PANOPTİKONDAN BANOPTİKONA İKTİDAR MEKANİZMASINDAKİ DÖNÜŞÜM

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 1, 33 - 50, 05.07.2022

Şükrü Balcı Melek Tuğba Kocaman

https://doi.org/10.53281/kritik.1074718

Öz

Geçmişten günümüze varlığını sürdüren ve çeşitli şekillerde meşruluğunu sağlama idealinde olan iktidar aygıtının, hegemonyasını sürdürebilmek amacıyla uyguladığı en önemli teknik, gözetimdir. Gözetim olgusu, zamanın şartlarına ve gelişen teknolojiye paralel olarak farklı biçimlerde uygulanmış ve toplum denetim altına alınmaya çalışılmıştır. Yeni iletişim teknolojilerinin gelişmesi de iktidarın ve gözetim mekanizmasının çehresini değiştiren önemli noktalardan biri olmuştur. Artık baskı ve zorlamanın yerini gönüllülük almış, iktidarın gözü, baskıcı ve olumsuz anlamından sıyrılmaya başlamıştır. Yeni medyanın kendine içkin olan gönüllü gözetim mekanizması sebebiyle, gözetim mantalitesi yeni biçimlere bürünmüştür. Aynı zamanda sistemin güvenliğini sağlamak amacıyla kişiyi hapsedip izleme ve denetleme durumu, yine sistemin güvenliği için sistemden dışlama ve değersizi değerliden ayırma hareketiyle eklemlenmiştir. Bu çalışmada, yeni iletişim teknolojileri ile değişime uğrayan gözetleme olgusunun, geçmişten günümüze nasıl değiştiği ve literatürde ne gibi kavramlarla ifade edilmiş olduğuna dair bir literatür taraması yapılmıştır. Bu bağlamda, panoptikon, süperpanoptikon, sinopticon, omnipticon, ve banoptikon kavramları karşılaştırmalı biçimde açıklanarak, yeni iletişim teknolojileri ile ortaya çıkan gözetim teknikleri ve yeni kavramlar irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yeni iletişim teknolojileri, gözetim, ktidar, panoptikon, banoptikon

TRANSFORMATION IN THE POWER MECHANISM FROM PANOPTICON TO BANOPTICON

Öz

Surveillance is the most important technique used by the government to maintain its hegemony, which has existed from the past to the present and has the ideal of legitimizing it in various ways. The phenomenon of surveillance has been applied in different ways and parallel to the conditions of the time and the developing technology, and the society has been tried to be kept under control. The development of new communication technologies has also been one of the important points that changed the face of power and surveillance techniques. Now the pressure has disappeared, instead, voluntarism has dominated. Due to the voluntary surveillance mechanism inherent in the new media, the surveillance mentality has taken on new forms. The individual, who was previously watched and imprisoned for the security of the system, is now excluded from the system for the security of the system. In this study, the changing phenomenon of surveillance with new communication technologies was examined. A literature review was conducted to reveal how surveillance has changed from past to present and with which concepts it is expressed in the literature. In this context, the concepts of panopticon, superpanopticon, synopticon, omnipticon, and banopticon are explained comparatively, and surveillance techniques and new concepts that emerge with new communication technologies are examined.

Anahtar Kelimeler

New communication technologies, surveillance, power, panopticon, banopticon

Kaynakça

• Arslantaş-Toktaş, S. Binark, M. Dikmen, E.Ş, Fidaner, I.B, Küzeci, E. Özaygen, A. (2012). Türkiye’de Dijital Gözetim. Alternatif Bilişim Derneği Yayınları. https://ekitap.alternatifbilisim.org/pdf/turkiyede-dijital-gozetim.pdf
• Baştürk, E. (2013). Bir Kavram İki Düşünce: Foucault’danAgamben’eBiyopolitikanın Dönüşümü, Alternatif Politika, 5 (3), 242-265
• Bauman, Z. (2000). Siyaset Arayışı. (Çev. T. Birkan). Metis Yayınları
• Bauman, Z. (2012). Küreselleşme. (Çev. A. Yılmaz). Ayrıntı Yayınları
• Bauman, Z. ve Lyon, D. (2016). Akışkan Gözetim. (Çev.E. Yılmaz). Ayrıntı Yayınları.
• Bentham, J. (2019). Panoptikon ya da Gözetim-Evi. B.Çoban ve Z. Özarslan (Eds). Panoptikon Gözün İktidarı. Su Yayınları
• Bitirim Okmeydan, S. (2017). Postmodern Kültürde Gözetim Toplumunun Dönüşümü: ‘Panoptikon’dan ‘Sinoptikon’ ve ‘Omniptikon’a. AJIT-e: Bilişim Teknolojileri Online Dergisi, 8(30), 45-69. https://doi.org/10.5824/1309-1581.2017.5.003.x
• Boyd, D. , Crawford, K. ve Savcı, B. (2015). Büyük Veri Üzerine Eleştirel Sorular: Kültürel, Teknolojik ve Bilimsel Bir Olgu Hakkında Eleştirel Sorgulamalar. Folklor/Edebiyat, 21(83),199-215.Retrievedfrom https://dergipark.org.tr/tr/pub/fe/issue/26049/274368
• Butler, J. (2005). İktidarın Psişik Yaşamı Tabiyet Üzerine Teoriler. (Çev.F. Tütüncü). Ayrıntı Yayınları
• Çamuroğlu Çığ, E. (2016). Dijital Çağda Bakışın Politikası: Panoptikon ve Aleniyet İlkesi. Toplum ve Demokrasi, 10(21), 91-113.
• Çoban, B. (2009). Yeni Panoptikon, Gözün İktidarı ve Facebook, Yeditepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (10), 1-18
• Çoban, B. (2019), “Gözün İktidarı” Üzerine. Çoban, Z. Özarslan (Eds). Panoptikon Gözün İktidarı. Su Yayınları
• Foucault, M. (1992). Hapishanenin Doğuşu. (Çev.M.A.Kılıçbay). İmge Yayınları
• Foucault, M. (2011). Entelektüelin Siyasi İşlevi Seçme Yazılar 1 (Çev.I. Ergüden, O. Akınhay, F. Keskin). Ayrıntı Yayınları
• Foucault, M. (2012). İktidarın Gözü Seçme Yazılar 4 (Çev. I. Ergüden). Ayrıntı Yayınları
• Foucault, M. (2014). Özne ve İktidar Seçme Yazılar 2 (Çev. O. Akınhay). Ayrıntı Yayınları
• Han, B. C. (2019). Şeffaflık Toplumu. (Çev. H. Barışcan). Metis Yayınları
• Han, B. C. (2020a). PsikopolitikaNeoliberalizm ve Yeni İktidar Teknikleri (Çev.H. Barışcan). İstanbul: Metis Yayınları
• Han, B. C. (2020b). İktidar Nedir? (Çev. M. Özdemir). İnsan Yayınları
• Han, B. C. (2020c). Yorgunluk Toplumu. (Çev.Samet Yalçın). İstanbul: Açılım Kitap
• Kalaman, S. (2019). Yeni Medya ve Dijital Gözetim: Türkiye’deki Sosyal Medya Kullanıcıları Üzerine Bir Araştırma, Yönetim ve Ekonomi, 26 (2), 575-594
• Kocabay Şener, N. (2016). Eğlencenin gözetleme hali ya da eğlence endüstrisinde görünenya da gören olmak. TRT Akademi, 1 (1) , 50-70.Retrievedfrom https://dergipark.org.tr/tr/pub/trta/issue/22014/236075
• Mathiesen, T. (1997). The Viewer Society: MichelFoucault’s ‘Panopticon’ Revisited, TheoreticalCriminology, 1(2), 215-234
• Narin, B., Ayaz, B., Fırat, F., & Fırat, D. (2017). Büyük Veri ve Gazetecilik İlişkisi Bağlamında Veri Gazeteciliği. AJIT-E, 8(30), 215-235.
• Özarslan, Z. (2019). Gözün İktidarı: Elektronik Gözetim Sistemleri. B.Çoban, Z. Özarslan. (Eds). Panoptikon Gözün İktidarı. Su Yayınları
• Özdel, G. (2012). Foucault Bağlamında İktidarın Görünmezliği ve ‘’Panoptikon’’ ile ‘’İktidarın Gözü’’ Göstergeleri, TheTurkish Online Journal of Design, Art andCommunication - TOJDAC 2(1), 22-29
• Özmakas, U. (2012). Foucault: İktidardan Biyoiktidara, CogitoMichelFoucault Özel Sayı 70,71. Yapı Kredi Yayınları
• Poster, M. (1996). Database as Discourse, or Electronic Interpellations. D. Lyon and E. Zureik (Eds). Computers, SurveillanceandPrivacy. University of Minnesota Press
• Revel, J. (2006). Foucault: Güncelliğin Bir Ontolojisi (Çev.K. Atakay). Otonom Yayıncılık
• Uluk, M. (2018). Hakikat Sonrası Çağda Yeni Medya & Yalan Haber. Dorlion Yayınları.
• Yorulmaz, A. (2019). Lacan’ın Üç Düzeninden Dijital Kültürün Öznesine: Lacanyen Psikanaliz Bağlamında Kimlik, Tanınma Ve Sosyal Medya, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Werret, S. (2019). Potemkin ve Panoptikon: Samuel Bentham ve Onsekizinci Yüzyıl RusyasındaMutlakiyetçi Mimari. B.Çoban, Z. Özarslan (Eds). Panoptikon Gözün İktidarı. İstanbul: Su Yayınları
• Zadrozny, P., & Kodali, R. (2013). Big Data Analytics Using Splunk. Apress.