1840-1864 Yılları Arasında Osmanlı Taşra Yönetimini Düzenleyen Nizamnameler: Malatya Örneği

Yıl 2024, Sayı: 15, 1046 - 1059, 28.04.2024

Gülşen Ulukaya

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1454291

Öz

Osmanlı Devleti kuruluşundan itibaren idarî yapısını bir taraftan tevarüs ettiği geleneklere diğer taraftan da gelişen şartlara uygun olarak teşekkül ettiren bir anlayışla kurum ve kuruluşlarını inşa etmiştir. Mülkî idarî teşkilat: merkez ve taşra teşkilatı olarak kurulmuş ve yürütülmüştür. XV. yüzyılın ikinci yarısından itibaren klasik şeklini alan devletin idarî düzeninde aksaklıklalar ortaya çıkmaya başlamıştır. Devlet yaptıkları ıslahatlarla aksaklıkları gidermeye çalışmıştır. XIX. yüzyılın başlarında II. Mahmud döneminde birçok müesses yapıda olduğu gibi taşra idarî yapısında da düzenlemeler yapılmıştır. II. Mahmud’un merkeziyetçi bir politika takip ederek yaptığı bu ıslahatlar bir bakıma “Tanzimat” ın hazırlığı şeklinde kabul edilmiştir.
Osmanlı Devleti’nde, Tanzimat Fermanı (1839)’nın ilanından sonra birçok devlet kurum ve kuruluşlarında olduğu gibi taşra idarî yapısında da birtakım düzenlemelere gidilmiştir. 1840’tan 1864 yılına kadar yapılan düzenlemeler devletin hazırlayıp yayınladığı nizâmnâmelerle yapılmıştır. Yapılan bu düzenleme içerisinde özellikle taşra idaresinde kurulan meclislerin önemli yeri bulunmaktadır. Tanzimat anlayışının gereği olarak; bu meclisler sayesinde taşra idaresinde halkın yönetime katılması sağlanmış ve yerinde yönetime büyük önem verilmiştir. Böylece Osmanlı devlet idarecileri, halkın istek ve taleplerini yakından dikkate alacak ve halka karşı hizmetlerini daha sağlıklı ve faydalı bir şekilde yürütecekti. Osmanlı taşra idaresinde kurulan meclislerden bir tanesi de Malatya’da kurulmuştur. Bu çalışmada Malatya’da kurulan meclisin faaliyetleri ve nizamnâmelere uygun olarak yürütülen işlerin 1840-1864 yılları arasındaki durumu incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Fermanı, nizamnameler, meclisler, taşra, Malatya.

The Regulations Organizing the Ottoman Provincial Administration Between 1840-1864: The Sample of Malatya

Öz

Since its foundation, the Ottomans Empire has built its institutions and organizations with an understanding that has formed its administrative structure in accordance with the traditions it inherited on the one hand and the developing conditions on the other. Civil administrative organization: It was established and carried out as a central and provincial organization. From the second half of the XV. century, problems began to appear in the administrative system of the state, which took its classical form. The state tried to eliminate the problems with the reforms they made. At the beginning of the XIX. century, During the II. Mahmud period, as in many institutional structures, arrangements were made in the provincial administrative structure. These reforms, which II. Mahmud made by following a centralist policy, were in a way accepted as the preparation of the “Tanzimat”.
In the Ottomans Empire, after the declaration of the Tanzimat Fermanı (1839), some arrangements were made in the provincial administrative structure as well as in many state institutions and organizations. The arrangements made between 1840 and 1864 were made with the nizâmnâme prepared and published by the state. The assemblies established in the provincial regulation have an important place. As a requirement of the Tanzimat understanding; to ensure the participation of thepeople in the administration and to give importance to decentralization. With this, the Ottomans state administrators aimed the requests and demands of the people and to ensure that the administration performsits services to the people in a more beneficial and healthy. One of the councils established under the entire Ottomans provincia ladministration was established in Malatya. Inthisstudy, the establishment of the parliament in Malatya, its activities and the situation of the Works carried out in accordance with the regulations between 1840-1864 will be examined.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Fermanı, regulations, assemblies, provincial, Malatya.

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• Cevdet, Dahiliye, (BOA. C..DH..), (Dosya No/Gömlek No) 75/370; 194/9697.
• Cevdet, Maliye, (BOA. C..ML..), (Dosya No/Gömlek No) 35/1586.
• Hariciye Nezareti, Mektubi Kalemi (BOA. HR.MKT.), (Dosya No/Gömlek No) 375/62.
• İrade, Meclis-i Vala (BOA. I..MVL.), (Dosya No/Gömlek No) 122/3093; 159/4599; 321/13678.
• Maliyeden Müdevver, Maliyeden Müdevver Defterleri, (BOA. MAD.d..), (Dosya No) 13649.
• Meclis-i Vala (BOA. MVL), (Dosya No/Gömlek No) 11/51; 80/31; 109/42; 123/17; 168/62; 253/99; 261/33; 370/14; 629/106.
• Sadaret, Mektubi Kalemi Evrakı (BOA. A.}MKT.), (Dosya No/Gömlek No) 28/7; 32/41; 51/24; 69/23, 212/36; 224/79.
• Sadaret, Meclis-i Vala Evrakı ( BOA. A.}MKT.MVL.), (Dosya No/Gömlek No) 30/81; 59/36; 72/80; 98/22; 147/66.
• Sadaret, Umum Vilayet Evrakı (BOA. A.}MKT.UM..), (Dosya No/Gömlek No) 35/49.
• Sadaret, Nezaret ve Devair Evrakı (BOA. A.}MKT.NZD.), (Dosya No/Gömlek No) 105/27.
• Şura-yı Devlet (BOA. ŞD.) (Dosya No/Gömlek No) 1454/3.
• Topkapı Sarayı, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS. MA.e), (Dosya No/Gömlek No) 16/39.
• Düstur, I. Tertip, C.I.
• Düstur-ı Atik.
• Takvim-i Vekay-i Def’a 773, 1281.
• Sâlnâme-i Vilayet-i Diyarbekir, 1286.
• Sâlnâme-i Vilayet-i Diyarbekir, 1287.
• Sâlnâme-i Vilayet-i Diyarbekir, 1288.
• Sâlnâme-i Vilayet-i Diyarbekir, 1289.
• Sâlnâme-i Vilayet-i Diyarbekir, 1290.
• Sâlnâme-i Vilayet-i Diyarbekir, 1291.
• Araştırma ve İncelemeler
• Ahmet Şeref Efendi (1985). Tarih Muhasebeleri, (Sad. Enver Koray). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Aksın, A. (2019). Osmanlı Döneminde Harput’un (Ma’muratü’l-Aziz) İdarî Yapısı, Tarih Yolunda Bir Ömür: Ergün Öz Akçora Armağanı, (C 1). Hiper Yayın, 397-409.
• Akyıldız, A. (2011). Tanzimat. Diyanet İslam Ansiklopedisi. (C. 40, s. 1-10). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ahmet Cevdet Paşa (2014). Sultan Abdülhamid’e Arzlar: Maruzat, (Haz. Ysuf Halaçoğlu), Ankara: Babıali Kültür Yayıncılığı.
• Çadırcı, M. (2017). Tanzimat Sürecinde Türkiye: Ülke Yönetimi. İstanbul: İmge Kitabevi Yay.
• Çadırcı, M. (2013). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: TTK Yayınları.
• Çadırcı, M. (2012). Tanzimat’ın Uygulanmasında ve Karşılaşılan Güçlükler (1840-1856): Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Ed. Halil İnalcık-Mehmet Seyitdanlıoğlu). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 197-207.
• Davison, R. (1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform (1856-1876), (C 1). İstanbul: Papirus Yayınevi.
• Efe, A. (2009). Tanzimat’ın Eyalet Reformları 1840-1864: Silistre Örneği: Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 6 (22), 87-113.
• Engelhardt, (1999). Tanzimat ve Türkiye. (Çev: Ali Reşad). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Eren, A. C. (2007). Tanzimat Fermanı ve Dönemi. İstanbul: Derin Yayınları.
• Findley, C. V. (2019). Modern Türkiye Tarihi. Ankara: Timaş Yayınları.
• Genç, M. (2000). İltizam: Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. 22, s. 154-158). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gençoğlu, M. (2011). 1864 ve 1871 Vilâyet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (1), 29-50.
• Gökbilgin, M. T. (1946). 1840’tan 1861’e Kadar Cebel-i Lübnan Meselesi ve Dürzîler: Belleten, (Cilt 10). Ankara: TTK Yayınları, 641-703.
• İnalcık, H. (2019). Devlet-i ‘Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnalcık, H. (2012). Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Ed. Halil İnalcık-Mehmet Seyitdanlıoğlu). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 169-197.
• İnalcık, H. (2017). Tanzimat ve Bulgar Meselesi. İstanbul: Kronik Kitap.
• Kanar, R. (1985). Mustafa Reşid Paşa ve Tanzimat. Ankara: TTK Yayınları.
• Karagöz, M. (2021). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Taşra Teşkilatında Malatya (1839-1924), İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 238-275.
• Karal, E. Z. (1988). Osmanlı Tarihi, (Cilt 7). Ankara: TTK Yayınları.
• Kartal, N. (2013). Tanzimat’tan Cumhuriyete Osmanlı’da Mülki İdare. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 4(1), 1-24.
• Kılıç, S. (2004). 1864 Vilayet Nizamnamesinin Tuna Vilayetinde Uygulanması ve Mithat Paşa. Tarih Araştırmaları Dergisi, 24(37), 99-111.
• Koç, B. (2021). Osmanlı Modernleşmesi ve Mithat Paşa: Tuna Vilayeti Meclisleri ve Yeniden Yapılanma Çabaları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1985). Tanzimat ve Meşrutiyet Döneminde Yerel Yönetimler: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. (Cilt 1). İletişim Yayınları, 231-245.
• Ortaylı, İ. (2018). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880). Ankara: TTK Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1986). Mithat Paşa’nın Vilayet Yönetimindeki Kadroları ve Politikaları, Uluslararası Mithat Paşa Semineri ve Tartışmaları, TTK Yayınları.
• Özcan, M. (2002). II. Mahmut Döneminde Taşradaki Merkeziyetçilik Politikası: Türkler. (Cilt 13). Yeni Türkiye Yayınları, 720-729.
• Özkaya, Y. (2002). XVII. Yüzyılda Taşra Yönetimine Genel Bir Bakış: Türkler. (Cilt 13). Yeni Türkiye Yayınları. 699-709.
• Özkaya, Y.-Akyıldız, A. (2006). Muhassıl: Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. 31, s. 18-20). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Palalı, İ. (1999). XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Diyarbakır (Vilayet Salnameleri ve Mahalli Kaynaklara Göre) (1869-1905). Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Shaw, S. J.-Kural Shaw, E. (2017). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. E Yayınları.
• Seyitdanlıoğlu, M. (1996). Yerel Yönetim Metinleri III: Tuna Vilayeti Nizamnamesi, Çağdaş Yerel Yönetimler, 67-81.
• Seyitdanlıoğlu, M. (1996).Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868). TTK Yayınları.
• Tural, E. (2004). 1861 Hersek İsyanı, 1863 Eyalet Teftişleri ve 1864 Vilayet Nizamnamesi, Çağdaş Yerel Yönetimler, 93-123.
• Ünver, M. (2015). Vilayet Nizamnamelerinin Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatına Etkileri (1864-1876): 1864 Vilayet Nizamnamesi, (Ed. Erkan Tural-Selim Çapar). Ankara: Öncü Basımevi, 97-125.
• Ünal, F. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Yasal ve Yapısal Dönüşümü: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30, 241-248.
• Yapıcı, S. (2014). Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Malatya (1869-1908). Malatya Kitaplığı Yayınları.
• Yılmaz, Ö. (2014). Tanzimat Döneminde Osmanlı Taşra İdare Meclisleri (1840-1871). History Studies İnternational Journal of History, 6(6), 253-280