AVRUPA ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINDA TÜRKİYE’NİN STRATEJİK ÖNEMİ

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 46, 455 - 470, 30.06.2024

Ayşegül Güler

Öz

Enerji güvenliği kavramının 21. yüzyılla birlikte daha boyutlu ve kapsamlı bir içerik kazandığı görülmektedir. Dünyada tüketilen enerji kaynakları arasında yüksek enerji verimliliği, taşıma depolama kolaylıkları nedeniyle hidrokarbon kaynaklar yaygın olarak kullanılmaktadır. Yenilenebilir enerji kaynaklarına yapılan yatırımlara rağmen yakın gelecekte hidrokarbon kaynaklara olan talep azalmayacaktır. Avrupa ülkeleri petrol ve doğal gaz pazarında büyük ölçüde Rusya’ya bağımlıdır. Rusya’nın enerjiyi siyasi araç olarak kullanma hamleleri Avrupa’yı yeni kaynak ve güzergâh arayışlarına yöneltmiştir. Soğuk Savaş sonrası Orta Asya ve Hazar havzası kaynaklarının batılı şirketlere açılması, tüketim merkezlerine Türkiye güzergahından götürülmesinin desteklenmesini sağlamıştır. Avrupa bu yolla hem kaynak çeşitliği sağlarken hem de güvenli güzergaha sahip olmuştur. Jeopolitik konumu ve önemli enerji pazarlarından biri olması, kaynak ülkelerle Avrupa arasında köprü ve terminal özelliği Türkiye’yi bölgesel petrol politikaları ve stratejilerde planlamaların merkezine yerleştirmektedir. Kaynak ülkelerle Avrupa ülkeleri arasında hidrokarbon kaynakların dünya pazarlarında taşınmasında kilit rol üstlendiği için Türkiye’nin arz güvenliğine sağladığı katkı Avrupa açısından hayati önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Enerji Güvenliği, Avrupa, Hazar Bölgesi, Orta Asya, Türkiye

TURKIYE’S STRATEGIC IMPORTANCE IN ENSURING EUROPEAN ENERGY SUPPLY SECURITY

Öz

It is seen that the concept of energy security has gained a more dimensional and comprehensive content with the 21st century. Among the energy resources consumed in the world, hydrocarbon resources are widely used due to their high energy efficiency and ease of transportation and storage. Despite investments in renewable energy sources, the demand for hydrocarbon resources will not decrease in the near future. European countries are heavily dependent on Russia for oil and natural gas. Russia’s moves to use energy as a political tool have led Europe to search for new sources and routes. After the Cold War, the Türkiye route was supported by opening up the resources of Central Asia and the Caspian basin to western companies. That’s why Europe has resource diversity and safe routes. Türkiye’s geopolitical location, being one of the important energy markets, and its bridge and terminal feature for Europe place Türkiye at the center of regional oil policies and strategies. Türkiye’s contribution to security of supply is vital for Europe.

Anahtar Kelimeler

Energy Security, Caspian Region, Europe, Central Asia, Türkiye

Kaynakça

• Aalto, P. ve Kirsten, W. (2016). Introduction. Pami Aalto (Ed.), The EU-Russian Energy Dialogue: Europe’s Future Energy Security içinde (ss. 1-21), New York: Routledge.
• Abay, E.G. (2024). “Rus Novatek Şirketi, Yangın Nedeniyle Baltık Denizi’ndeki Tesisinde Üretimi Durdurdu”, Anadolu Ajansı, 21 Ocak.
• Akçapa, M. (2020). Rus Dış Politikasında Etkili Bir Aktör: Gazprom, Putin Dönemi Rusya-Sırbistan İlişkilerinde Enerji Faktörü. Bursa: Dora Basım-Yayın Dağıtım.
• Alkin, K. ve Atman, S. (2006). Küresel Petrol Stratejilerinin Jeopolitik Açıdan Dünya ve Türkiye Üzerindeki Etkileri. İstanbul Ticaret Odası Yayınları, no.2006-48, İstanbul: Mega Ajans Matbaacılık.
• Amineh, M. P. ve Houweling, H. (2003). II. Caspian Energy: Oil and Gas Resources and the Global Market. Perspectives on Global Development and Technology, 2(3-4), 91-406.
• Armaroli, N. ve Balzani, V. (2011). Towards an Electricity-Powered World, Energy & Environmental Science, Is,9, 3193-3222.
• Bağırzade, E. (2014). Azerbaycan- Türkiye Ortak Ekonomik Projelerinin Stratejik Önemi ve Bölgesel Yansımaları. Okan Yeşilot (Ed.), Hazar’dan Karadeniz’e Stratejik Bakış içinde (ss. 201-226), İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Barton, B., Redgwell, C., Ronne, A. ve Zillman, D. N. (2004). Energy Security Managing Risk in a Dynamic Legal and Regulatory Environment. New York: Oxford University Press.
• Başay, E. (2022). “Avrupa, Enerji Krizinde Tedbirler Almayı Sürdürüyor”, Anadolu Ajansı, 10 Ağustos.
• Bilgin, M. (2005). Avrasya Enerji Savaşları. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Bingöl, O. (2012). NATO’nun Yeni Stratejik Konsepti. Türkiye ve Afganistan. M. Seyfettin Erol, Ertan Efegil (Ed.), Türk Dış Politikasında Güvenlik Arayışları: “Temel Faktörler, Kavramlar, Süreç ve Gelişmeler” içinde (ss. 169- 204), Ankara: Barış Kitap.
• Biresselioğlu, M. E. (2012). NATO’nun Değişen Enerji Güvenliği Algısı: Türkiye’nin Olası Konumu. Uluslararası İlişkiler, 9(34), 227-252.
• Blair, M. J. (1976). The Control Of Oil. New York: Macmillan Press.
• Bouchez, A. (2009). NATO’nun Enerji Güvenliği Yaklaşımı. Ahmet Küçükşahin (Ed.), Enerji Güvenliğine Ortak Çözüm Arayışları Uluslararası Sempozyum içinde (ss. 81-87), Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul: Harp Akademileri Basım Evi.
• BP (2023a). Baku-Tbilisi-Ceyhan pipeline, https://www.bp.com/en_az/azerbaijan/home/who-we- are/operationsprojects/pipelines/btc.html, (12.11.2023).
• BP (2023b). South Caucasus pipeline, https://www.bp.com/en_az/azerbaijan/home/who-we- are/operationsprojects/pipelines/scp.html, (12.11.2023).
• Ciuta, F. (2010). Conceptual Notes on Energy Security: Total or Banal Security?, Security Dialogue. 41(123), 122- 144, DOI: 10.1177/0967010610361596.
• Çelikpala, M. (2014). Enerji Güvenliği: NATO’nun Yeni Tehdit Algısı. Uluslararası İlişkiler, 10(40), 75-99.
• Decyk, R. (2009). Özel Sektör Perspektifinden Enerji Güvenliğinin Değerlendirilmesi. Ahmet Küçükşahin (Ed.), Enerji Güvenliğine Ortak Çözüm Arayışları Uluslararası Sempozyum içinde (ss. 89-99), Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul: Harp Akademileri Basım Evi.
• Dündar, C. ve Arıkan, Y. (2003). Enerji, Çevre ve Sürdürülebilirlik. TMMOB Türkiye VI. Enerji Sempozyumu içinde (ss. 325-343), Bildiriler Kitabı Ankara.
• EIA, (2013). https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=12911, (01.04.2024).
• European Commission, (2000). Green Paper, Towards a European Strategy for the Security of Energy Supply, Brussels, COM (2000) 769 final.
• European Commission, (2016). Commission Staff Working Document Accompanying the Document on an EU Strategy for Liquefied Natural Gas and Gas Storage.
• European Commission, Eurostat, (2020). Archive: EU energy mix and import dependency, https://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php? title=Archive:EU_energy_mix_and_import_dependency#Oil, (12.11.2023).
• European Parliamentary Research Service (2019). EU Policies Delivering for Citizens Energy Supply and Security.
• Florini, A. ve Sovacool, B. K. (2009). Who governs energy? The challenges facing global energy governance, Energy Policy, 37, 5239-5248.
• Goldthau, A. ve Wittle, J. M. (2009). Back to the Future or Forward to the Past? Strengthening Markets and Rules for Effective Global Energy Governance, International Affairs, Vol.85, No.2, 373-390.
• Göral, E. (2023). The Impact of Energy Security on Turkish Foreign Policy, LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi (XIV-I):88- 103.
• Greenspan, A. (2011). Türbülans Çağı Yeni Bir Dünya Serüveni, (Çev.) Nilgün Miler, İstanbul: Boyner Yayınları.
• International Energy Agency (2014). Energy Supply Security Emergency Response of IEA Countries. https://www.iea.org/reports/energy-supply-security-the-emergency-response-of-iea-countries-2014, (13.01.2024)
• International Energy Agency, (2006). World Energy Outlook 2006. https://www.iea.org/reports/world-energy- outlook-2006, (13.01.2024)
• International Energy Agency (2023). World Energy Outlook 2023. https://www.iea.org/reports/world-energy- outlook-2023, (13.01.2024)
• İktisadi Kalkınma Vakfı (2004). Avrupa Birliği’nin Enerji ve Ulaştırma Politikaları ve Türkiye’nin Uyumu, Hürrem Cansevdi (Ed.), İstanbul: İktisadi Kalkınma Vakfı Yayınları.
• İlbaş, M. (2014). Enerji-Politik Dünya ve Türkiye, Ankara: Berikan Yayınevi.
• İşeri, E. ve Oğuz, D.A. (2012). Yeni Enerji Jeopolitiğinde NATO’nun Enerji Güvenliğinde Tamamlayıcı Rolü ve Türkiye’nin Potansiyel Katkıları, Gazi Akademik Bakış, c.5 s.10, 229-248.
• Jane, M. (2020). Rusya Federasyonu’nun Trans-Kafkasya Politikasının Analizi: Süreklilik Mi Dönüşüm Mü?, Bursa: Dora Basım-Yayın Dağıtım.
• Jones, R. (2009). Enerji Güvenliğine Ortak Çözüm Arayışları Uluslararası Sempozyum içinde (ss. 43-63), Ahmet Küçükşahin (Ed.), Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul: Harp Akademileri Basım Evi.
• Kazancı, M. (2009). Türk enerji sektörü perspektifinden enerji güvenliğinin değerlendirilmesi. Ahmet Küçükşahin (Ed.), Enerji Güvenliğine Ortak Çözüm Arayışları Uluslararası Sempozyum içinde (ss. 65-80), Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul: Harp Akademileri Basım Evi.
• Kirton, J. (2006). The G8 and Global Energy Governance: Past Performance, St. Petersburg Opportunities. “The World Dimension of Russia’s Energy Security” conference , sponsored by the Moscow State Institute of International Relations (MGIMO), Moscow, 21 April.
• Lesage, D., Graaf, T. V. ve Westphal, K. (2010). Global Energy Governance in a Multipolar World, UK: Ashgate Publishing.
• Ministry of Energy of the Russian Federation, (2010). Energy Strategy Of Russia for he Period up to 2030, Moscow.
• Montgomery, S. L. (2014). Küresel Enerjiye Yön Veren Güçler 21. Yüzyıl ve Sonrası, (Çev.) Evra Günhan Şenol, Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları.
• Müller-Kraenner, S. (2007). Energy Security, London: Earthscan.
• Noreng, Q. (2004). Ham Güç Petrol Politikaları ve Pazarı, (Çev.) Nurgül Durmuş, Ankara: Elips Kitap.
• Öğütçü, M. (2010). Turkey and the Changing Dynamics of World Energy: Towards Cleaner and Smarter Energy, Insight Turkey, vol.12, no.3, 63-88.
• Paillard, C. A. (2007). Gazprom, the Fastest Way to Energy Suicide, Ifri Russia/NIS Center.
• Raim, B. (2018). “5 Ülke Hazar Denizi'nin Hukuki Statüsü Konusunda Anlaştı”, Anadolu Ajansı, 12 Ağustos.
• Redgwell, C. (2004). International Energy Security. Barton Barry, Catherine Redgwell, Anita Ronne, Donald N. Zillman (Ed.), Energy Security Managing Risk in a Dynamic Legal and Regulatory Environment içinde, New York: Oxford University Press.
• Sarıahmetoğlu, N. (2014). Hazar’ın Stratejik Önemi ve Bölgesel Güvenlik Tehditleri. Okan Yeşilot (Ed.), Hazar’dan Karadeniz’e Stratejik Bakış içinde (ss. 7-60), İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Satman, A. (2006). Dünyada Enerji Kaynakları. Atilla Sandıklı, Hasret Dikici Bilgin (Ed.), Türkiye’de Enerji ve Kalkınma Sempozyumu içinde (ss. 45-55), İstanbul: Tasam Yayınları.
• Sezer, A. (2011). Mavi Düş, Tarihin Derinliklerinden Karadeniz’in Derinliklerine, İstanbul: Doğan Egmont Yayıncılık.
• Smil, V. (2003). Energy at the Crossroads Global Perspectives and Uncertainties, Cambridge, Massachusetts, London: MIT Press.
• Stern, J. (2006). The Russian-Ukranian gas crisis of January 2006, Oxford Institute for Energy Studies, https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2011/01/Jan2006-RussiaUkraineGasCrisis- JonathanStern.pdf, (04.05.2024).
• Şahin, K. (2006). Rusya Federasyonu Enerji Sektörünün Yapısı, Sektörde Yaşanan Gelişmeler ve Rusya Federasyonunun G-8 başkanlığı, TC Dışişleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/rusya-federasyonu-enerji- sektorunun-yapisi_-sektorde-yasanan-gelismeler-ve-rusya-federasyonu_nun-g-8-baskanligi-.tr.mfa, (06.05.2023).
• Tamçelik, S. (2017). Afrika’da Enerji Güvenliği. Hasret Çomak, Caner Sancaktar, Huriye Yıldırım Çinar (Ed.), Afrika Politikası 21. Yüzyılda Güvenlik, Refah ve Demokrasi Arayışı içinde (ss. 439-458), İstanbul: Beta Yayınları.
• TANAP (2023). https://www.tanap.com/tanap-projesi, (14.11.2023).
• Toth, F. (2009). Enerji Güvenliğine Ortak Çözüm Arayışları. Ahmet Küçükşahin (Ed.), Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Uluslararası Sempozyum içinde (ss. 23-42), İstanbul: Harp Akademileri Basım Evi.
• Uğurlu, Ö. (2009). Çevresel Güvenlik ve Türkiye’de Enerji Politikaları, İstanbul: Örgün Yayınevi.