Disiplin Toplumundan Gözetim Kapitalizmine: Kar Küreyici Filminde Gözetimin Alegorisi

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 232 - 253, 29.12.2025

Şirin Gazialem

https://doi.org/10.53281/kritik.1808036

Öz

Bu çalışma, Bong Joon-ho’nun Kar Küreyici (Snowpiercer, 2013) filmini, modern gözetim biçimlerinin disiplin toplumundan gözetim kapitalizmine uzanan dönüşümünü temsil eden bir sinemasal alegori olarak ele almaktadır. Çalışmanın kuramsal temeli, Foucault’nun panoptik disiplin modeli, Deleuze’ün denetim toplumu, Bauman ve Lyon’un “akışkan gözetim” yaklaşımı, Zuboff’un gözetim kapitalizmi ve “Big Other” kavramları ile Han’ın psikopolitika tartışmalarını bir araya getirmektedir. Araştırmada ideolojik film eleştirisi yöntemi kullanılmış; film, estetik bir anlatı olmanın ötesinde, çağdaş iktidar ilişkilerinin ve gözetim biçimlerinin temsil edildiği ideolojik bir metin olarak değerlendirilmiştir. Bu çerçevede çalışma, mekân düzeni, görünürlük, rıza ve güvenlik söylemleri üzerinden modern iktidarın dönüşümünü çözümlemektedir. Kuramcıların kavramları doğrultusunda panoptik gözetimin yerini alan veri temelli, akışkan ve içselleştirilmiş denetim biçimlerinin, sinemada hem estetik hem ideolojik düzeyde yeniden üretildiğini görülmektedir. Bu çalışma, Foucault, Deleuze, Bauman–Lyon, Zuboff ve Han’ın gözetim kuramlarını bir araya getirerek disipliner, denetimsel ve verisel iktidar biçimlerinin sinemadaki etkileşimini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Kar Küreyici filmi üzerinden yürütülen çözümleme, sinemanın yalnızca eleştirel bir temsil alanı değil, aynı zamanda gözetimin estetik yeniden-üretim biçimi olarak da işlediğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

: Disiplin Toplumu , Denetim Toplumu , Gözetim Kapitalizmi , İdeolojik Film Eleştirisi , Kar Küreyici

Etik Beyan

Makalede etik ihlal söz konusu değildir. Makalenin araştırma kısmında “ideolojik film analizi” yöntemiyle film incelemesi yapılmıştır. Bunun dışında araştırma anket, derinlemesine görüşme vb. analizler içermemektedir.

From Disciplinary Society to Surveillance Capitalism: The Allegory of Surveillance in the Film Snowpiercer

Öz

This study examines Bong Joon-ho’s Snowpiercer (2013) as a cinematic allegory that represents the transformation of modern surveillance practices from disciplinary society to surveillance capitalism. The theoretical framework combines Foucault’s panoptic model of discipline, Deleuze’s society of control, Bauman and Lyon’s concept of “liquid surveillance,” Zuboff’s notion of surveillance capitalism and the “Big Other,” together with Han’s discussions on psychopolitics. The research employs the method of ideological film criticism, approaching the film not merely as an aesthetic narrative but as an ideological text that reflects contemporary power relations and modes of surveillance. Within this framework, the study analyzes the transformation of modern power through the spatial organization of the film, regimes of visibility, consent, and security discourse. In line with these theorists’ concepts, it reveals that data-driven, fluid, and internalized forms of control, which have replaced panoptic surveillance, are reproduced in cinema both aesthetically and ideologically. By integrating the surveillance theories of Foucault, Deleuze, Bauman–Lyon, Zuboff, and Han, the study aims to demonstrate the interaction of disciplinary, control-based, and data-oriented forms of power within cinematic representation. The analysis of Snowpiercer shows that cinema functions not only as a critical medium but also as a site for the aesthetic re-production of surveillance itself.

Anahtar Kelimeler

Disciplinary Society , Control Society , Surveillance Capitalism , Ideological Film Criticism , Snowpiercer

Etik Beyan

There is no ethical violation in the article. The research section of the article analyzes films using the “ideological film analysis” method. Apart from this, the research does not include surveys, in-depth interviews, or other such analyses.

Kaynakça

• Bauman, Z. (2000). Siyaset arayışı (A. Yılmaz, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2020). Küreselleşme: Toplumsal sonuçları (A. Yılmaz, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z., & Lyon, D. (2016). Akışkan gözetim (2. baskı, A. Yılmaz, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Deleuze, G. (1992). Postscript on the societies of control. October, 59(Winter 1992), 3–7. https://doi. org/10.2307/778828
• Deleuze, G., & Guattari, F. (2014). Anti-Ödipus: Kapitalizm ve şizofreni (A. Özbek, Çev.; 2. baskı). İstan- bul: Bilim ve Sosyalizm Yayınları.
• Dolgun, U. (2015). Şeffaf hapishane yahut gözetim toplumu: Küreselleşen dünyada gözetim, toplumsal de- netim ve iktidar ilişkileri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Foucault, M. (2019). Hapishanenin doğuşu: Gözetim altında tutmak ve cezalandırmak (M. A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Han, B.-C. (2021). Ötekini kovmak: Günümüzde toplum, algı ve iletişim (M. Özdemir, Çev.). İstanbul: Ke- tebe Yayınları.
• Han, B.-C. (2024). Sürünün içinde dünyaya bakışlar (Z. Sarıkartal, Çev.). İstanbul: İnka Yayınları.
• Kabadayı, L. (2013). Film eleştirisi: Kuramsal çerçeve ve sinemamızdan örnek çözümlemeler. İstanbul: Ay- rıntı Yayınları.
• Özden, Z. (2014). Film eleştirisi: Film eleştirisinde temel yaklaşımlar ve tür filmi eleştirisi. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Vincent, D. (2017). Mahremiyet: Kısa bir tarih (D. C. Başaraner, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Zuboff, S. (2015). Big other: Surveillance capitalism and the prospects of an information civilization. Jour- nal of Information Technology, 30(1), 75–89. https://doi.org/10.1057/jit.2015.5
• Zuboff, S. (2019). Surveillance capitalism and the challenge of collective action. New Labor Forum, 28(1), 10–29. https://doi.org/10.1177/1095796018819461
• Zuboff, S. (2021). Gözetleme kapitalizmi çağı: Gücün yeni sınırında insan geleceği için savaş (T. Uzunçele- bi, Çev.). İstanbul: Okuyan Us Yayınları.