Ceditçi Düşüncede Kadının Sosyo-Ekonomik Rolü ve Etkileri

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 260 - 280, 30.12.2021

Aslı İşbilir , Mehmet Dikkaya

Öz

Ceditçi düşünce, 19. yüzyılda İsmail Gaspıralı öncülüğünde Rusya Türkleri arasında ortaya çıkmış bir aydınlanma hareketidir. Rusya Türklerinin siyasi, iktisadi, toplumsal ve kültürel sahalarda geri kalmışlığına çözüm üreterek, toplumun sosyoekonomik olarak gelişmesi hedeflenmiştir. Ceditçi aydınlar, bu hedefe ulaşmada en büyük engelin cehalet ve kadınların toplumsal yaşamdan dışlanmış vaziyeti olduğunu düşünmüştür. Ceditçilere göre kadınlar toplumun mimarı olmakla beraber aynı zamanda toplumsal gelişmenin de itici unsurudur. Bu nedenle ilk olarak kadın hak ve hürriyetleri meselesine çözüm üretmeyi amaçlamışlardır.
Bu çalışmada, 19. yüzyıl sonunda ortaya çıkan ve SSCB’nin kurulmasına kadar etkin olan Ceditçi düşüncede, kadının sosyoekonomik statüsü incelenmiştir. Bu amaç doğrultusunda ilk olarak Ceditçi aydınların bu konuda kaleme aldığı eserler değerlendirilmiş ve daha sonra Rusya Türkleri arasında ortaya çıkan kadın hareketinde gösterdikleri faaliyetler incelenmiştir. Elde edilen sonuçlar neticesinde, Ceditçi düşünürlerin maddi ve manevi ilerlemede kadının toplumsal yaşamdaki itici rolüne dair farkındalık yaratmanın ve kadınların toplumsal yaşamdaki merkezi rolüne uygun toplumsal yapının sağlanmasını bir misyon haline getirdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca kadın hak ve hürriyetleri meselesinde elde edilen kazanımlarda etkin rol oynadıkları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

ceditçi düşünce, ceditçilik, Türk aydınlanması

Kaynakça

• Adiloğlu, A. (2020). Ceditçilik Dönemi Kazan Tatar Edebiyatında Kadın Hak ve Hürriyetleri Meselesi. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Ağaoğlu, A. (1985). İslâmiyette Kadın. (H. A. E. Ediz, Çev.). Ankara: Birey ve Toplum Yayıncılık.
• Andican, A. (2003). Cedidizmden Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi (1. bs.). İstanbul: Emre Yayınları.
• Akpınar, Y. (2019). İsmail Gaspıralı: Seçilmiş Eserleri II (6. bs.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Akpınar, Y. (2020). İsmail Gaspıralı Seçilmiş Eserleri 1: Roman ve Hikayeleri (7. bs.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ayan, E. (2013). Kazak Bozkırlarında İlk Öğretmen- Ibıray Altınsarin. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(6), 31-41.
• Ayan, E. (2017). Bir Devrin Aynası Abay Kunanbay ve Kara Sözler. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi.
• Bayazitov, A. (1887). Otnosheníya Islama K Nauke I K Inovertsam. (İslam'ın Bilimle ve Diğer Dinlerle İlişkisi) Sankt-Peterburg: Tipografiya A. S. Suvorina.
• Behbudiy, M. (2006). Padarkush. Z. Abdirashidov (Yay. haz.), Mahmudxo‘ja Behbudiy: Tanlangan Ishlar içinde (3. bs., ss. 40-50). Toshkent: Ma’naviyat.
• Cedit-Cedid. (t.y.).Kubbealtı Lugatı. 20 Temmuz 2021 tarihinde http://www.lugatim.com/s/CED%C4%B0T adresinden erişildi.
• Çetindaş, D. (2013). İsmail Gaspıralı’nın Roman ve Hikâyelerinde Kadın Kahramanlar ve İdeal Kadın Önerisi. Urkish Studies—International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(9), 989-1008.
• Çokayoğlu, M. (2005). Türkistan’dan Siyasi İzlenimler. T. Duran (Yay. Haz.), Türkistan’ın Bağımsızlığına Hizmet Eden “Yeni Türkistan”dan Seçilmiş Makaleler (1927-1931) içinde (ss. 184-189). Ankara: Ayaz Tahir Türkistan İdil-Ural Vakfı.
• Devlet, N. (2011). Unutturulan Türkçü, İslamcı, Modernist: İsmail Gaspıralı. İstanbul: Başlık Yayın Grubu.
• Fıtrat, A. (2000a). Hind Seyyahının Kıssası. S. Erşahin (Yay. haz.), Buhara’da Cedidcilik-Eğitim Reformu: Münazara ve Hind Seyyahının Kıssası içinde (ss. 93-172). Ankara: T.C Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Fıtrat, A. (2000b). Münazara. S. Erşahin (Yay. haz.), Buhara’da Cedidcilik-Eğitim Reformu: Münzara ve Hind Seyyahının Kıssası içinde (ss. 57-92). Ankara: T.C Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gaspıralı, İ. (2018a). Mektep ve Usûl-i Cedit Nedir? Y. Akpınar (Yay. haz.), İsmail Gaspıralı Seçilmiş Eseleri: IV içinde (2. bs.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gaspıralı, İ. (2018b). Tedris Meselesi. Y. Akpınar (Yay. haz.), İsmail Gaspıralı Seçilmiş Eserleri: IV içinde (2. bs., ss. 122-125). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gaspıralı, İ. (2019). Kadınlar. Y. Akpınar (Yay. haz.), İsmail Gaspıralı Seçilmiş Eseleri: II içinde (6. bs., ss. 321-338). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gaspıralı, İ. (2020). İsmail Gaspıralı Seçilmiş Eserleri: 1. (Y. Akpınar, B. Orak ve N. Muradov, Ed.) (7. bs.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Georgeon, F. (1986). Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri Yusuf Akçura (1876-1935). (A. Er, Çev.). Ankara: Yurt Yayınları.
• Göktaş, D. (2019). İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni Kadın Dernekleri ve Basın Bağlamında Toplumda Kadın Konusuna Yaklaşımı. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(2019), 519-527.
• Hablemitoğlu, Ş. ve Hablemitoğlu, N. (1998). Şefika Gaspıralı ve Rusya’da Türk Kadın Hareketi (1. bs.). Ankara: Ajans Türk Matbaacılık.
• Hıdıraliyev, D. (1997). Türkistan’da “Cedit” Hareketinin Fikrî Kaynakları ve Abay. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, (2), 79-89.
• İnayet, A. (2012). Doğu Türkistan’da Ceditçilik Hareketi ve Bu Hareketin Önemli Temsilcileri. Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi, (17), 199-214.
• Kalkan, İ. (2000). Sovyet Dönemi Öncesi Orta Asya Aydınları ve Değişim. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (14), 285-295.
• Kâsımov, B. (2009). Milli Uyanış. (F. Açık, Çev.). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Kâsımov, B. ve Yelok, V.S. (2010). Ceditçilik (Bazı Mülâhazalar). Gazi Türkiyat, (6), 335-361.
• Kedourie, E. (1997). Afghani and ’Abduh. London: Frank Cass.
• Khalid, A. (1998). Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia. Berkeley, Los Angeles, and London: University of California Press.
• Kocaoğlu, O. (2005). Buhara Cumhuriyeti’nin Kuruluşu (1920). A. Andican (Çev.), Türkistan’ın Bağımsızlığına Hizmet Eden Yeni Türkistan’dan Seçilmiş Makaleler (1927-1931 içinde (ss. 459-468). İstanbul: Ayaz Tahir Türkistan İdil-Ural Vakfı.
• Maraş, İ. (2002). Türk Dünyasında Dini Yenileşme (1850-1917). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Muin, H. (2005a). Oila tarbiyasi. O. Sharafiddinov (Yay. haz.), Hoji Muin: Tanlangan Ishlar içinde (ss. 82-83). Toshkent: Ma’naviyat.
• Muin, H. (2005b). Yoshlarimiz va qizlar tarbiyasi. O. Sharafiddinov (Yay. haz.), Hoji Muin: Tanlangan Ishlar içinde. Toshkent: Ma’naviyat.
• Musa Carullah. (2007). Hatun. (Görmez, M.). (4. bs.). Ankara: Kitâbiyat Yayınları.
• Olcott, M. B. (1995). The Kazakhs (2. bs.). Standford, California: Hoover Instituion Press.
• Özcan Demir, N. (1999). II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Feminizmi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16(2), 107-115.
• Reyhan, H. (2010). Doğunun Büyük Devrimcileri Mollanur Vahidov ve Sultan Galiyev (2. bs.). Ankara: Alter Yayıncılık.
• Roux, J.-P. (2001). Orta Asya: Tarih ve Uygarlık. (L. Arslan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Roy, O. (2018). Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi. (M. Moralı, Çev.) (5. bs.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Rupp, L. J. (1997). Worlds of Women: The Making of an International Women’s. New Jersey: Princeton University Press.
• Söyegov, M. (1998). Türkmen Edebiyatında Ceditçilik Dönemi Hakkında Bazı Tesbitler ve Yeni Malûmatlar Bilig Dergisi. Bilig, (7), 112-121.
• Starr, S. F. (2020). Kayıp Aydınlanma: Arap Fetihlerinden Timur’a Orta Asya’nın Altın Çağı. (Y. S. İnanç, Çev.) (4. bs.). İstanbul: Kronik Kitap.
• Erdem, T. (2013). Feodaliteden Küreselleşmeye (3. bs.). Ankara: Lotus Yayınevi.
• Türkoğlu, İ. ve Maraş, İ. (2002). Kursavî. TDV İslam Ansiklopedi. Ankara: Türk Diyanet Vakfı.
• Yürüt, B. (2017). Tanzimat Sonrası Osmanlı Kadın hareketi ve Hukuki Talepleri. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (Özel Sayı), 365-396.