Orta Çağ Tarihi Açısından Refahiye Akşehir Kalesi Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: 14, 843 - 855, 29.02.2024

Coşkun Erdoğan

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1430037

Öz

Erzincan ilinin 71 km kuzeybatısında bulunan Refahiye ilçesi konumu itibariyle oldukça önemli bir bölgede yer almaktadır. Doğu ile batı arasında bir geçiş konumunda olan ilçenin Geç Kalkolitik Çağ’dan itibaren yerleşim gördüğü yapılan yüzey araştırmaları sonucunda tespit edilmiştir. Refahiye ilçesinin 20 km kuzeyinde bulunan Baloğlu köyü sınırları içerisinde “Akşehir” olarak adlandırılan bir kale bulunmaktadır. Akşehir Kalesi ve ovası olarak Orta Çağ kaynaklarında geçen ve başta Yassı Çemen Savaşı olmak üzere birçok hadisenin cereyan ettiği bölgede böyle bir yer isminin ve kalenin varlığı, Akşehir üzerine şimdiye kadar var olan tartışmaların içeriği hususunda aydınlatılması gereken meseleler olarak görülmüştür. Bu doğrultuda bölgede yaptığımız yüzey araştırması neticesinde Refahiye ilçesine bağlı Baloğlu köyü sınırlarında bulunan ve stratejik konumu göz önüne alındığında önemli bir mevkii olduğu görülen Akşehir Kalesi incelenmeye çalışılmıştır. Oldukça korunaklı bir yapıya sahip olan kale, tarihi yol ağını ve güneyinde bulunan Orçul Vadisi’ni kontrol altında tutmaktadır. Kalenin stratejik konumundan ve Orta Çağ’da bölgenin genelinde aktif bir siyasî ve ticarî faaliyetin mevcut olmasından dolayı yapının etrafına hâkim bir merkez olabilme durumunu güçlendirmektedir. Bu çalışmada Refahiye ilçesi Baloğlu köyünde bulunan ve bölge halkı tarafından Akşehir olarak adlandırılan kale hakkında yapılan yüzey araştırması doğrultusundaki veriler incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Erzincan, Refahiye, Baloğlu, Akşehir, kale

Etik Beyan

Etik izin ihlali yoktur.

Destekleyen Kurum

T.C. TÜRKİYE BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK ARASTIRMA KURUMU BASKANLIGI (TÜBİTAK)

Proje Numarası

222K385

Teşekkür

Bu çalışma; 22K385 numaralı “Yassıçemen Savaşı’nın Yerinin Tespiti ve Yol Güzergahları” projesi dahilinde, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kazılar ve Araştırmalar Daire Başkanlığı’nın 26.07.2023 tarih ve E-77734899-161.01 (161.01.05)-4017296 sayılı izinleri kapsamında gerçekleşmiştir. Arazi çalışmalarımıza TÜBİTAK’a sunulan 22K385 numaralı proje kapsamında finansal destek sağlanmıştır. Akşehir Kalesi araştırmalarımıza Prof. Dr. İbrahim Üngör, Arş. Gör Merve Özyiğit, Arş. Gör. Kerra Altuğ Kaya ve Kültür Bakanlığı temsilcisi Vedat Güngör katılmıştır. Özverili çalışmalarından ötürü ekip üyelerine, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kazılar ve Araştırmalar Daire Başkanlığına ve Erzincan Müzesi'ne müteşekkiriz.

A Study on Refahiye Akşehir Castle in terms of Medieval History

Öz

Refahiye district, located 71 km northwest of Erzincan province, is located in a very important region due to its location. It was determined as a result of surface research that the district, which is a transition between east and west, has been inhabited since the Late Chalcolithic Age. There is a castle called “Akşehir” within the borders of Baloğlu village, 20 km north of Refahiye district. The existence of such a place name and castle in the region, which is mentioned in medieval sources as Akşehir Castle and its plain and where many events, especially the Battle of Yassı Çemen, took place, has been seen as issues that need to be clarified regarding the content of the discussions on Akşehir. In this direction, as a result of the survey we conducted in the region, Akşehir Castle, which is located within the borders of Baloğlu village of Refahiye district and is seen to be an important location considering its strategic location, was tried to be examined. The castle, which has a highly protected structure, controls the historical road network and the Orchul Valley to the south. Due to the strategic location of the castle and the fact that there was an active political and commercial activity in the region in the Middle Ages, the structure strenghens its position as a dominant center around it. In this study, the data obtained from the survey on the castle located in Baloğlu village of Refahiye district and called Akşehir by the local people will be examined.

Anahtar Kelimeler

Erzincan, Refahiye, Baloglu, Akşehir, fortress

Proje Numarası

222K385

Kaynakça

• Akkan, E. (1965). Erzincan Ovası ve Çevresinin Jeomorfolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi D.T.C.F Yayınları, no. 153.
• Arsebük, G. (1979). Altınova’da (Elâzığ), Koyu Yüzlü Açkılı ve Karaz Türü Çanak Çömlek Arasındaki İlişkiler. Türk Tarih Kongresi VIII, Ankara, 81-92.
• Baykara, T. (1970). XI. Yüzyıla Kadar Türk Şehri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Baykara, T. (2017). Yassıçemen Nerededir? Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, (2), 11-17.
• Bore, E. (1840). Correspondance et mémoires d’un voyageur en Orient. 1-2, Paris.
• Bryer, A. ve Winfield, D. (2020) Karadeniz’in Orta Çağ Dönemi Eserleri ve Topoğrafyası (çev. İsmail Köse). Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Canan, D. (2019). Eskiçağ’da Erzincan’ın Ulaşım Ağları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi.
• Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu Araştırmaları I. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A. ve Üngör, İ. (2018). Eskiçağ’da Erzincan Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Cumont, F. ve Cumont, E. (1906). Studia Pontica. II. Voyage Dexploration Archéologique dans le Pont et la Petite Arménie. Bruxelles.
• Edwell, P. (2008). Between Rome and Persia, The Middle Euphrates, Mesopotamia and Palmyra Under Roman Control. London: Routledge.
• Erdoğan, C. (2023). Görseller. Erzurum: Özel Arşiv.
• Eflaki, A. (2011). Ariflerin Menkıbeleri. (çev. Tahsin Yazıcı). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• French, D. (1980). The Roman Road-System of Asia Minor. Aufstieg und Niedergang der römischen II. Ed. H. Temporini – W. Haase, Berlin, 7(2), 698–729.
• Geyikoğlu, H. (2020). Erzincan ve Yassı-Çimen Savaşı. Erzincan Tarihi, c.2, (Ed. Taşçı, K-Altın, K.). Erzincan: Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Yayınları, 49-64.
• Gül, A. ve Başıbüyük. A. (2011). Bir Tarihi Coğrafya İncelemesi Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Erzincan Kazası. Konya: Salkımsöğüt Yayınları.
• İbn Bibi, el-Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Ca’ferî er-Rugadî (2020), el-Evâmirü’l-Alâiyye fi’l-umûri’l-Alâiyye (Selçuk Name) I, (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara: Kültür Baknalığı.
• Jalali, L. Keivani, F.S. (2013). An Investigation of Historival Geography. Journal Of Humanities And Social Science, 17(2), 26-30.
• Karadeniz, V. ve Altınbilek. (2018). Erzincan İlinin Topografik Analizi ve İdari Sınırlar İlişkisi, Bazı Sorunlar. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 283-304.
• Karaosmanoğlu, M. (2008). Altıntepe Kalesi İkinci Dönem Kazıları. Atatürk Üniversitesi 50. Kuruluş Yıldönümü Arkeoloji Bölümü Armağanı. (ed. B. Can-M. Işıklı). Erzurum: Doğudan Yükselen Işık Arkeoloji Yazıları, 69-83.
• Karaosmanoğlu, M. ve Yılmaz, M. A. (2013). Altıntepe Kalesi’nden Günümüze Yansımalar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(25), 275-282.
• Kaya, D. (2018). Roma’nın Anadolu’daki Doğu Sınırında Bulunan Karargahlar Üzerine Bir İnceleme. Colloquium Anatolicum, 17, 57-70.
• Konukçu, E. (1992). Selçuklulardan Cumhuriyete Erzurum. Ankara: Yüksek Öğretim Kurulu Matbaası.
• Koşay, H. Z. (1948). Karaz Sondajı. 3. Türk Tarih Kongresi I, 165-169.
• Köse, M. ve Akkuş, İ. K. (2019). 2617 Numaralı Nüfus Defterı̇ne Göre Refahı̇ye (Gercanı̇s) Kazasının Demografı̇g ve Sosyo-İktı̇sadı̇ Durumu. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Mitford, T. B. (2018). East Of Asia Minor Rome’s Hidden Frontier, I, Oxford: University Press.
• Munsell Soil Color Charts (2013). Washington: U.S. Gov. Print.
• Özdemir, M. (2007). Refahiye Tarihi Eskiçağlardan Cumhuriyet’e Kadar. İstanbul: (yok).
• Özgüç, T. (1961). Altıntepe Kazıları-Excations At Altıntepe. Belleten, (98), 253-267.
• Özyiğit, M. (2019). Keramik Buluntuları Işığında İlk Tunç Çağı ve Demir Çağı’nda Refahiye Bölgesi. Kafdağı Dergisi, 4(1), 11-24.
• Polat, P. ve Yalçın, F. (2020). Erzincan ili Arazi Kullanımının (2000-2018 Yılları Arası) Corine Sistemi ile Değerlendirilmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 25(44), 125-150.
• Polat, T. (2019). Erzincan Müzesi’nde Sergilenen Sgrafitto ve Tek Renk Sırlı Ortaçağ Seramiklerinin Buluntu Yeri ve Köken Problemi Üzerine Bir Değerlendirme. Akdeniz Sanat, (13), 817-834.
• Ramsay, W. (1966). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, (çev, Mihri Pektaş). İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi, Reşîdü’d-dîn Fazlullah (2010). Cami’üt-Tevârih Selçuklu Devleti (çev. Erkan Göksu, H.Hüseyin Güneş). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Sümer, F. (1997). Mengücek. İA, (C. VII, s. 713-718). Eskişehir: MEB. Yayınları.
• Şahin, İ. F. (1995). Refahiye İlçe Merkezinde Gelişen Bazı Şehirsel Fonksiyonlar. Doğu Coğrafya Dergisi, 1(1), 380-385.
• Şahin, İ. F. (1997). Refahiye’nin Coğrafi Etüdü. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Tekçam, T. (2017). Arkeoloji Sözlüğü. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Toksoy, A. (1998). Akşehir-i Erzincan. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (10), 185-193.
• Turan, O. (1998). Selçuklular Zamanında Türkiye Siyâsi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1328). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Uzunoğlu, H. (2012). Anadolu’da Roma Lejyonları. Eskiçağ Yazıları 2, (ed. N. E. Akyürek Şahin vd.) İstanbul: Arkeoloji Sanat Yayınları, 93-127.
• Üngör, İ. ve Günaşdı, Y. (2023). Erzincan Refahiye’de Bir Karaz Höyüğü: Toprakkale. Prof. Dr. Sabahattin Bayram’a Armağan Eskiçağ Tarihi Yazıları. İstanbul: Çizgi Yayınevi, 689-710.
• Yorke, V. W. (1896). A Journey in the Valley of the Upper Euphrates. The Geographical Journal, 8(5), 453-472. Yücel, Y. (1991). Anadolu Betlikleri Hakkında Araştırmalar II. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Basımevi.