TÜRKİYE'DE KAYITDIŞI EKONOMİYİ ÖNLEMEDE BİLGİ EKONOMİSİNİN ETKİNLİĞİ ve GELİR İDARESİNİN ROLÜ

Yıl 2006, Cilt: 2006 Sayı: 2, 57 - 82, 01.06.2006

Hakkı Mümin Ay

Öz

Anahtar Kelimeler

-

TÜRKİYE'DE KAYITDIŞI EKONOMİYİ ÖNLEMEDE BİLGİ EKONOMİSİNİN ETKİNLİĞİ ve GELİR İDARESİNİN ROLÜ

Öz

Kayıtdışı ekonomi, milli gelir hesaplarına girmeyen faaliyetler olarak tanımlanır. Bu kavramın tanımı, nedenleri ve ölçülmesi oldukça zordur ve ülkeden ülkeye farklılıklar gösterir. Kayıtdışı ekonomi hem gelişmiş ve hem de azgelişmiş ülkelerin ekonomik bir sorunudur. Ancak azgelişmiş ülkelerde kayıtdışı ekonominin boyutları daha büyüktür. Kayıtdışı ekonominin milli ekonomideki olumsuz etkileri, olumlu etkilerinden daha fazladır. O nedenle tüm dünya ülkeleri kayıtdışı ekonomi ile mücadele etmek zorundadır. Türkiye’de kayıtdışının boyutları gelişmiş ülkelere göre oldukça fazladır. Bunun başlıca nedenleri; ekonominin azgelişmişliği, vergi oranlarının yüksekliği, vergi yükünün fazlalığı, sık değişen mevzuat, kamunun verimsiz harcamaları, mükellef psikolojisi, globalleşme vs.dir. Vergi ve Gelir İdaresi alanındaki düzenlemeler, Türkiye’de kayıtdışı ekonomiyi önlemede belirleyici konumdadırlar. Gelir İdaresi’nin gelişen teknolojiden yararlanması konusu, bizleri bilgi ekonomisi ve e-devlet kavramlarına götürmektedir. Bilgi ekonomisinin en temel bileşeni olan internet sayesinde Türk Gelir İdaresi, kayıtdışı ekonomi ile mücadelede önemli etkinliğe sahiptir. Milli gelirin yarısının kayıtdışında kaldığı düşünülürse, Gelir İdaresi’nin uygulamaları önemli bir yere sahiptir

Kaynakça

• Acar, Fatih-İbrahim Türkiş (2001) “Kayıtdışı Ekonomi Konusunda Vergi Boyutlu Tespit ve Öneriler”, Yaklaşım, Sayı:108(Aralık), ss.179-184.
• Acar, Fatih-Zeynel Murat Gül-Selahattin Göken (2003) Türk Vergi Sistemindeki Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Vergi Dünyası Eki, Sayı:173.
• Ağbal, Naci (2002) “Büyüyen Kayıtdışı Sektör”, Yaklaşım, Sayı:113(Mayıs), ss.40-46.
• Akalın, Güneri (2005) “Vergi Yükümüz ve Kayıtdışı Vergiler”, Mali Pusula, Sayı:5(Mayıs), ss.8-10.
• Akın, H.Bahadır (2001) Yeni Ekonomi, Çizgi Kitabevi, Konya.
• Aktan, Coşkun Can (1999) “Ağır Vergi Yükü ve Yer altı Ekonomisi”, Vergi Sorunları, Sayı:125(Şubat), ss.51-54.
• Alptürk, Ercan (2002) “İnternet ve Etkin Devlet”,Vergi Sorunları,Sayı:168(Eylül), ss.33-37. Altuğ, Osman (1994) Kayıt Dışı Ekonomi, Cem Ofset Matbaacılık, İstanbul.
• Antunes, Antonio R.-Tiago V.De V.Cavalcanti (2005) “Start up Costs, Limited Enforcement and the Hidden Review”, Europen Economic Review, 21 November, pp.1-22. Arıkan, Yahya (2006) “Kayıtdışı Ekonomi ile Mücadele Aynı Zamanda Siyasi Bağımsızlık, Demokrasi ve Sosyal Barışımızın Devamı Açısından da İvedilikle Yerine Getirilmesi Gereken Bir Görevdir”, Mali Çözüm, İSMMO Yayını, Sayı:74 (Ocak- Şubat-Mart), ss.11-18.
• Arıkan, Zeynep (1994) “Vergi Kaçağının Nedenleri ve Çözüm Yolları”, Maliye Yazıları, Sayı:44(Temmuz-Eylül), ss.76-80.
• Aydemir, Şinasi (1995)“Kayıtdışı Ekonomi Üzerine-II”, Vergi Dünyası, Sayı:162(Şubat), ss.35-47.
• Aydın, Selda “Vergi Kaybı, Nedenleri ve Yöntemleri”, Vergi Sorunları, Sayı:178(Temmuz), ss.19-26.
• Aygün, Fethi “İnternet Ortamında Gönderilecek Beyannamelere İlişkin Düzenlemeler”, http//:www.alomaliye.com/fethi_aygun_e_beyanname.htm (Erişim Tarihi 10.10.2006)
• Batırel, Ömer Faruk (2001) “Vergi Kimlik Numarası, Beyan Yükümlülüğü ve Vergi Ödevi”, Vergi Dünyası, Sayı:242(Ekim), ss.4-7.
• Bağdınlı, Halil (2006) “Kayıtdışı Ekonomi ile Mücadele Edilmeli mi?”, Dünya (26 Ocak).
• Beder, Fevzi (2005) Elektronik Belge Yönetim Sistemi ve Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Örneği, (Uzmanlık Yeterlilik Tezi), Ankara.
• Benlikol, Sebahattin-Hilal Müftüoğlu (2000)
• Değerlendirilmesi, İTO Yayını, No:2000-25, İstanbul.
• Bozkır, Ender-Selçuk Tekin (2003) “Gelir İdaresinin Yeniden Yapılandırılması”, Yaklaşım, Sayı:128(Ağustos), ss.129-137.
• Carillo, Maria Rosaria-Maurizio Pugno (2004) “The Underground Economy and Underdevelopment”, Economic System, Volume:28, Issue:3,(September), pp.257-279.
• Coppel, Jonathan (2000) E-Commerce:Impacts and Policy Challenges, OECD Economic Department Workinkg Papers, No:252, ECO/WKP, 2000/25.
• Coşar, Abbas (2003) “Gelir İdaresinin Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin Alternatif Bir Çözüm Önerisi”, Vergi Sorunları, Sayı:179(Ağustos), ss.62-71.
• Çelik, Abdülhalim (2002) Küreselleşme Sürecinde Sosyal Güvenlik Sistemlerinin Dönüşümü ve Türkiye, Kamu-İş Yayını, Ankara.
• Çetin, Sadi (2002) “Beyanname ve Bildirimlerde Bürokrasiyi Azaltacak İki Öneri”, Vergi Sorunları, Sayı:169(Ekim), ss.16-20.
• Çetintaş, Hakan-Hasan Vergil (2003), “Türkie’de Kayıtdışı Ekonomi Tahmini”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 4(1), ss15-30.
• Çiloğlu, İsmail (1998) “Kayıtdışı Ekonominin İşleyişi ve Kamu Bütçesine Etkisi”, Hazine Dergisi, Sayı:11(Temmuz), ss.67-91.
• Çoban, Hilmi-Fatih Deyneli (2005) “Kamuda Kalite Artırma Çabaları ve Performansa Dayalı Bütçeleme”, Türkiye’de Yeniden Mali Yapılanma, 20.Türkiye Maliye Sempozyumu, Karahayıt/Pamukkale, ss.326-344.
• Dulupçu, Murat Ali (2001) Küresel Rekabet Gücü, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
• Dura, Cihan (1997) “Kayıtdışı Ekonomi Kavramı, Sebep ve Etkileri, Ölçülmesi, Mücadele Yolları ve Türk Ekonomisindeki Yeri”, Maliye Dergisi, Sayı:124(Ocak- Şubat-Mart-Nisan), ss.3-12.
• Durmuş, Mustafa (2006) “Kayıtdışı Ekonominin Bazı Mali Yönleri:Türkiye Örneği”, Tisk Akademi, Cilt:1, Sayı:1, ss.140-159.
• DPT (2001a) Kayıtdışı Ekonomi, ÖİK Raporu, Yayın No: DPT:2603-ÖİK:614, Ankara. DPT (2001b) Vergi, ÖİK Raporu, DPT Yayın No:2597-ÖİK:608, Ankara.
• DPT (2005) e-Devlet Proje ve Uygulamaları, Bilgi Toplumu Dairesi, Ankara.
• DPT (2006) Bilgi Toplumu Stratejisi (2006-2010), Ankara.
• Ergun, Turgay (2004) Kamu Yönetimi, TODAİE, Ankara.
• Eyüpgiller, Saygın (2001) “Vergi İdaresinin Yeniden Yapılandırılması, Global Eğilimler ve Türkiye İçin Öneriler”, Vergi Dünyası, Sayı:233(Ocak), ss.123-127.
• Farrel, Diana (2004) The Hidden Dangers of the Informal Economy, Mc Kinsey Quarterly, No3.
• Güçlü, Süleyman (2000) “Türk Vergi Sisteminde Vergilendirmeyi Etkileyen Faktörler”, Vergi Sorunları, Sayı:145(Ekim), ss.43-49.
• Gürboğa, Erkan (2004) “Kayıtdışı ile Mücadelede Yoklamanın Önemi”, Vergi Sorunları, Sayı:191(Ağustos), ss.7-11.
• Hesap Uzmanları Kurulu, Kayıtdışı Ekonomi, Maliye Bakanlığı, Ankara.
• İnce, N.Murat (2001) Elektronik Devlet, DPT Yayını, Ankara.
• Karadeniz, Salim (2006) “Vergide Elektronik Dönem (Elektronik Beyannameden Elektronik Defter ve Belgeye)”, Yaklaşım, Sayı:165(Eylül), ss.75-80.
• Karaduman, Emine (1993) Ekonomik Kalkınmada Finansman ve Organizasyon, Maliye ve Gümrük Bakanlığı APK Kurulu Başkanlığı, Yayın No:1993/328, Ankara.
• Karakoç, Yusuf (2004) “Hukuki Nedenlerden Kaynaklanan Vergi Kayıp ve Kaçakları”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları, Önlenmesi Yolları, 19.Türkiye Maliye Sempozyumu, Belek/Antalya, ss.90-114.
• Kaya, Mehmet Ali (2006) “Kimlik Tespit Zorunluluğu ve Vergi Kimlik Numarası Kullanınıma İlişkin Düzenlemeler”, Yaklaşım, Sayı:163(Temmuz), ss.96-102.
• Kesik, Ahmet (2005) “Avrupa Birliği Sürecinde Türk Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yapılandırılması: Çok Yıllı Bütçelemenin Uygulanabilirliği”, Sosyo-Ekonomi, Sayı:1(Ocak-Haziran), ss.127-142.
• Khalilzadeh, Javad-Anwar Shah (1991) “Tax Reform in Developing Countries”, Finance&Development, Volume:28, No:2, pp.44-46.
• Kırçova, İbrahim (2003) E-Devlet Uygulamaları ve Ekonomiye Etkileri, İTO Yayını, No:2003-38, İstanbul.
• Kırkulak, Berna (1999) “Türkiye’de Kayıtdışı Ekonominin Vergilendirilmesi”, Vergi Sorunları, , Sayı:132(Eylü)l ss.153-165.
• Kızılot, Şükrü-Mustafa Durmuş (2001) “Kriz Döneminde Vergi Politikası Nasıl Olmalıdır?”, G.Ü.İ.İ.B.F.Dergisi, Sayı:1, ss.159-176.
• Kızılot, Şükrü-Şafak Ertan Çomaklı (2004) “Vergi Kayıp ve Kaçakları ve Kayıtdışı Ekonomi İlişkisi ve Boyutlarının Mevzuat Açısından Değerlendirilmesi”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları, Önlenmesi Yolları, 19.Türkiye Maliye Sempozyumu, Belek/Antalya, ss.115-157.
• Küçüközyiğit, H.Galip (2003) “Yeni Ekonomi:Gerçek mi? Ütopya mı?”, Vergi Sorunları, Sayı:180(Eylül), ss.187-200.
• Maliye Bakanlığı (2006) 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, Ankara. Mavral, Ülker (2003a) Karapara, Kayıtdışı Ekonomi İlişkisi ve Türkiye’ye Yansımaları, G.2.Baskı, Maliye ve Hukuk Yayınları, Ankara.
• Mavral, Ülker (2003b) “Karapara, Kayıtdışı Ekonomi ve Globalleşme İlişkisi”, Vergi Sorunları, Sayı:174(Mart), ss.144-156.
• Meriç, Metin-Hakan Ay (2004) “Küreselleşme Olgusunun Vergi Kayıp ve Kaçakları Üzerindeki Etkisi”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları, Önlenmesi Yolları, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Belek/Antalya, ss.295-330.
• Nohutçu, Ahmet-Demokaan Demirel (2005) “Türkiye’deki E-Devlet Uygulamaları”, Türk İdare Dergisi, Sayı:447, ss.35-58.
• OECD (1996) The Knowledge-Based Economy, OECD/GD 96-102, Paris.
• Olgaç, Cüneyt (2006) “Kayıtdışı Ekonominin İstihdam İlişkisi ve Hizmet Tespit Davaları”, Yaklaşım, Sayı:165(Eylül), ss.240-242.
• Orakçal, Fevzi (1993) “Gelir İdaresinin Otomasyonu Projesinin Tarihsel Gelişimi, Mevcut Durum ve Geleceğe Yönelik Planlar”, 1992-1993 Hesap Uzmanları Kurulu Konferansları-III, Maliye ve Gümrük Bakanlığı APK Kurulu Başkanlığı Yayını, No:1993/327, Ankara.
• Önder, İzzettin (2001) “Kayıtdışı Ekonomi ve Vergileme”, İ.Ü.S.B.F.Dergisi, Sayı:23- 24.
• Öz, Ersan (2002) “Gelişmekte Olan Ülkelerde Vergi Reformu”, Vergi Dünyası, Sayı:248(Nisan), ss.135-140.
• Özçelik, Özer-Ercan Yaşar (2006) “Kayıtdışı Ekonomi Olgusunu Azaltmaya Yönelik Öneriler”, Mali Çözüm, İSMMO Yayını, Sayı:74(Ocak-Şubat-Mart).
• Özçelik, R.Fatih-Demet Penpecioğlu-Ali Ünal (2003) Türk Gelir İdaresinin Yeniden Yapılandırılması, TÜSİAD Yayını, No:2003-12/375, İstanbul.
• Plamper, Harald (ty) “E-Devlet Uygulamaları ve Sorunları”, (Çev:M.Akif Çukurçayır), Küresel Sistemde Siyaset, Yönetim, Ekonomi, ss.139-158.
• Reckers, Phillip M. (1994) “The Influence of Ethinical Attitudes on Taxpayer Compliance”, Nationel Tax Journal, Volume:47, No:4(December), pp.827-828.
• Sarılı, Mustafa Ali (2002) “Türkiye’de Kayıtdışı Ekonominin Boyutları, Nedenleri, Etkileri ve Kayıtlı Hale Getirilebilmesi İçin Alınması Gereken Tedbirler”, Vergi Sorunları, Sayı:167(Ağustos), ss.131-156.
• Savaşan, Fatih (2004) “Türkiye’de Kayıtdışı Ekonomi ve Vergi Kaybı Tahminleri”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları, Önlenmesi Yolları, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Belek/Antalya, ss.51-73.
• Saygılı, Şeref (2003) Bilgi Ekonomisine Geçiş Sürecinde Türkiye Ekonomisinin Dünyadaki Konumu, DPT Yayını, No:2675, Ankara.
• Schneider, Friedrich (2005), Dünyanın 110 Ülkesindeki Kayıtdışı Ekonominin Büyüklüğü ve Ölçümü, Maliye Bakanlığı APK Kurulu Başkanlığı, Rapor No:11, Ankara. Soyak, Münevver (2004) “Yeni Ekonomi ve Yansımaları”, Ekonomik Yaklaşımlar, Sayı:484(Temmuz), ss.71-85.
• Sönmez, Sinan (1998) Dünya Ekonomisinde Dönüşüm, Sömürgecilikten Küreselleşmeye, İmge Kitabevi, Ankara.
• Söylemez, S.Alev (2004) “Türkiye’de Teknoloji ve Eğitim Yatırımları:Karşılaştırmalı Bir Bakış Açısı”, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt:1, ss.63-80.
• Şener, Orhan (2006) Kamu Ekonomisi, 8.Baskı, Beta Basım A.Ş. İstanbul.
• Tanrıkulu, Salih (2004) “Kayıtdışı Faaliyetlerin Nedenleri ile Ekonomik ve Vergisel Sonuçları Üzerine Yapılan İki Araştırmanın Değerlendirilmesi”, Vergi Sorunları, Sayı:191(Ağustos), ss.63-69.
• T.C. Başbakanlık (2003) Kamuda Yeniden Yapılanma:Değişimin Yönetimi İçin Yönetimde Değişim, Ankara.
• T.C. Başbakanlık (2006) 07.07.2006 Tarihli IMF Niyet Mektubu, Ankara.
• Tekin, Selçuk (2003) “Kayıtdışı Ekonomi ve Vergi Denetimi”, Vergi Sorunları, Sayı:181(Ekim), ss.66-73.
• Tıktık, Ahmet (2004) “Kayıtdışı Ekonomi, İstihdam ve İşsizlik”, İşveren, http//:www.tisk.org.tr/isveren sayfa.asp?yazi id=1020&id=58 (Erişim Tarihi 10.10.2006)
• TOBB (2001) Vergilemede Global Eğilimler, AB ve Türk Vergi Sistemi, ÖİK Raporu, Ankara.
• TOBB-Adalet Bakanlığı (2005) Ekonomik Suç ve Ceza Sempozyumu, TOBB Yayını, No:2005-25, Ankara.
• Topbaş, Ülker (1998) Kayıtdışı Ekonominin Nedenleri, TES-AR Yayınları, No:26, Ankara. Tuncer, Selahattin (2006) “Kayıtdışı ile Mücadelede Yeni Çalışmalar”, Yaklaşım, Sayı:163(Temmuz), ss.15-20.
• TÜGİAD (2002) Vergi Politikaları, Reel Sektörün Görüş ve Önerileri, Ankara.
• TÜSİAD (2001) Avrupa Birliği Yolunda Bilgi Toplumu ve e-Türkiye, Yayın No:2001/301, İstanbul.
• UNCTAD (2001) E-Commerce and Development Report.
• Uyanık, Namık Kemal (2003) “E-Devlet ile Bilgi ve İletişim Teknolojileri Projelerinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar-I”, Yaklaşım, Sayı:124(Nisan), ss.62-66.
• Vergi Denetmenleri Derneği (2006) Kamu Giderlerinin Finansmanı, Kayıtdışı Ekonomi ve Vergi Denetimi, Ankara.
• Wang, David Han Min-Jer Yan Lin-Tiffany Hui Kuang Yu (2006) “A Mimic Approach to Modeling the Underground Economy in Taiwan”, Physica A:Statistical and Theoretical Physics, 15 November, Volume:371, Issue:2, pp.536-542.
• Yaraşlı, Genç Osman (2005) Türkiye’de Vergi Reformu, Maliye Bakanlığı APK Kurulu Başkanlığı, Yayın No:2005/367, Ankara.
• Yetkiner, Erkan (2006) “E-Belge, E-Kayıt, E-Defter, E-Beyanname, E-Denetim”, Vergi Dünyası, Sayı:301(Eylül), ss.41-53.
• Yıldırım, Mehmet (2006) “Defter, Kayıt ve Belgelerin Elektronik Ortamda Tutulması ve Düzenlenmesi”, Vergi Dünyası, Sayı:301(Eylül), ss.104-109
• Yılmaz, Gülay (1998) “Yer altı Ekonomisinin Doğurduğu Vergi Kaybının Hesabı ile İlgili Yaklaşımlar ve Türkiye’de Yer altı Ekonomisinin Doğurduğu Vergi Kaybı”, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi Prof.Dr. Halil Nadaroğlu’na Armağan, Cilt:14, Sayı:1, ss.483-500.
• Yılmaz, Gülay Akgül (2004) “Kayıtdışı Ekonomi:Ulusal ve Küresel Boyutları ve Dinamiklerinin Analizi”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları, Önlenmesi Yolları, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Belek/Antalya, ss.15-50.
• http://www.alomaliye.com
• http//:www.gib.gov.tr
• http://www.malihaber.com
• http://www.kobifinans.com.tr