Türkiye’de Tarımsal Büyümeye Etki Eden Ekonomik Faktörler (Bir Regresyon Analizi)

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 45, 1125 - 1142, 29.12.2023

Kurtuluş Merdan

Öz

Tarımsal üretim, ekonomik olarak karmaşık ve rekabetçidir. Tarımsal üretim hem nüfusun beslenme ihtiyacını karşılamakta hem de doğumda yaşam beklentisini artırmaktadır. Bu çerçevede emek gücünün üretim sürecine olan katkısı sürekli artmakta, yaşam süresi de göreceli olarak uzamaktadır. Tüm bunların yanında tarım sektörü; imalat sanayisine hammadde tedarikinde bulunmakta, iç talep yaratmakta ve sanayileşmenin finansmanında kullanılabilecek yurt içi tasarruf arzını artırmaktadır. Bahse konu olan bu unsurlardan hareketle tarım sektörünün ekonomik büyümeye doğrudan ya da dolaylı etkisinin olduğu düşünülmektedir. Son yıllarda Türkiye ekonomisi birçok iç ve dış gerilimle karşı karşıya kalmasına rağmen, ekonomideki büyüme devam etmiştir. Tarım sektöründe meydana gelen bu büyümeye etki eden ekonomik faktörlerin belirlenmesi çalışmanın ana temasını oluşturmaktadır. Bu kapsamda 2000-2022 yılları arası 23 yıllık zaman serisi verilerinden yola çıkılarak, regresyon analizi yapılmış ve tarımsal büyümeyi etkileyen ekonomik faktörler belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada; tarımsal destekler, kamu sektörü ve özel sektör tarafından gerçekleştirilen tarımsal sabit sermaye yatırımları, tarımın GSYİH içindeki payı, tarımsal istihdam ile tarımsal GSYİH arasındaki ilişki bir regresyon analizine tabi tutulmuştur. Araştırmadan elde edilen bulgular kapsamında tarımsal desteklemelerin, sabit sermaye yatırımlarının, tarımın GSYİH içindeki payının büyümeyi olumlu, tarımsal istihdam sayısının ise tarımsal büyümeyi olumsuz yönde etkilediği bulgusuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

tarımsal istihdam, tarımsal büyüme, sabit sermaye yatırımları

Economic Factors Affecting Agricultural Growth in Turkey (A Regression Analysis)

Öz

Agricultural production is economically complex and competitive. Agricultural production both meets the nutritional needs of the population and increases life expectancy at birth. In this context, the contribution of labor force to the production process increases and life expectancy increases relatively. Besides all these, the agricultural sector; It supplies raw materials to the manufacturing industry, creates domestic demand and increases the domestic savings supply that can be used to finance industrialization. Based on these factors, it is thought that the agricultural sector has a direct or indirect impact on economic growth. Although the Turkish economy has faced many internal and external tensions in recent years, growth in the economy has continued. Determining the economic factors affecting this growth in the agricultural sector constitutes the main theme of the study. In this context, based on 23-year time series data between 2000 and 2022, regression analysis was performed and economic factors affecting agricultural growth were tried to be determined. In the study; Agricultural supports, agricultural fixed capital investments made by the public sector and private sector, the share of agriculture in GDP, the relationship between agricultural employment and agricultural GDP were subjected to a regression analysis. Within the scope of the findings obtained from the research, it was found that agricultural supports, fixed capital investments and the share of agriculture in GDP affected growth positively, while the number of agricultural employment negatively affected agricultural growth.

Anahtar Kelimeler

Agricultural Growth, Fixed Capital Investments, Agricultural Employment

Kaynakça

• Acar, M. ve Bulut, E. (2009). Türkiye’de ve Dünyada Tarımsal Destekleme Politikalarında Son Gelişmeler. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(17), 1-19.
• Akber, N. ve Paltasingh, K. R. (2019). Is Public Investment Complementary to Private Investment in Indian Agriculture? Evidence From NARDL Approach. Agricultural Economics, 50, 643-655.
• Alkin, E. (1992). İktisat. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Ataseven, Y. H., Arısoy, B., Gürer, A., Demirdöğen, N. ve Olhan, Ö. E. (2020). Global Agricultural Policies and Their Reflections on Turkish Agriculture. Türkiye Agricultural Engineering 9th Technical Congress (1-11), Ankara.
• Awokuse, T. O. ve Xie, R. (2014). Does Agriculture Really Matter for Economic Growth in Developing Countries? Canadian Journal of Agricultural Economics, 1-23.
• Awokuse, T. O. (2009). Does Agriculture Really Matter for Economic Growth in Developing Countries?, The American Agricultural Economics Association Annual Meeting, Milwaukee, WI, July 28.
• Bağcı, A. (2022). Ekonomik Büyüme ve Akıllı Tarım: Türkiye’den ve Dünyadan Örnekler. Mehmet Fatih Kacır, Muzaffer Şeker ve Mürsel Doğrul (Ed.), Milli Teknoloji Hamlesi, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Bayraktar, Y. ve Bulut, E. (2016). Tarımsal Desteklerin Değişen Yapısı ve Yüksek Tarımsal Desteklerin Nedenleri: Türkiye İçin Karşılaştırmalı Bir Analiz. İktisat Fakültesi Mecmuası, 66, 45-66.
• Bayraktutan, Y. ve Arslan, İ. (2008). Türkiye’de Sabit Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi: Kointegrasyon Analizi (1980-2006). Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 8(14), 1-12.
• Benfica, R., Cungura, B. ve Thurlow, J. (2019). Linking Agricultural İnvestments to Growth and Poverty: an Economywide Approach Applied to Mozambique. Agricultural Systems, 172, 91- 100.
• Benli, K. Y. ve Yenisu, E. (2017). Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyümeye Etkisi: Türkiye İçin Eşbütünleşme ve Nedensellik Analizi. Gazi İktisat ve İşletme Dergisi, 3(2), 49-72.
• Butzer, R., Mundlak, Y. ve Larson, D. F. (2010). Measures of Fixed Capital in Agriculture .https://elibrary.worldbank.org/doi/abs/10.1596/1813-9450-5472, (15.06.2023).
• Canbay, Ş. ve Kırca, M. (2020). Türkiye’de Sanayi ve Tarım Sektörü Faaliyetleri ile İktisadi Büyüme Arasındaki İlişkiler: Kaldor Büyüme Yasasının Analizi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, (1), 143-170.
• Cengiz, S. ve Baydur, C. M. (2010). Kırdan Kente Göç ve Tarımsal Verimlilik: Türkiye Örneği. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(2), 85-98.
• Çetin, M. (2012). Sabit Sermaye Yatırımları ve Ekonomik Büyüme: Ampirik Bir Analiz. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(1), 211-230.
• Demir, Y. (2007). Yabancı Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyümeye Olan Etkisinin Türkiye Bağlamında Test Edilmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (34), 152-161.
• Demirdöğen, A., Olhan, E. ve Hasdemir, M. (2022). Heterogeneous İmpact of Agricultural Support Policies: Evidence From Turkey, Environment, Development and Sustainability, 24(10), 12203-12225.
• Dağ, M. ve Çelik, M. (2018). Yatırım Teşvikleri Nedir? Kavram ve Kapsamı Üzerine Bir Değerlendirme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,7(2), 863-875.
• Fan, S., Gulati, A. ve Thorat, S. (2008). Investment, Subsidies, and Pro-Poor Growth in Rural India. Agricultural Economics, 39, 163–170.
• Gollin, D., Parente, S.ve Rogerson, R. (2002). The Role of Agriculture in Development. The American Economic Review, 92(2), 160-164.
• Görmüş, A. (2019). Türkiye’de Tarımsal İstihdamın Cinsiyete Dayalı Yapısı ve Sosyal Politika Önerileri, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 14(3), 563 – 578.
• Gülçubuk, B. (2005). Önce Doğa Önce İnsan. İnternet Adresi: www.bugday.org/article.php?ID=758, (22.06.2023).
• Kalem, A. (2015). Türkiye'deki Kamu Yatırımlarının Özel Sektör Yatırımlarına Etkisinin İncelenmesi. T.C. Kalkınma Bakanlığı, Yayın No:2922.
• Kılıçarslan, O. ve Dinç, O. (2007). Türkiye Ekonomisinde Teknoloji ve Veri Transferi. GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 73-75.
• Kopuk, E. ve Meçik, O. (2020). Türkiye’de İmalat Sanayi ve Tarım Sektörlerinin Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: 1998-2020 Dönemi Analizi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 27 (2), 263-274. DOI: 10.18657/yonveek.693387.
• Köse, Z. ve Meral, G. T. (2021). Türkiye'de Tarımsal Destekler, Gıda Güvenliği ve Ekonomik Büyüme İlişkisi Üzerine Bir İnceleme. Studies on Social Science Insights, 1(2), 51-73.
• Khan, D., Ahmed, S. S. ve Ahmed, E. (2012). Agriculture and Economic Growth: Empirical Evidence from Pakistan. 2. International Multidisciplinary Conference towards Better Pakistan, (pp. 1-6). Pakistan.
• Li, Y. ve Wang, Y. (2011). The Correlation Studies Of Agricultural Investment Elements And Agricultural Benefits. https://ieeexplore.ieee.org/stamp/stamp.jsp?arnumber=5999305 Erişim tarihi: 08.09.2023.
• Meral, G. T. (2021). Türkiye'de Tarımsal Destekler, Gıda Güvenliği ve Ekonomik Büyüme İlişkisi Üzerine Bir İnceleme. Studies on Social Science Insights, 1(2), 51-73.
• Okine, E. ve Özel, R. (2018). Agriculture and Economic Grawth in Repeblic of Ghana. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 22(3), 363-375.
• Olgun, F. A., Işın, Ş. ve Işın, F. (2018). Türkiye’de Tarımsal GSYH ile Tarımsal Yatırımlar Arasında Nedensellik İlişkisi. Tarım Ekonomisi Dergisi, 24, 1- 10.
• Özaydın, G. ve Çelik, Y. (2019). Tarım Sektöründe Ar-Ge ve İnovasyon. Tarım Ekonomisi Dergisi, 25(1), 1-13.
• Özgüven, A. (1991). İktisat Bilimine Giriş. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Roy, B. C. ve Pal, S. (2002). Investment, Agricultural Productivity and Rural Poverty in India: A State Level Analysis. Indian Journal of Agricultural Economics, October-December, 57(4), 653-678.
• Sağdıç, E. N. ve Çakmak, E. (2021). Tarımsal Destek Ödemeleri ile Tarımsal Üretim Düzeyi Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Türkiye Örneği, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10 (2), 1858-1880.
• Şaşmaz, M. Ü. ve Özel, Ö. (2019). Tarım Sektörüne Sağlanan Mali Teşviklerin Tarım Sektörü Gelişimi Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (61), 50-65.
• Singh, A., Pal, S. ve Jha, G. K. (2015). Transitioning India’s Public Expenditure in Agriculture Towards Higher Growth and Equity. Ind. Jn. of Agri. Econ. 70(3), 246- 258.
• Taban, S. ve Kar, M. (2016). Kalkınma ekonomisi. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Tan, S., Atak, Ş., Şengül, Ü. ve Tan, S. S. (2015). The Evaluation of the Changes in the Agricultural Sector with Common Economic Indicators in Turkey During the Last Decade. Mediterranean Journal of Social Sciences, 6(2), 588-595.
• Terin, M., Aksoy, A. ve Güler, İ. O. (2013). Tarımsal Büyümeye Etki Eden Ekonomik Faktörlerin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(3), 41-50.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2022). Tarım ve Gıda Göstergeleri https://www.sbb.gov.tr/tarim-ve-gida-gostergeleri/, (14.08.2023).
• Teyyare, E. (2018). Sektörel Bazda Sabit Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyüme Üzerinde Etkisi: Türkiye Örneği. Maliye Araştırmaları Dergisi, 4(2), 115- 129.
• TUİK, (2022). İstatistik Veri Portalı. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Ulusal-Hesaplar-113, (21.05.2022).
• Thirtle, C., Lin, L. ve Piesse, J. (2003). The İmpact of Research Led Agricultural Productivity Growth on Poverty Reduction in Africa, Asia and Latin America. Contributed Paper for the 25th Conference of the International Association of Agricultural Economists. Durban.
• Uygur, E. ve Kaya, E. Ö. (2022). Tarım Kredileri ile Tarımsal Büyüme Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Türkiye Örneği, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 57(3), 2004-2022.
• Yavuz, F. (2005). Agriculture in Türkiye. T.R. Ministry of Agriculture and Rural Affairs, https://www.tarimorman.gov.tr/SGB/Belgeler/ya yinlar/turkiyede_tarim.pdf. (12.07.2023).
• Yıldız, D., Yıldız, N. Ç., Ilgaz, Y., Güneş, M. Ş. ve Yıldız, D. (2017). Türkiye’deki Tarımsal İşgücünün Demografik ve Yapısal Dönüşümü Projesi Ön Raporu, Rapor No: 3, Ankara.
• Zhang, D., Chen, C. ve Sheng, Y. (2014). Public İnvestment in Agricultural R&D and Extension an Analysis of the Effects on Australian Broadacre Farming Productivity. China Agricultural Economic Review, 7(1), 86-101.