:3., 26.02.1949
• TBMM Zabıt Ceridesi, 9.Dönem, 1.Yasama Yılı, Devre:9, Cilt:1, Birleşim:3, İçtima:olğ, 29.05.1950
• TBMM Zabıt Ceridesi, 9.Dönem, 4.Yasama Yılı, Dönem:9, Cilt:24, Birleşim:102, İçtima:3., 06.07.1953
• “Cumhuriyet Halk Partisi On Beşinci Yıl Kitabı” https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/e_yayin.liste_q?ptip=SIYASI%20PARTI%20YAYINLARI, Erişim Tarihi 15.01.2016
• “CHP 7.Büyük Kurultayı”, 8.Birleşim, TBMM Kütüphanesi, e-kaynaklar, siyasi parti yayınları,https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/e_yayin.eser_bilgi_q?ptip=SIYASI%20PARTI%20YAYINLARI&pdemirbas=197603391 (18.02.2016)