The Treasure Dedicated to the Holy Cities: Surre Dispatches from the Sultan Murad I Tomb Foundation (1645-1678)

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 1, 72 - 85, 27.03.2025

Esra Evran , Kadir Arslanboğa

https://doi.org/10.53306/klujfeas.1605050

Öz

Surre is defined as the financial aid, valuable goods, and gold sent to Mecca and Medina during the Hajj season. The surre was allocated not only to those fulfilling their religious duties but also to various professional groups, aiming to maintain social and economic balance in the region. This system, administered through waqfs, reinforced the Ottoman Empire’s influence in the Hejaz region while serving as a crucial strategic tool reflecting its caliphal mission. Records indicate that the first surre dispatch took place during the reign of Abbasid Caliph Al-Muqtadir Billah in 311 AH (923–924 CE). In the Ottoman Empire, this practice is known to have begun during the reign of Çelebi Sultan Mehmed, while the tradition of sending surre as charitable donations became established during the reign of Bayezid I. Every year, during the Hajj season, surre was sent to be distributed among the residents of Mecca and Medina.In this study, documents from the “Surre” section of the Evkaf-ı Hümayun Nezâreti catalog within the Ottoman Archives of the Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives have been examined. The research focuses on the aid sent to these sacred cities by the Sultan Murad I Tomb Waqf between 1054–1088 AH / 1645–1678 CE. The analysis provides a detailed evaluation of the beneficiaries and officials who received surre, along with the allocated amounts. Additionally, the study explores how the surre sent from the Sultan Murad I Tomb Waqf contributed to strengthening the Ottoman Empire’s religious, political, and economic objectives in the Hejaz region.

Anahtar Kelimeler

mecca,, medina, surrah,, Murad I.

Haremeyn’e Vakfedilen Hazine: Sultan I. Murad Han Türbe Vakfı’ndan Surre Sevkleri (1645-1678)

Öz

Surre, hac döneminde Mekke ve Medine’ye gönderilen maddi yardımlar, değerli eşyalar ve altınlar olarak tanımlanır. Surreler, sadece dini vecibeleri yerine getirenlere değil, aynı zamanda farklı meslek gruplarına da tahsis edilerek bölgedeki sosyal ve ekonomik dengeyi koruma amacını taşımaktadır. Vakıf aracılığıyla yürütülen bu sistem, Osmanlı Devleti'nin Hicaz Bölgesi’ndeki nüfuzunu pekiştirirken, aynı zamanda hilafet misyonunu yansıtan önemli bir stratejik araç olarak işlev görmüştür. İlk surre gönderiminin, Abbasi Halifesi El-Muktedir Billah döneminde H. 311 (M. 923-924) yılında yapıldığına dair kayıtlar bulunmaktadır. Osmanlı Devleti’nde ise bu uygulamanın Çelebi Sultan Mehmed döneminde başladığı, bağış olarak surre gönderiminin ise I. Bayezid döneminde gelenek haline geldiği bilinmektedir. Her yıl hac mevsiminde, Mekke ve Medine’de yaşayanlara dağıtılmak üzere surre gönderilmiştir. Bu çalışmada, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığıʼnın Osmanlı Arşivi kısmında Evkaf-ı Hümayun Nezâreti kataloğunun “Surre” bölümünde yer alan belgeler incelenerek, Sultan I. Murad Han Türbe Vakfı tarafından H. 1054-1088 / M. 1645-1678 yılları arasında bu kutsal şehirlere ulaştırılan yardımlar ele alınmıştır. İnceleme kapsamında, surreden faydalanan kişi ve görevliler ile kendilerine tahsis edilen miktarlar detaylı şekilde değerlendirilmiştir. Ayrıca, Sultan I. Murad Han Türbe Vakfı’ndan gönderilen surrelerin, Osmanlı Devleti’nin Hicaz’daki dini, siyasi ve ekonomik hedeflerini nasıl pekiştirdiği çalışmada incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mekke,, Medine,, Surre,, I.Murad

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA)
• Evkaf-ı Hümayun Nezareti Surre Defterleri, EV.HMK.SR 00017, 00022, 00032, 00037, 00046, 00049, 00058, 00067, 00076, 00083, 00090, 04169, 00114, 00124, 00141, 00159, 00171, 00188, 00196, 00208, 00222, 00236, 00248, 00263, 00018, 00023, 00033, 00038, 00043, 00050, 00056, 00063, 00072, 00093, 00099, 00112, 00140, 00148, 00160, 00174, 00184, 00198, 00209, 00226, 00240, 00251, 00264.
• Akgündüz, M. (2005). Surre-i Hümâyûn Geleneği ve İslâm toplumunda kaynaştırmasındaki rolü. D.E. Ü İlahiyat Fakültesi Dergisi, (22), 107-114.
• Atalar, M. (2015). Osmanlı Devleti’nde Surre-i Hümayun ve Surre Alayları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi (2017). İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Buzpınar Ş. T. (2009). Surre. TDV İslâm Ansiklopedisi, 37,567-569 İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çağlar, Y. & Gülen, S. (2009) Dersaadetten Haremeyn’e Surre-i Hümayun. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları.
• Değirmenci, E. N. (2019). Surre-i Hümâyûn Geleneği Mekke, Medine ve Kudüs’e Gönderilen 1017 (1608) Tarihli, 4167 Numaralı Defter Işığında Haremeyn Vakıfları. Akademik Araştırma Sosyal Dergisi, 6(39), 546-566.
• Durak, A. (2018). Osmanlı Devleti’nde Surre-i Hümayun Geleneği “18 Ekim 1656 Tarihli Mekke’ye Gönderilen Defter Örneği”. Külliyat Osmanlı Araştırmalar Dergisi, (6), 24-32.
• Güler, M. (2011). Osmanlı Devletiʼnde Haremeyn Vakıfları (16. ve 17. Yüzyıllar). İstanbul: Çamlıca Basın Yayın.
• Günay, H. M. (2012). Vakıf. İslam Ansiklopedisi. (475-479 ss.), 42, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kars, R. (2020). Haremeynü’ş-Şerifeyn ve bağlı birimlerine ait gelir ve masrafları ihtiva eden 1175 nolu vakıf muhaseb’a defteri. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Kısacık, S. Y. (2020). Sure Alayları ve Kabe Örtüsü: Niğde Müzesi Kabe Örtüsü Örneği. Milli Kültür Araştırmalar Dergisi, (4),1-16.
• Paşa, E. S. (2018). Mir’âtül-Haremeyn. (1Cilt). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.