Cumhuriyet Türkiyesi’nde Modernleşme ve Bürokratik Vesayet

Yıl 2010, Sayı: 19, 49 - 68, 01.06.2010

İlyas Söğütlü

Öz

Bu çalışma, Cumhuriyet dönemi Türk siyasetinin en önemli tartışma konularından biri olan “bürokratik vesayet” konusu üzerinedir. Çalışma, temel olarak, bürokrat seçkinlerin bu vasi konumunu hangi gerekçelere dayandırdıkları sorusu etrafında şekillenmiştir. Ulaşılan sonuç, 1950’ye kadar tam vesayet ve 1960 sonrasında ise bir yarı vesayet rejimi biçiminde karşımıza çıkan bu yapılanmanın, aydın-bürokratların modernlik algıları ve modernleş(tir)me yöntemlerinin bir uzantısı biçiminde ortaya çıktığıdır. Bürokrasinin, toplumsal hiyerarşideki geleneksel konumunu koruma refleksinin de bu yarı vesayet rejiminin kurulmasında etkili olduğu bu çalışmanın iddialarından bir diğeridir. Cumhuriyet seçkinleri, demokrasiyi, kayıtsız şartsız çağdaşlaşma projesinin bir parçası olarak benimsemiş olmakla birlikte, bunun pratiğe dökülmesini, halkın geleneksel düşünce kalıplarından sıyrılması ve aydınlatılması koşuluna bağlamışlardır. 1946 yılında daha çok dış nedenlerle Türkiye’de çok partili hayata geçilmesi ve siyasetin toplumsal taleplere göre biçimlenmeye başlaması, halkı, henüz siyasetin öznesi olacak konumda görmeyen bürokrat seçkinler açısından temel bir rahatsızlık kaynağı olmuştur. Bürokrat seçkinler bu durumda çözümü, çok partili yarışmacı bir düzen içinde bürokrasinin etkinliğini sürdürmesini sağlayacak karma bir kurumsallaşma örüntüsü yaratmakta bulmuşlardır. 1960 ve 1980 askeri müdahaleleri sonrasında yapılan anayasalarla siyasi iktidar, siyasi seçkinlerle bürokrasi arasında paylaştırılmış ve siyasi seçkinler kurulan bürokratik vesayet mekanizmalarıyla sıkı bir denetim altına alınmıştır

Anahtar Kelimeler

Bürokratik vesayet, bürokratik yönetim geleneği, Türk modernleşmesi, Türk siyaseti

Bureucratic Tutelage and Modernization in Republican Turkey

Öz

This study addresses the topic of “bureaucratic tutelage”, which is one of
the most important subjects of discussion in Turkish politics of Republican era. It
basically explores the question on what grounds the bureaucratic elite have based
their position of guardianship. The result is that this foundation which was seen as a
regime of full tutelage up to 1950s and semi-tutelage after 1960 appeared as an
extension of intellectual-bureaucrats’ perception of modernity and ways of
modernization. The fact that the instinct of bureaucracy to protect its traditional
position in social hierarchy facilitated the establishment of this semi-tutelage
regime is another argument of this study. Although elite of the Republic
unconditionally embraced democracy as an element of modernization project, they
contended that in order to put it into practice, it is necessary for community to set
aside its traditional way of thinking and be enlightened. Introduction of multi-party
system, mostly due to foreign factors, in 1946, and beginning of a kind of politics
which was much more shaped in accordance with the will of people, were basic
sources of discomfort for bureaucratic elite who were yet to accept the ordinary
people as subjects of politics. The bureaucratic elite then found a solution: to create
an institutionalization of mixed nature which would ensure that effectiveness of
bureaucracy in a multi-party contestant system maintains. Political power, in line with
the constitutions introduced after military coups of 1960 and 1980, was distributed
between the political elite and bureaucracy and the political elite were put under
close supervision by way of bureaucratic tutelage mechanisms.

Anahtar Kelimeler

Bureaucratic tutelage, bureaucratic rule tradition, Turkish modernization, Turkish politics

Kaynakça

• Afetinan, A (1983), Mustafa Kemal Atatürk’ün Karlsbad Hatıraları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Ahmad, Feroz (1995), Modern Türkiye’nin Oluşumu, (Çev. Yavuz Alogdan), İstanbul: Sarmal Yay.
• Ahmad, Feroz (1996), Demokrasi Sürecinde Türkiye 1946-1980, (Çev. Ahmet Fethi), 2. Baskı, İstanbul: Hil Yay.
• Atatürk, Mustafa Kemal (1996), Nutuk, Cilt I-II, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• Atatürk, Mustafa Kemal (1997), Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt I,II,III, 5.Baskı Ankara: Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yay., (Cilt I: 1997a, Cilt II: 1997b, Cilt III: 1997c).
• Atay, Falih Rıfkı (1984), Çankaya, İstanbul: Bateş A.Ş.
• Bozkurt, Mahmut Esat (1967), Atatürk İhtilali, İstanbul: Altın Kitaplar.
• Cizre Ümit (2005), Muktedirlerin Siyaseti, Çev.Cahide Ekiz, İstanbul: İletişim Yay.
• Çaha, Ömer (1997), “Sivil Toplum Devlet Karşıtlığında Türkiye’de Cumhuriyet”, Cumhuriyet, Demokrasi ve Kimlik, Yayına Haz: Nuri Bilgin, İstanbul: Bağlam Yay.
• Demirel, Ahmet (2000) “1920-1923 Arasında Türkiye Dünyanın En İleri Temsili Demokrasilerinden Birine Sahipti” Türkiye Günlüğü(60), Mart-Nisan 2000:ss
• Demirel, Tanel (2005), “Lessons of Military Regimes and Democracy: The Turkish Case in a Comparative Perspective”, Armed Force &Society, Vol. 31, No.2, Winter 2005, pp.245-271.
• Göle, Nilüfer (1998), Mühendisler ve İdeoloji, 2.Baskı, İstanbul: Metis Yay.
• Kadıoğlu, Ayşe (1999), Cumhuriyet İradesi Demokrasi Muhakemesi, İstanbul: Metis Yay.
• Kahraman, Hasan Bülent (2008), Türk Siyasetinin Yapısal Analizi-1, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Karpat, Kemal (2007), Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi, (Çev. Esin Soğancılar), Ankara: İmge Kitabevi.
• Karpat, Kemal (1996), Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul: Afa Yay.
• Köker, Levent (1995), Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, 3.b., İstanbul: İletişim Yay.
• Heper, Metin; Menderes Çınar (1996), “Parliamentary Government with a Strong State President: The Post-1989 Turkish Experience”, Political Science Quarterly , Vol.111, Number 3,1996.
• Heper, Metin (2006), Türkiye’de Devlet Geleneği, (Çev: Nalan Soyarık), 2.b., Ankara: Doğu Batı Yay.
• Heper, Metin( 2007), “Atatürk’te Devlet Düşüncesi” Türkiye’de Politik Değişme Ve Modernleşme, Derl: Ersin Kalaycıoğlu, - Ali Yaşar Sarıbay, 3.b., İstanbul: Alfa Aktüel.
• Heper, Metin; Menderes Çınar (1996), “Parliamentary Government with a Strong State President: The Post-1989 Turkish Experience”, Political Science Quarterly , Vol.111, Number 3,.
• Heper, Metin; E. Fuat Keyman (1996), “Double-Faced State: Political Patronage and the Consolidation of Democracy in Turkey” Turkey Before and After Atatürk: Internal and External Affairs,Ed.by Sylvia Kedourie 1999.
• Koçak, Cemil (1996), Türkiye’de Milli Şef Dönemi, Cilt II, İstanbul: İletişim Yay.
• Mardin, Şerif (1992), Türkiye’de Toplum ve Siyaset, 3.b., Derl. Mümtaz’er Türköne- Tuncay Önder, İstanbul: İletişim Yay.
• Mardin, Şerif (1993), Türkiye’de Din ve Siyaset 3.b., İstanbul: İletişim Yay.
• Öğün, Süleyman Seyfi (1998), “Türk Milliyetçiliğinde Hâkim Millet Kodunun Dönüşümü”, Türkiye Günlüğü, Sayı: 50, Mart-Nisan 1998.
• Özbudun, Ergun (1994), “Democratization of the Constitutional and Legal Framework” in: Politics in the Third Turkish Republic, Ed. By Metin Heper and Ahmet Evin, Westview Pres, Boulder, 1994.
• Özbudun, Ergun (2006), “Political Origins of the Turkish Constitutional Court and the Problem of Democratic Legitimacy”, Europen Public Law, Vol.12, Issue 2, 2006, pp.213- 223.
• Parla, Taha (1993), Türkiye’nin Siyasal Rejimi, 2.b., İstanbul: İletişim Yay.
• Parla, Taha (1994), Türkiye’de Siyasal Kültürün Resmi Kaynakları, Cilt 1, İstanbul: