Nizamülmülk'ün Siyasetnamesi ve İstihbarata Yönelik İlke ve Yöntemleri

Yıl 2015, , 68 - 79, 07.08.2015

Mehmet Şimşir

https://doi.org/10.18493/kmusekad.33931

Cited By: 7

Öz

In the history of Islam the the common name of the texts which instruct aspects of rule and behaviour are “Siyasatnama” (aka. Mirror for Princes). This texts aim is to provide advices about rulers, government, administration and the troubles facing the nation. In that respect Siyasatnamas took attention by the politicians and those concerned with politics and many examples of genre has been written in a short time. One of the prominent example of genre is Nizam alMulk‟s “Siyar al-Muluk” (The Lives of the Kings). This text should be examined with scrutiny since the writer Nizamülmülk is the most important political figure and organizer at the establishment of Great Seljuki State. Therefore many academic studies have been carried out. However in this studies “intelligence” side of this text which emphasised generally and also under every chapter has been neglected. In our study we aim to shed light on intelligence side of Siyar alMuluk

Anahtar Kelimeler

-

Nizamülmülk'ün Siyasetnamesi ve İstihbarata Yönelik İlke ve Yöntemleri

Öz

İslam Tarihinde devlet yönetimi ve yöneticilere yönelik yazılan eserlere verilen isim olan siyasetname türü eserler devletin nasıl yönetileceğini, yönetenlerde bulunması gereken özellikleri ve dikkat etmeleri gereken hususları açıklamayı hedeflemişlerdir. Bu açıdan devlet idaresi ile ilgilenen herkesin dikkatini çekmişlerdir. Kısa sürede birçok örneği ortaya çıkmıştır. Bunlardan biriside üzerinde ilginin en çok yoğunlaştığı Nizamülmülk‟ün “Siyerü‟l-Mülûk”ü olmuştur. Çünkü Nizamülmülk, Cihan Devleti olma noktasında Türk-İslam Tarihinin ilk örneği olan Büyük Selçuklu Devletinin kuruluş esnasında organizasyonu gerçekleştiren en önemli kişidir. Bu nedenle onun ve eserinin en iyi bir şekilde incelenmesi gerekmektedir. Birçok kereler de bu iş yapılmıştır. Ancak eserin en temel bakış açısı ve hemen hemen tüm başlıklarda vurgulan istihbarat yönü özel olarak incelemeye tabii tutulmamıştır. Çalışmamızda eseri bu yönden incelemeye tabi tuttuk

Anahtar Kelimeler

Nizamülmülk, Siyasetname, İstihbarat, İslam Tarihi

Kaynakça

• ABDURRAZZAK, Ebu Bekir b. Hammam, (1972), el- Musannef, nşr.: Habîburrahmanel-A‟zamî, Beyrut.
• ACAR, Ünal-URHAL, Ömer, (2007), Devlet Güvenlik İstihbarat Terörizm, Adalet Yay., Ankara. ADALIOĞLU, Hasan Hüseyin, (2004), “Siyasetnamelerin Üniversitesi Eskişehir, ss. 1-21 Kaynakları”,
• Sosyal Bilimler Dergisi, C. V, Sayı: 2, Osmangazi
• AĞARI, Murat, (2002), İslâm Coğrafyacılığı ve Müslüman Coğrafyacılar (Doğuşu, Gelişimi ve Temsilcileri), Kitabevi Yay., İstanbul.
• ÂSIM EFENDİ, (1304), Kâmûs Tercümesi, Hasan Hilmi Matbaası, İstanbul.
• AVCI, Casim, (2003), İslâm Bizans İlişkileri, Klasik Yay., İstanbul.
• BARTHOLD, W., (1977), İslâm Medeniyeti Tarihi, çev.: M. F. Köprülü, Ankara.
• BOSWORTH, C. E., (1997), “Nasihatü‟l-Mülûk”, Encyclopaedia of Islam (New Edition II), vol. II, s. 984.
• CAHEN, C., (1990), Doğuştan Osmanlı Devletinin Kuruluşuna Kadar İslâmiyet, çev.: E. N. Erendor, İstanbul 1990.
• CÂHİZ, Ebu Osman Amr b. Bahr el-Kinânî el-Basrî, Kitâbü‟t-Tâc fî Ahlaki‟l-Mülûk, (1914), thk.: Ahmed Zeki Bâşâ, 1. Baskı, Kahire.
• RIESS, Curt, (1958), Topyekün Casusluk, çev.: Bedia Avunduk Duman, Ankara.
• ÇELEBİ, Ahmet, (1976), İslam‟da Eğitim Öğretim Tarihi, çev.: Ali Yardım, Damla Yay., İstanbul.
• ÇINAR, Bekir, (1997), Devlet Güvenliği-İstihbarat ve Terör, Sam Yay., Ankara.
• ÇUBUKÇU, İ. Agâh, (1972), İslam Düşüncesi Hakkında Araştırmalar, Ankara.
• DEMİRCİ, Mustafa, (1996), Beytü‟l-Hikme, İnsan Yay., İstanbul.
• DEVELİOĞLU, Ferit, (1986), Osmanlıca-Türkçe Lügat, Ankara, 1986.
• DURMUŞ, İsmail-KUTLUER, İlhan, (2000), “İbnü‟l- Mukaffa‟”, D.İ.A., İstanbul, C. XXI, s.130-137.
• EBÜ‟L-FEREC, Gregory (Bar Hebraeus), (1987), Ebü‟l- Ferec Tarihi, nşr.: E. A. W. Budge-Ö. R. Doğrul, Ankara.
• el-BUNDARÎ, (1999), Zubdat al-Nusra ve Nuhbat al- Usra, (Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi), çev.: Kıvameddin
• Burslan, 2. Baskı, T.T.K., Ankara.
• el-CEYŞİYÂRÎ, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdûs, (1981), Kitâbü‟l-Vüzerâ ve‟l-Küttâb, thk.: Mustafaes-Sekkâ vd., 2. Baskı, Kâhire.
• el-HÜSEYNÎ, Sadruddîn Ebü‟l-Hasan Ali, (1999), Ahbârü‟d-Devleti‟s-Selçukiyye, 2. Baskı, çev.: Necati Lügal, Ankara.
• es-SEÂLİBÎ, Ebu Mansur, (1997), Âdâbü‟l-Mülûk, çev.: Said Aykut, İnsan Yay., İstanbul.
• eş-ŞEYZERÎ, Ebü‟n-Necib, (1994), en-Nehcü‟l-Mesbûk fî Siyâseti‟l- Mülûk, thk.: Dr. Muhammed A. Demec, Beyrut. et-TURTÛŞÎ,
• Muhammed, (1995), Sirâcü‟l-Mülûk
• (Siyâset Ahlakı ve İlkelerine Dair), çev.: Said Aykut, İstanbul.
• FAHRİ, Macit, (1992), İslam Felsefesi Tarihi, çev.: Kasım Turhan, İklim Yay., İstanbul.
• FÎRÛZÂBÂDÎ, Mecdü‟d-Din Muhammed b. Ya‟kub, (2005), el-Kâmûsü‟l-Muhît, Dâr-u İhyâi‟t-Turâsi‟l-Arabî, Beyrut.
• GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed et- Tûsî, (1995), Nasîhâtü‟l-Mülûk (Devlet Başkanlarına Nasihatler), çev.: Osman Şekerci, Sinan Yay., İstanbul.
• GIBB, Hamilton Alexander Rosskeen, (1991), İslam Medeniyeti üzerine Araştırmalar, çev.: Atilla Özkök-Kadir Durak, Endülüs Yay., İstanbul.
• GUTAS, Dimitri, (2003), Yunanca Düşünce Arapça Kültür, çev.: Lütfü Şimşek, Kitap Yay., İstanbul.
• GÜNEY, Remzi, (2008), “Osmanlı‟nın Son Döneminden Cumhuriyet Dönemine İstihbarat Teşkilatlarının Tarihi Süreçleri ve Polis İstihbarat Tarihi”, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale.
• GÜVEN, Ertuğrul, (2006), “Stratejik İstihbarat”, Stratejik Analiz Dergisi Armağanı, Şubat, Ankara.
• HASAN, Hasan İbrahim, (1991), Târîhü‟l-İslam es-Siyâsî ve‟d-Dînî Beyrut/Kahire. ve‟l-İctimaî, Dârü‟l- Fikr,
• HITTI, P.K., (1989), Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, çev.: Salih Tuğ, Boğaziçi Yay., İstanbul.
• HİÇYILMAZ, Ergun, (1996), Teşkilat-ı Mahsusa ve Casusluk Örgütleri, İstanbul.
• İBN EBÛ USAYBİA, (trz:), Uyûnü‟l-Enba‟ fî Tabakâti‟l- Etibba, Neşir: August Müller, Dipnotlandıran: Fuat Sezgin, Kahire.
• İBN HALLİKÂN, Ebü‟l-Abbâs Şemseddîn, (1977), Vefâyâtü‟l-A‟yân ve Ebnâu Ebnâi‟z-Zamân, thk.: İhsân Abbâs, Beyrut.
• İBN HİŞAM, Ebu Muhammed Abdülmelik, (1955), es- Sîretü‟n-Nebeviyye, Mısır.
• İBN KESÎR, İsmail b. Ömer, (1990), Bidâye ve‟n- Nihâye, Beyrut.
• İBN SA‟D, Muhammed b. Sa‟d, (1957), et-Tabakâtü‟l- Kübrâ, Beyrut.
• İBN TAĞRİBERDÎ, Ebü‟l-Mehâsin, (1992), en- Nücûmü‟z-Zâhire fî Mülûk-i Mısr ve‟l-Kâhira, thk.: M. H. Şemseddin, Beyrut.
• İBNÜ‟L-ADÎM, (1989), Bugyetü‟t-Taleb fî Tarihi Haleb (Biyografilerle Selçuklular Tarihi), çev.: Ali Sevim, T.T.K., Ankara.
• İBNÜ‟L-CEVZÎ, Ebü‟l-Ferec, (1359), Muntazam fî Tarihi‟l-Mulûk ve‟l-Ümem, Haydarabad.
• İBNÜ‟L-ESÎR, İmâduddîn Ebü‟l-Hasan, (1982), el-Kâmil fi‟t-Tarih, Beyrut.
• İBNÜ‟N-NEDÎM, Ebü‟l-Ferâc Muhammed b. İshak, (1377), el-Fihrist fî Ahbâri‟l-Ulemâi‟l-Musannifîn mine‟l- Kudemâ ve‟l-Muhdesîn ve Esmâi Kütübihim, Kahire.
• İNALCIK, Halil, (1996), “Kutadgu Bilig‟de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri”, Reşit Rahmeti Arat için,
• Ankara, s. 259 -271.
• -(2000), Osmanlı‟da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren Yay., İstanbul.
• İYİAT, Bora, (2006), Bir Vatanı Karşılıksız Sevmek (Türk İstihbarat Tarihi), Platin Yay., Ankara.
• KAFESOĞLU, İbrahim, (1953), Sultan Melikşah Döneminde Büyük Selçuklu İmparatorluğu, İstanbul.
• -(1955), “Büyük Selçuklu Veziri Nizamü‟l-Mülk‟ün
• Eseri Siyasetname ve Türkçe Tercümesi”, Türkiyat
• Mecmuası, C. XII, s. 231-256.
• -(1972) Selçuklu Tarihi, 1. Baskı, M.E.B Yay., İstanbul. -(1973),
• Büyük Selçuklu Hükümdarı Sultan Melikşah, Ankara.
• -(1997),“Nizamülmülk”, M.E.İ.A., Eskişehir, C. IX/329-333.
• KALLEK, Cengiz, (1993), “Casus”, D.İ.A., İstanbu, C. VII/163-166.
• KARABEKİR, Kazım, (1999), İstihbarat (Gizli Harp), Kamer Yay., İstanbul.
• KARAN, Kaya, (2008), Türk İstihbarat Tarihi, Truva Yay., İstanbul.
• KARLIĞA, Bekir, (2004), İslam Düşüncesi‟nin Batı Düşüncesi‟ne Etkileri, Litera Yay., İstanbul.
• KAYA, Mahmut, (1981), “Aristoteles‟in Ahlâk ve Siyaset Felsefesinin İslam Dünyasına Yansıması”, Felsefe Arkivi, Sayı: 22-23, İstanbul.
• KİPER, Özdemir–ÇAKAR, Nihat, (1992), Devlet Güvenliği ve Haber Alma, Polis Akademisi Başkanlığı Yay., Ankara.
• K.K.K. Yayınları, (1985), Mehmetçiğin İstihbarat, İstihbarata Karşı Koyma ve Koruyucu Güvenlik Kitabı, Ankara.
• KÖSE, Hızır Murat, (2009), “Siyaset”, D.İ.A., İstanbul, C. XXXII, s. 294.
• KÖSELİ, Mutlu, (2011), Terörle Mücadelede İstihbaratın Rolü, Polis Bilimleri Dergisi, cilt 11/61, Ankara,
• KÖYMEN, Mehmet Altay, (1977), “Selçuklu Veziri Nizamülmülk ve Tarihi Rolü”, Milli Kültür, Sayı: Mayıs-1/5, Ankara.
• -(2013), “Siyaset-Nâme” Nizamülmülk, T.T.K. Yay., Ankara.
• KUZU, Ali, (2007), MİT Mossad CIA Gladıo, Bilge Karınca Yay., İstanbul.
• LEVENT, Agâh Sırrı, (1962), “Siyasetnâmeler”, T.D.A.Yıllığı, Belleten, Ankara, s. 168-171.
• LEWIS, Bernard, (1997), “İsmâilîler”, M.E.B.İ.A., Eskişehir, C. V/2/1123.
• -(2000), Tarihte Araplar, çev.: Hakkı Dursun Yıldız,
• Anka Yay., İstanbul.
• MAKRÎZÎ, Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkâdir b. Muhammed, (1997), el-Mevâ‟iz ve‟l-İ‟tibâr bi Zikri‟l-Hitati ve‟l-Âsâr, thk.: Halil Mansur, Darü‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut.
• MÂVERDÎ, Ebü‟l-Hasen Muhammed b.Ali, (1998), Nasîhâtü‟l-Mülûk, İskenderiye.
• MAZAHARİ, Ali, (1964), “Müslüman Orta Çağ‟da Eğitim ve Öğretim”, çev.: Bahriye Üçok, A.Ü. İ. F. Dergisi Sayı: XII.
• MENEKŞE, Ömer, (2005), “İslâm Düşünce Tarihinde Devlet Anlayışı: Maverdî ve Nizâmülmülk Örneği”, Din Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi Sayı: 5/3, Samsun, ss.193-211.
• NASR, Seyyid Hüseyin, (1991), İslam‟da Bilim ve Medeniyet, çev.: Nabi Avcı vd., İstanbul.
• NİZAMÜLMÜLK, (2013), Siyâset-Nâme, Haz. Mehmet Altay Köymen, T.T.K., Ankara.
• -(1998), Siyasetnâme, çev.: Nurettin Bayburtlugil,
• Dergah Yay., İstanbul.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, (2007), “Nizamülmülk”, D.İ.A., İstanbul, C. XXXIII/194-196.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, (1983), Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• RAVENDÎ, (1957), Râhatü‟s-Sudûr ve Âyetü‟s-Surûr, çev.: A. Ateş, Ankara.
• ROSENTHAL, Erwin I.J., (1996), Ortaçağ‟da İslam Siyaset Düşüncesi, çev.: Ali Çaksu, İz Yay., İstanbul.
• SERGEY, Grigoreviç Agacanov, (2006), Selçuklular, çev.: Ekber N. Necef/Ahmet R. Annaberdiyev, Ötüken Yay., İstanbul.
• SÖYLEMEZ, M. Mahfuz, (2003), Bilimin Yitik Şehri Cündişâpur, Araştırma Yay., Ankara.
• SUBKÎ, Tâcüddîn, Abdulvehhâb b. Ali, (1964), Tabakâtü‟ş-Şâfiiyye, Kahire.
• SUYÛTÎ, Celâluddîn, (1952), Târihü‟l-Hulefa, Mısır.
• ŞAHİN, Mustafa, (2013), “Büyük Selçuklu Devleti Vezîri Nizâmü‟l-Mülk‟ün Siyasal, Sosyal, Dinî ve Kültürel Hayattaki Rolü (1018-1092)”, History Studies, Volume 5, Issue 6, Online, s. 225-245.
• ŞEŞEN, Ramazan, (1983), Salâhaddin Devrinde Eyyûbîler Devleti, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul.
• ŞİMŞİR, Mehmet, (2005), “Râşid Halifeler Döneminde İdare Sistemi ve Dîvan Teşkilâtı”, İSTEM (İslâm San‟at, Tarih, Edebiyat ve Mûsıkî Dergisi), Yıl: 3, Sayı:6, Konya, ss. 265–280.
• -(2011), İlk Dönem İslam Tarihinde
• Haberleşme Yöntemleri, Hüner Yay., Konya.
• TABERÎ, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr, (trz.), Târihü‟l- Rüsul ve‟l-Mülûk, Beyrut.
• TEKİN, Emrullah, (1998), Gizli Harp İstihbarat, Kamer Yay., İstanbul.
• TURAN, Osman, (1969), Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, Turan Neşriyat, İstanbul. -(1989), Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul.
• TZUU, Sun, (1986), “Harp Sanatı”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, İstanbul, Sayı: 14, s. 73 vd.
• UĞUR, Ahmet, (trz.), Osmanlı Siyâset-Nâmeleri, Kültür ve Sanat Yay., Kayseri.
• - (1990), İslâm Kurumları ve Medeniyet Tarihi Ders
• Notları, A.Ü.İ.F. Yay., Erzurum.
• URFALI MATEOS, (2000), Urfalı Mateos Vekayi- Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor‟un Zeyli (1136-1162), çev.: Hrant D. Andreasyan, notlar: Eduard Dulaurer / Halil Yınanç, T.T.K., Ankara.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, (1935), Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, Ülken Yay., İstanbul.
• YAKIN, Aziz, (1969), İstihbarat Casusluk ve Casuslukla Mücadele, Dışişleri Akademisi Yay., Ankara.
• YİĞİT, Yaşar, (1999), “İslam Ceza Hukukunda Casusluk Suçu ve Cezası”, Diyanet İlmi Dergi, Ankara, C. XXXV, Sayı 3, ss. 39-50.
• ZEHEBÎ, Şemsuddîn, (1985), Düvelü‟l-İslâm, Beyrut.