A Review on The Rituals and Treatments about Birth in the Village of Şambayadı at Adana City

Yıl 2021, Sayı: 5, 207 - 223, 31.08.2021

Fazıl Özdamar

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.946018

Cited By: 2

Öz

Village of Şambayadı is a settlement in Çukurova, Adana. This village built by Şambayadı Yoruk-Turkmens as it understood by its name. Although these Turkmens passed to settled life, they kept and used their rituals and treatments between the time of birth and death with their oral cultures like proverbs, tales, folktales, etc.
It can be said “These cultural factors are still alive because of Turkmen’s isolated life against cultural impacts in the the region in question”. People of Şambayadı village has not any relation with modern life except some modern traditions like "birthday celebration" and "woman's meeting day". Although there are some pressures from religious and government powers, these cultural factors lived in public or private.
This situation seems in religious rituals and treatments about birth. Birth can be described as some kind of passing process that includes lots of religious and magical layers except some medical treatments. After the religious wedding as last stage of marriage, there are some practices for mother and child until the child’s 40th day like "religious and magical treatments and abstinences for woman who wants to be pregnant", "protecting them from evil spirits who can harm mother and child" and "protection both of them from evil eye".
This article includes "perception of the birth as known as passing process in Şambayadı village", discusses about "rituals and treatments before birth, the moment of birth and after the birth", and thoughts and function of these rituals and treatments. Materials in this paper have been obtained from 2004 to present based on collecting and observation between Şambayadı Village and Turkmens I am a member of.

Anahtar Kelimeler

Şambayadı Village, birth, religious and magical practice, al karısı (alp/nightmare), kırklama.

Adana İli, Şambayadı Köyü’nde Doğumla İlgili İnanç ve Uygulamalar Üzerine Bir İnceleme

Öz

Adana ili, Çukurova ilçesine bağlı bir yerleşim birimi olan Şambayadı Köyü, adından da anlaşılacağı üzere Şambayadı Yörük/Türkmenleri tarafından kurulmuştur. Bu Türkmenler, doğumdan ölüme kadarki geçiş dönemlerindeki inanç ve uygulamaların yanında deyim-atasözü, masal, fıkra, halk hikâyesi vd. sözlü kültür ürünlerini yerleşik hayata geçtikten sonra da muhafaza etmeye ve kullanmaya devam etmektedirler. Bu kültür unsurlarının yaşatılmasında söz konusu bölgenin kültürel etkiye kapalı olması etkilidir, denilebilir. Doğum günü kutlaması ve “gün yapma” gibi modern kültürün bazı unsurları dışında köy halkı dış dünyaya hemen hemen kapalıdır. Çeşitli yasal ve dinî baskılara rağmen hayatın birçok dönemindeki bazı uygulamalar, açık veya gizli şekilde yapılmaya devam edilmektedir.
Bu durum doğumla ilgili inanç ve uygulamalarda da karşımıza çıkmaktadır. Doğum, bazı tıbbî uygulamalar dışında birçok dinî ve büyüsel uygulama ve işlemlerin yapıldığı bir geçiş dönemidir. Evlenmenin son aşaması olan “dinî nikâh”tan başlamak üzere, bebeğin kırklanmasına kadar geçen süre zarfında hem anne adayı hem de bebek için bazı uygulamalar yapılmaktadır. Gebe kalmak isteyen kadına yapılan dinî ve büyüsel işlemler ve kaçınmalar, doğumu kolaylaştıracağına inanılan uygulamalar, anne ve bebeğe zarar vereceği düşünülen kötü ruhlar ve bunlardan kaçınma yöntemleri ile nazardan kurtulma yöntemleri bunlardan birkaçıdır.
Makalede geçiş dönemlerinden olan doğumun Şambayadı Köyü’nde nasıl algılandığı; doğum öncesi, sırası ve sonrasına ait inanç ve uygulamaların neler olduğu ele alınmış; bu verilerin yorum ve işlevlerine yer verilmiştir. İncelemede kullandığımız veriler, Şambayadı Köyü’nde yaşayan ve mensubu olduğum Türkmenler arasında 2004’te yapılan derleme ve gözlemlerle elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şambayadı Köyü, doğum, dinî ve büyüsel işlemler, al karısı, kırklama.

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan (1974). Türkiye’de Doğumla İlgili Âdet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü. Ankara: Ankara Üniv. Yay.
• Acıpayamlı, Orhan (1992). Türk Kültüründe Ad Koyma Folkloru’nun Morfolojik ve Fonksiyonel Yönlerden İncelenmesi. IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, IV, 1-14, Ankara: Ofset Repromat Matbaası.
• Akalın, L. Sami (1993). Türk Folklorunda Kuşlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Aydın, Mehmet (1984). Bayat-Bayat Boyu ve Oğuzların Tarihi. Ankara: Hatiboğlu Yay.
• Beydilli, Celal (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. (Çev.: Eren Ercan). Ankara: Yurt Kitap-Yay.
• Boratav, Pertev Naili (1984). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: Gerçek Yay.
• Drury, Nevill (1996). Şamanizm, Şamanlığın Ögeleri. (Çev. Erkan Şimşek). İstanbul: Okyanus Yay.
• Ekici, Metin (2011) Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Grafiker Yay.
• Ekici, Metin ve Öger, Adem (2007). Türklerde Ocak Kültü ve Bu Kültün Alevilik İnancına Yansımaları. 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni, 2, 1357-1369, Ankara.
• Eliade, Mircea (2000). Dinler Tarihine Giriş. (Çev.: Lale Arslan). İstanbul: Kabalcı Yay.
• Emeksiz, Abdulkadir (2012). Türk Halk Kültüründe Üzerlik. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 28, 229-242.
• Ersöz, İsmet (1991). Ashâb-ı Kehf. TDV İslam Ansiklopedisi, 3, 465-467, İstanbul.
• Gömeç, Saadettin. (2003). Eski Türk İnancı Üzerine Bir Özet. Tarih Araştırmaları Dergisi, 22 (33) , 79-104.
• https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr (Erişim tarihi: 15.05.2021).
• https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 31.05.2021).
• İçli, Ahmet (2013). Türk Kültüründe Ocak Anlayışı ve Ergani Deringöze Köyü’ndeki Bir Ocaklı Aile. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1 (18), 95-101.
• İnan, Abdülkadir (1962). Albastı-Alkarısı Üzerine Bir Etüd. Türk Folklor Araştırmaları, 7/158, 2826.
• İnan, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar). Ankara: TTK Yay.
• İnan, Abdülkadir (1998). Al Ruhu Hakkında. Makaleler ve İncelemeler. Ankara: TTK Yay., 1, 259-267.
• Kalafat, Yaşar (1999). Adana ve Çevresinde Türbelerimiz. III. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni (Sempozyumu) Bildirileri, Adana: Adana Valiliği Yay., 409-422.
• Kasapoğlu Akyol, Pınar (2020). “Suyla Arınma”dan Modern Zamanların “Gelin Hamamı”na: Tarihi Karacabey Hamamı’nda Gelin Hamamı. Folklor/Edebiyat, 26 (103), 691-706.
• Küçük, Abdurrahman (1989). Alkarısı. TDV İslam Ansiklopedisi, 2, 469, İstanbul.
• Örnek, Sedat Veyis (1966). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Örnek, Sedat Veyis (1973). Budunbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
• Örnek, Sedat Veyis (1979). Geleneksel Kültürümüzde Çocuk. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Örnek, Sedat Veyis (2000). Türk Halk Bilimi. Ankara: KB Yay.
• Refik, Ahmet (1989). Anadolu’da Türk Aşiretleri (996-1200). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Sarpkaya, Seçkin (2021). Türklerin Şeytani Masalları, Türk Masal ve Efsanelerinde Demonik Varlıklar. Ankara: Karakum Yay.
• Sümer, Faruk (1952). Bayatlar. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 4(4), 373-398, İstanbul.
• Sümer, Faruk (1999). Oğuzlar (Türkmenler), (Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları). İstanbul: TDAV Yay.
• Şimşek, Esma (2017). Türk Kültüründe “Alkarısı” İnancı ve Bu İnanca Bağlı Olarak Anlatılan Efsaneler. Akra Uluslararası Kültür, Sanat, Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 5 (12), 99-115.
• Tanyu, Hikmet (1992). Büyü. TDV İslam Ansiklopedisi, 6, 501-506.
• Uğur Çerikan, Fidan (2018). Türk Kültüründe Demir. Ankara: Grafiker Yay.
• Yalman/Yalgın, Ali Rıza (2000). Cenup’ta Türkmen Oymakları II. Ankara: KTB Yay.
• Yeşil, Yılmaz (2014a). Türk Dünyasında Geçiş Dönemi Ritüelleri (Doğum-Evlenme-Ölüm Gelenekleri). Ankara: Grafiker Yay.
• Yeşil, Yılmaz. (2014b). Türk Dünyası’nda Doğum Sırasında Gerçekleştirilen Ritüeller. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (6) , 155-162.
• Sözlü Kaynaklar
• KK 1: Mehmet ÖZDAMAR, 1951 doğumlu, ilkokul mezunu, çiftçi.
• KK 2: Nermin ÖZDAMAR, 1959 doğumlu, okuma-yazması yok, ev hanımı.
• KK 3: Fadime SUNGUR, 1982 doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı.
• KK 4: Sebile ÖZDAMAR, 1974 doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı.
• KK 5: Emine ARIK, 1934 doğumlu, okuma-yazması yoktu, vefat etti.
• KK 6: Fatma ÖZDAMAR, 1930 doğumlu, okuma-yazması yoktu, vefat etti.
• KK 7: Elveda ÖZDAMAR, 1962 doğumlu, okuma-yazması yok, ev hanımı.
• KK 8. Dudu ÖZDAMAR, 1946 doğumlu, okuma-yazması yok, ev hanımı.
• KK 9: Uğur ÖLKER, 1984 doğumlu, ortaokul mezunu, çiftçi.
• KK 10: Ömüral ÖZDAMAR, 1979 doğumlu, ilkokul mezunu, kaportacı.
• KK 11: Hatice TÜRKMEN, 1977 doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı.
• KK 12: Ulviye ÖZMEN, 1965 doğumlu, okuma-yazması yok, ev hanımı.
• KK 13: Hayat YENGEL, 1935 doğumlu, okuma-yazması yoktu, vefat etti.
• KK 14: Ferdane ÖZMEN, 1975 doğumlu, ortaokul mezunu, ev hanımı.