Conditions of Social Acceptance in Turkish Proverbs: Stereotypes and Symbolic Boundaries

Yıl 2023, Sayı: 10, 679 - 702, 25.03.2023

Aysel Tapan

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1235956

Öz

Cultural identity, shaped by the effects of cultural unity and collective consciousness, is one of the most major components of ethnic and national identities. However, proverbs are certainly curicial traditional folk culture products that are the source of understanding the national values and social meaning patterns that shape daily life in view of the fact that the determinants of economic, sociological, and psychological. This paper aims to explore the meaning of Turkish collective identity, built on the stereotypes and symbolic boundaries with economic, sociological, and psychological approaches in proverbs, which are unifying components in everyday life. The qualitative content analysis method is used in the study. Results reveal that the Turkish proverbs that motivate the act of helping each other, which is the source of cultural powers of “unity, solidarity, and unity of interest” as in depending on the conditions of “cooperation, common mind, and sacrifice” in the relations of “kinship, family, neighborliness, and friendship”. “Positive” stereotypes, which are the determinants of social acceptance in proverbs, are “fatalistic, leader, smart, knowledgeable, talented, honest, noble, measured, dignified, hopeful, patient, humble, have a valuable personality, speak well, love, do the favour, and not to be pretentious”; “negative” stereotypes were found to be primarily “evil, bad manners, laziness and lying”. “Wealth, power, work, effort, being thrifty, content with what you have, protecting your interests, not being needy and being generous” are determined as the criteria of success from the point of an economic perspective. “Poverty, greed, extravagance” were determined as unacceptable stereotypes in the everyday life. In addition, results reveal that the requirements of collective action and social acceptance in the proverbs are expressed with a deterministic worldview by emphasizing the understanding of “reward-punishment” and the “cause-effect” relationship. It has been mentioned that attitudes and thoughts are dominated by oppositions and conditions in Turkish proverbs.

Anahtar Kelimeler

Turkish proverbs, culture, collective identity, cultural identity, stereotypes.

Türk Atasözlerinde Toplumsal Kabulün Şartları: Kalıpyargılar ve Simgesel Sınırlar

Öz

Kültürel özdeşlik ve kolektif bilincin etkileriyle biçimlenen kültürel kimlik, etnik ve milli kimliklerin en çarpıcı bileşenlerinden biridir. Atasözleri ise gündelik hayatı biçimlendiren milli değerlerin ve toplumsal anlam örüntülerinin ekonomik, sosyolojik ve psikolojik perspektiflerle anlaşılmasına kaynaklık eden çok önemli geleneksel halk kültürü ürünleridir. Bu çalışmanın amacı, Türk kolektif kimliğinin, gündelik bir bağdaştırıcı ve bağlayıcı olan atasözlerinde ekonomik, sosyolojik ve psikolojik yaklaşımlarla hangi kalıpyargılar ve simgesel sınırlar üzerinden inşa edildiğini araştırmaktır. Çalışmada, Ömer Asım Aksoy’un “Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I” (1988) kitabı araştırmanın evreni olarak belirlenmiştir ve çözümleme birimi olarak 2667 atasözü niteliksel içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Çalışmanın bulguları; Türk atasözlerinde birlik, beraberlik, dayanışma duygusu ve menfaat birliğinin kültürel güç kaynağı olan yardımlaşma eylemini güdüleyen atasözlerinin akrabalık, aile, komşuluk ve dostluk ilişkilerinde “iş birliği, ortak akıl, fedakârlık ve temkin” koşullarına dayandığını ortaya çıkarmıştır. Atasözlerinde toplumsal kabulün belirleyicisi olan “olumlu” kalıpyargıların, “kaderci, lider, akıllı, bilgili, yetenekli, dürüst, soylu, ölçülü, ağırbaşlı, umutlu, sabırlı, alçakgönüllü, değerli bir kişiliğe sahip olmak, güzel konuşmak, sevmek, iyilik yapmak ve gösterişçi olmamak”; “olumsuz” kalıpyargıların ise büyük ölçüde “kötülük, görgüsüzlük, tembellik ve yalancılık” olduğu saptanmıştır. Ekonomik perspektifle atasözlerinde “zenginlik, güç, çalışma, emek verme, tutumlu olma, sahip olduklarınla yetinme, kişisel çıkarını koruma, muhtaç olmama ve cömert olma” unsurları başarının ölçütleri olarak belirlenirken “yoksulluk, açgözlülük, savurganlık”, kabul görmeyen kalıpyargılar olarak kaydedilmiştir. Ayrıca atasözlerinde kolektif eylemin ve toplumsal kabulün gerekliliklerinin ağırlıklı olarak ödül-ceza anlayışı ve neden-sonuç ilişkisi vurgulanarak determinist bir dünya görüşüyle aktarıldığı saptanmıştır. Atasözlerinde davranış ve düşüncelere, karşıtlıkların ve koşulların hâkim olduğu ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk atasözleri, kültür, kolektif kimlik, kültürel kimlik, kalıpyargılar.

Kaynakça

• Akın, A. (2010). Kültür Penceresinden Türk İş Sisteminin Temelleri ve Atasözleri Bağlamında Bir Model Önerisi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(2), 810-838.
• Akçam, T. (1995). Hızla Türkleşiyoruz. Birikim Dergisi, 71-72.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Anderson, B. (1995). Hayali Cemaatler. (çev. İ. Savaşır) İstanbul: Metis Yayınları.
• Arık, R. O. (1974). Coğrafyadan Vatana. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Armstrong, J. A. (2018). Milliyetçilikten Önce Milletler. (E. Türközü) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bilgin, N. (2006). Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi: Teknikler ve Örnek Çalışmalar. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Billig, M. (2002). Banal Milliyetçilik. (çev. C. Şişkolar) İstanbul: Gelenek Yayıncılık.
• Calhoun, C. (2012). Milliyetçilik. (çev. B. Sütçüoğlu) İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, F. (2021). Türk Kültüründe İknanın Atasözleri Bağlamında İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 45, 347-362.
• Çağaptay, S. (2008). Otuzlarda Türk Milliyetçiliğinde Irk, Dil, Etnisite. (Haz. T. Bora ve M. Gültekingil, Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce Cilt 2: Kemalizm). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Delannoi, G. (1998). Milliyetçilik ve İdeolojik Kataliz. (haz. J. Leca, Uluslar ve Milliyetçilikler). (çev. S. İdemen) İstanbul: Metis Yayınları.
• Dieckhoff, A. (2010). Siyasal Milliyetçiliğe Karşı Kültürel Milliyetçilik mi? (haz. A. Dieckhoff, ve C. Jaffrelot, Milliyetçiliği Yeniden Düşünmek: Kuramlar ve Uygulamalar). (D. Çetinkasap). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Durkheim, E. (2006). Toplumsal İşbölümü. (çev. Ö. Ozankaya) İstanbul: Cem Yayınevi.
• Elçin, Ş. (2004). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Esen, S. , ve Yılmaz, E. (2011). Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Girişimcilik Olgusu. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (30), 249-258.
• Frey, F. (1966). Surveying Peasant Attitudes in Turkey. Public Opinion Quarterly, 17(3).
• Fromm, E. (1973). Çağımızın Özgürlük Sorunu. (çev. B. Güvenç) Ankara: Özgür İnsan Yayınları.
• Güzel, A., ve Karadağ, Ö. (2013). Kelime Sıklığı Açısından Türk Atasözleri Üzerine Bir Değerlendirme. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 274-280.
• Georgeon, F. (1986). Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri: Yusuf Akçura. (çev. A. Er) Ankara: Yurt Yayınları.
• Greenfeld, L. (2017). Milliyetçilik, Moderniteye Giden 5 Yol: İngiltere, Fransa, Rusya, Almanya ve Amerika Örnekleri. (çev. A. Yılmaz) İstanbul: Alfa Yayınları.
• Karpat, K. H. (2019). Kısa Türkiye Tarihi: 1800-2012. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kemiksiz, Ö. (2021). Kök Değerler Bakımından Türk Atasözleri. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 495-518.
• Kurt, İ. (2012). Türk Atasözlerine Psikolojik Yaklaşımlar. Ankara: Akçağ yayınları.
• Kushner, D. (1979). Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu. (çev. Ş. S. Türet ve F. Erdem) İstanbul: Kervan Yayınları.
• Leca, J. (Dü.). (1998). Uluslar ve Milliyetçilikler. (çev. S. İdemen) İstanbul: Metis Yayınları.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye'nin Doğuşu. (çev. M. Kıratlı) Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mardin, Ş. (1991). Türkiye'de Din ve Siyaset: Makaleler III. (haz. M. Türköne ve T. Önder) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moisi, D. (2010). The Geopolitics of Emotion: How Cultures of Fear, Humiliation, and Hope Are Reshaping the World. New York/London/Toronto/Sydney/Aucland: Doubleday.
• Özdemir, E. (1984). Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Remzi Kitabevi
• Renan, E. (2019). Ulus Nedir? (çev. G. Yavaş) İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Rocker, R. (2019). Milliyetçilik ve Kültür. (çev. A. Çakıroğlu) İstanbul: Kaos Yayınları.
• Smith, A. (2002). Ulusların Etnik Kökeni. (çev. S. Bayramoğlu ve H. Kendir). Ankara: Dost Kitapevi Yayınları.
• Smith, A. (2005). Images of the Nation: Cinema, Art and National Identity. (haz. M. Hjort ve S. Mackenzie). London-New York: Taylor&Francis.
• Smith, A. (2017). Etno-Sembolizm ve Milliyetçilik. (çev. B. F. Çallı) İstanbul: Alfa Kitap.
• Smith, P. ve Riley, A. (2020). Kültürel Kurama Giriş. (çev. S. Güzelsarı ve İ. Gündoğdu) Ankara: Dipnot Yayınları. Türkdoğan, O. (2013). Türk Ulus-Devlet Kimliği. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Taşdemir, N. ve Özkan, B. Ö. (2016). Türk Kimliği İçerikleri. Türk Psikoloji Yazıları, 19(38), 35-49.
• Tergip, A. (2014). Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Kötüleme İfadeleri. Folklor Edebiyat, 20(80), 275-294.
• Thiesse, A.-M. (2010). Ulusal Kimlikler, Ulusaşırı Bir Paradigma. (haz. A. Dieckhoff, C. Jaffrelot, Milliyetçiliği Yeniden Düşünmek: Kuramlar ve Uygulamalar). (D. Çetinkasap) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Uğuzman, T. (2014). Atasözlerine ve Deyimlere Yansıyan Türk Halk Düşüncesi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• White, J. (2013). Müslüman Milliyetçiliği ve Yeni Türkler. (çev. F. Güllüpınar ve C. Taştan) İstanbul: İletişim Yayınları.