Divan Şiirinde Şeyhülislam Ebûishakzâde Mehmed Esad Efendi’nin Devlet Adamlığı Özellikleri: Nef’î Divanı Örneği

Yıl 2022, Sayı: 8, 462 - 474, 30.08.2022

Merve Menteşe

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1144874

Öz

Divan şiirinde insan ve insanla ilgili görünüşler oldukça fazla yer almaktadır. Bu görünüşler şiirlerde tipler ve kişilikler olarak varlığını göstermiştir. Bir Divanıhümayun üyesi olan ve şeyhülislamlık görevini icra eden Ebûishakzâde Mehmed Esad Efendi de tarihî kişilikler arasında yer almaktadır. Bu çalışmada klasik Türk şiirindeki devlet adamlığı vasıflarının Ebûishakzâde Mehmed Esad Efendi için şiirlerde nasıl kullanıldığı incelenmiştir. Çalışmanın başlangıcında biyografisine değinilen Ebûishakzâde Mehmed Esad Efendi’nin şiirlerde yer alan özelliklerinin biyografisiyle örtüşüp örtüşmediği ortaya konulmuştur. Çalışmada klasik Türk şiirindeki devlet adamlığı vasıfları kişisel özellikler ile devlet ve toplum değerleri şeklinde iki gruba ayrılarak incelenmiştir. Ebûishakzâde Mehmed Esad Efendi’nin en fazla ve en çeşitli özelliklerinin bulunduğu divan olan Nef’î Divanı belirlenmiştir. Her özellik için yapılan kısa açıklamanın ardından örnek beyitler ve beyitlerde özellikleri yansıtan kelime, tamlama, mısra gibi öğeler anlamlarıyla birlikte gösterilmiştir. Çalışmanın sonunda elde edilen verilerin istatiksel sonuçlarını gösteren tablolar yer almaktadır. Bu çalışmayla klasik Türk şiirinde bir devlet adamı için yer alan devlet adamlığı vasıflarının miktarı ve çeşitliliği ile devlet adamının görev hayatındaki başarısı arasındaki ilişki ortaya konulmaya çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, Ebûishakzâde Mehmed Esad Efendi, devlet adamları, şeyhülislam, tipler ve kişilikler.

The Features of the Statesmanship of Sheikhulislam Ebûishakzâde Mehmed Esad Efendi in the Poetry of the Divan: The Example of Nef’î Divan

Öz

There are quite a lot of human and human-related appearances in Divan poetry. These appearances have shown their presence as types and personalities in the poems. Ebûishakzâde Mehmed Esad Efendi, who is a member of the decency council and performs the duty of sheikh, is also among the historical personalities. In this study, it is examined how the qualities of statesmanship in Classical Turkish poetry are used in poems for Ebûishakzâde Mehmed Esad Efendi. At the beginning of the study, it was revealed whether the characteristics of Ebûishakzâde Mehmed Esad Efendi, whose biography is mentioned, coincide with his biography in the poems. In this study, the qualities of statesmanship in Classical Turkish poetry are examined by dividing them into two groups in the form of personal characteristics and state and society values. The Court of Nef’i, the court in which the most and most diverse features of Ebûishakzâde Mehmed Esad Efendi are located, has been determined. After a brief explanation for each feature, elements such as words, full words, verses reflecting the features are shown along with their meanings in sample couplets and couplets. There are tables showing the statistical results of the data obtained at the end of the study. In this study, the relationship between the quantity and variety of decency qualities in Classical Turkish poetry for a statesman and the success of the statesman in the life of duty has been tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, Ebûishakzâde Mehmed Esad Efendi, statesmen, sheikhulislam, types and personalities.

Kaynakça

• Akkuş, M. (1993). Nef’î Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Akkuş, M. (2000). Divan Şiirinde İnsan I-Dini Kişilikler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Akkuş, M. (2007). Klasik Edebiyatta Tipler. Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Akkuş, M. (2010). Nef’î Divanında Tipler ve Kişilikler. Ankara: Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Aktan, M. F. (2021). Siyâset-nâme. Ankara: Soncağ Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Güngör Ergan, N. (1999). Siyasetnamelerimizde Çizilen Devlet Adamı Portresinin Temel Özellikleri. Bilig, (8), 27-45.
• Kaplan, M. (1985). Tip Tahlilleri: Türk Edebiyatında Tipler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Menteşe, M. (2020). Sünbülzâde Vehbî Divanı’nda Tipler. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 8(22), 189-221.
• Menteşe, M. (2021). Klasik Türk Şiirinde Divanıhümayun Tip ve Kişilikleri. Doktora Tezi. Düzce: Düzce Üniversitesi.
• Menteşe, M. (2022). Klasik Türk Şiirinde 18. Yüzyıl Devlet Adamlarının Güzel Ahlak Vasfı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 27, 525-541.
• Menteşe, M. (2022). Bir Devlet Adamı Olarak Reisülküttapların Klasik Türk Şiirindeki İzleri. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 16, 141-158.
• Menteşe, M. (2022). Klasik Türk Şiirinde Devlet Adamlığı Yönüyle Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 10(22), 249-274.
• Mumcu, A. (1994). Divan-ı Hümâyûn. DİA (C. 9, s. 430-432). İstanbul: TDV Yayınları.
• Mumcu, A. (1976). Divanıhümayun. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Ögel, B. (2001). Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Ögel, B. (2016). Türklerde Devlet Anlayışı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Özcan, A. (1991). Ebûishakzâde Mehmed Esad Efendi. DİA (C. 3, s. 477-478). İstanbul: TDV Yayınları.
• Uğur, A. (2001). Osmanlı Siyasetnameleri. İstanbul: MEB Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1984). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.