AB ile Rusya’nın Karadeniz Rekabeti: 11 Eylül’den Kırım’ın İlhakına Retorikler ve Sorun Alanları

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 1, 23 - 39, 27.03.2025

Barış Gürsoy

https://doi.org/10.53306/klujfeas.1589845

Öz

Karadeniz’in çevresiyle beraber oluşturduğu Karadeniz Bölgesi tarihin büyük bölümünde bir rekabet alanı olmuştur. Soğuk Savaş döneminde Sovyetler Birliği ve Türkiye’nin bir NATO üyesi olarak dominant olduğu Karadeniz’de rekabetin tarihi 1990’lı yıllarla beraber farklı bir düzleme çekilmiştir. Avrupa Birliği ve Rusya Federasyonu rekabet halindeki iki bölgesel ve küresel aktördür. Bu iki komşu aktörün rekabet halinde olduğu bölgelerden en önemlisi Karadeniz’dir. İki aktörün bölgeye dair çıkar formülasyonları ve politikalarındaki uyumsuzluk açıkça bir çatışma seviyesindedir. AB’nin genişlemeyle Karadeniz’in doğrudan bir aktörü olmasıyla birlikte Rusya ve Avrupa Birliği rekabeti farklı bir boyuta taşınmıştır. Avrupa Birliği bölge ülkeleri üzerindeki etkinliğini artırmaya çalışırken Rusya eski etkinliğini geri kazanmak ve bölge ülkeleri üzerindeki Avrupa Birliği’nin etkisini kırmaya çalışmaktadır. Rekabetin izlerini tarafların bölgeye dönük söylemler ürettiği resmi belgelerinden ve bölgedeki çeşitli sorunlardan takip etmek mümkündür. Bu çalışma 11 Eylül saldırılarından Kırım’ın ilhakına kadar olan dönemde yaşanan rekabeti Rusya Federasyonu’nun “Yakın Çevre” doktrini ile savunma ve dış politika konsepti belgelerinden; Avrupa Birliği’nin ise “Karadeniz Sinerjisi Belgesi” üzerinden değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bunun yanı sıra belgelerde yer alan dış politika yaklaşımlarının bazı sorun alanları ve konuları üzerinden irdelenmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Avrupa Birliği, Rusya Federasyonu, Karadeniz, Yakın Çevre Doktrini, Karadeniz Sinerjisi

The Black Sea Rivalry Between EU and Russia: Rhetoric and Issues From September 11 to the Annexation of Crimea

Öz

The Black Sea Region, which is formed by the Black Sea itself, has become an area of competition for most of history. The competition in the Black Sea, where the Soviet Union and Turkey were dominant as NATO members during the Cold War, was taken to a different level in the 1990s. The European Union and the Russian Federation are two competing regional and global actors. Black Sea is one of the most important regions where these two neighboring actors are in competition. The incompatibility of the two actors' interests formulations and policies regarding the region is clear in discourses and regional issues. With the enlargement processes in 2000s, European Union become a direct actor of the Black Sea and the competition between Russia and the European Union has moved to a different dimension. While the European Union is trying to increase its influence on the countries of the region; Russia is trying to regain its former influence and break the European Union's influence on the countries of the region. It is possible to follow the traces of competition from the official documents of the parties and various problems in the region, where the parties produce discourses towards the region. This study examines the rivalry in the period from the September 11 attacks to the annexation of Crimea from the documents of the Russian Federation's "Near Abroad" doctrine and EU’s "Black Sea Synergy Document". In addition, this study is aimed to examine the foreign policy approaches of the parties with a brief survey of the regional issues.

Anahtar Kelimeler

European Union, Russian Federation, Black Sea, Near Neigbourhood, Black Sea Synergy

Kaynakça

• Ağır, B.S. (2003). Soğuk Savaş sonrası Avrupa güvenlik düzenine kurumsal bir bakış. Avrasya Dosyası, Güvenlik Bilimleri Özel Sayısı, 9(2), 107-126.
• Ağır, B.S. (2012). İnsani müdahale tartışmaları ve kuvvet kullanma hukuku çerçevesinde NATO’nun 1999 Kosova müdahalesi. M. Saraçlı. (Ed.) Uluslararası hukukta güncel sorun alanları (ss. 211-234). Ankara: BigBang Yayınları.
• Alkan, A. (2006). 21.yüzyılın ilk çeyreğinde Karadeniz güvenliği, Nobel Yayınları.
• Arbatova, N.A. (2008). Troubled strategic partnership: The Black Sea dimension of Russia’s relations with the west. D. Hamilton, D. And G. Mangott. (Ed.), The wider Black Sea region in the 21st century: Strategic, economic and energy perspectives içinde (pp. 293-318). Washington: D.C.:Center for Transatlantic Relations.
• Ascherson, N. (2001). Karadeniz (Çev. Emiroğlu, K.) Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Asmus, R.D. Developing a New Euro-Atlantic Strategy for the Black Sea Region”, Istanbul Paper #2 19 Kasım 2024 tarihinde .https://www.tesev.org.tr/wp-content/uploads/report_Developing_A_New_Euro_Atlantic_Strategy_For_The_Black_Sea_Region.pdf adresinden erişilmiştir.
• Aydın, M. (2005). Regional cooperation in the Black Sea and the role of institutions. Perceptions. Autumn, 57-83. Borjomi Declaration (2005), 15 Kasım 2024 tarihinde http://www.saakashviliarchive.info/print.aspx?t=1&i=2144 adresinden erişilmiştir.
• Casier, T. (2007). The clash of integration processes? The shadow effect of the enlarged EU on its eastern neighbours. K. Malfliet, L. Verpoest, and E. Vinokurov. (Eds.), The CIS, the EU and Russia: The challenges of integration içinde (pp. 73-94). New York: Palgrave Macmillan.
• Communication From The Commission To The European Parliament And The Council (2007). Black Sea synergy - a new regional cooperation initiative, COM(2007) 160 Final, Brussels, 11.04.2007, ec.europa.eu/world/enp/.../com07_160_en.pdf‎ (erişim tarihi: 09.09.2013).
• Dangerfield, M. (2011). Belarus, Moldova and Ukraine: In or out of European regional international society?. Journal of European Integration, 33(2), 215-233.
• General Affairs and External Relations Council (GAERC), (2007). Strengthening the European neighbourhood policy presidency progress report. ICBSS Black Sea Monitor, 5(15-21) 9 Kasım 2012 tarihinde http://icbss.org/media/148_original.pdf adresinden erişilmiştir.
• Grotzky, D. ve Isic, M. (2008). The Black Sea region: Clashing identities and risks to European stabilit. CAP Policy Analysis, No: 4, October.
• Gürsoy, B., ve Mercan, S. (2016). Avrupa’nın komşularında politika değişimi: Avrupa’ya karşı Ukrayna’nın dinamikleri. Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 7(2), 253-269.
• Jackson, N.J. (2003), Russian foreign policy and the CIS: Theories, debates and actions. Routledge.
• Igumnova, L. (2011). Russia's strategic culture between American and European worldviews. The Journal of Slavic Military Studies, 24(2), 253-273.
• Kassianova, A. (2001). Russia: Still open to the west? Evolution of the state identity in the foreign policy and security discourse, Europe-Asia Studies, 53(6), 821-839.
• King, C. (2008). Karadeniz (Çev. Kılıç, Z.). Kitap Yayınevi.
• Koçer, G. (2007). Karadeniz’in güvenliği: Uluslararası yapılanmalar ve Türkiye. Akademik Bakış, 1(1), 195-217.
• Light, M. (1996). Russia and Transcaucasia. J.F.R. Wright, S. Goldenberg, S. ve R. Schofield. (Ed.), Transcaucasian Boundaries içinde (pp. 34-53). UCL Press.
• Panagiota Manoli, (2011). Black Sea regionalism in perspective. Neighbourhood Policy Paper, Centre for International and European Studies, December.
• Nilsson, N. (2008). EU and Russia in the Black Sea region: Increasingly competing interests? Romanian Journal of European Affairs, 8(2), 25-39.
• Polese, A. (2011). Russia, the US, ‘the Others’ and the ‘101 things to do to win a (colour) revolution’: Reflections on Georgia and Ukraine, debatte. Journal of Contemporary Central and Eastern Europe, 19(1-2), 421-451.
• Popescu, N. (2011). EU foreign policy and post-soviet conflicts: stealth intervention. Routledge.
• Prodi, R. (2002). A wider Europe – a proximity policy as the key to stability”, Peace, Security and Stability International Dialogue and the Role of the EU, Sixth ECSA-World Conference, 9 Kasım 2012 tarihinde http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-02-619_en.htm adresinden erişilmiştir.
• Prozorov, S. (2006). Understanding conflict between Russia and the EU: The limits of integration. Palgrave Macmillan.
• Ryabtsev, V. Why is there no “security complex” in the Black Sea-Caucasus region?: Consideration of some geopolitical peculiarities of the region in the conditions of post-bipolarity”, 5 Eylül 2013 tarihinde http://www.core-hamburg.de/documents/yearbook/english/06/Ryabtsev-en.pdf adresinden erişilmiştir.
• Tanrısever, O.F. (2007). Sovyet sonrası dönemde Rusya’nın Karadeniz politikası. Avrasya Dosyası, “Karadeniz’in Yeni Jeopolitiği”, (13/1), 172-190
• Tassinari, F. (2011). Avrupa komşularından neden korkuyor? (Çev. Dereli, F.). İnkılâp Yayınları.
• Tezkan, Y. (2001). Rusya Federasyonu’nun dış politika konsepti. Tezkan, Y. (Haz.), Kadim Komşumuz Rusya içinde (ss. 224-237), Ülke Kitapları.
• Vahl, M. ve Celac, S. (2006). Ready for a breakthrough: Elements for a European Union strategy towards the Black Sea region, Southeast European and Black Sea Studies, 6(2), 169-191.
• Yapıcı, M.İ. (2010). Rus dış politikasını oluşturan iç etkenler. USAK Yayınları.