Yalan Haberlerin Yaygınlaşmasında "Sosyal Dışlanmışlık" Faktörü Analizi

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 119 - 157, 19.06.2023

Muhacir Murat Yeşil Ayşe Simin Kara

Öz

arihi uzun yıllar öncesine dayanan yalan bilgi ve haber üretimi, tüketimi ve paylaşımı sorunu, internet teknolojisinin gelişmesiyle birlikte ile tüm dünyayı etkisi altına almaya başlamıştır. Giderek büyüyen bu sorun, insanlığın geleceğini tehdit eden ciddi bir tehlike haline gelme yolundadır. Giderek büyüyen bu sorun, insanlığın geleceğini tehdit eden ciddi bir tehlike haline gelme yolundadır. Farklı zamanlarda yapılan bilimsel araştırmalarda, bu sorununun açıklanması ve anlaşılmasına yönelik teoriler geliştirilmiş, çözüm yolları önerilmiştir. Ancak, farklı bir çok faktörden kaynaklanan olan bu sorunun anlaşılabilmesi için, genel bir bakış açısı ile yapılan çalışmalardan bir adım daha ileriye giderek, bu faktörlerin her birine yönelik çözüm odaklı çalışmalar yapılması gerektiği kanaatindeyiz. Bu varsayımdan hareketle çalışmamızın amacını, şimdiye kadar yapılan araştırmalarda üzerinde gereği kadar durulmayan, bireylerin yaşadığı sosyal dışlanmışlık kaygısının, yalan/sahte bilgi ve haberlerin yaygınlaşmasındaki rolünü incelemek olarak tespit ettik. Bir başka ifadeyle bu çalışmanın amacı yalan haberlerin yaygınlaşmasında, “Sosyal Dışlanmışlık Faktörü”nün oynadığı rolün araştırılmasıdır. Çalışmamızda, insanları yalan/sahte bilgi ve haber paylaşma davranışına yönelten nedenler sorunu, sosyal dışlanmışlık kaygısı örneği üzerinden analiz edilecektir. İlk olarak, araştırmamızın, kavramsal çerçevesini oluşturan ve yalan/sahte haber içeriklerinin yayılmasında çok önemli rol oynadığı varsayılan “yalan/sahte bilgi/ haber, bilgi bozukluğu, yankı odaları ve filtre baloncukları, sosyal dışlanma kaygısı ve doğrulama-onaylama- yanlılığı” gibi kavramların açıklanmasına yer verilecek, ardından bu davranışların açıklanması ve anlaşılmasında yararlanılabilecek Festinger’in “Bilişsel Çelişki”, Elisabeth Noelle-Neumann’ın geliştirdiği “Suskunluk Sarmalı” kuramları açıklanacak ve bu kuramların “yalan, yanlış ve yanıltıcı bilgi/haber içeriği üretme, tüketme ve paylaşma davranışları”nı açıklamada yetersiz kaldığı noktalar dile getirilecek ve sonrasında da bireylerin “yalan, yanlış ve yanıltıcı bilgi/haber içeriği üretme, tüketme ve paylaşma davranışları” altında yatan sosyal ve psikolojik faktörler ile ilgili yapılan mevcut çalışmalar taranacak ve bu sorunun anlaşılmasına katkıları değerlendirilecektir. Sosyal dışlanmışlık kaygısı, birey üzerinde çok yönlü bir baskı oluşturmaktadır. Birey, bu baskıya karşı kendini koruyabilmek için, kendi kişisel özelliklerine bağlı olarak içgüdüsel olarak geliştirdiği farklı yöntemler uygulayabilmektedir. Bu araştırmamızda, sosyal dışlanmışlık kaygısının neden olduğu baskıya karşı, bireyin kendi görüşüne yakın gruplarla bağlantı kurmaya yönelebileceği, bu amaçla sosyal medyadan destek arama yoluna gidebileceği varsayımı üzerine odaklandık. Bu varsayımdan hareketle, içinde yaşadığı toplum tarafından dışlanan bireyin, bu etkiye karşı herhangi bir tepki göstermeyerek, toplumla bağlarını koparmamaya çalışacağını ancak, bu baskının, kendi doğruları üzerine kurduğu kendi düşünce dünyası (iç dünyası)’nda, kendi doğrularına olan inancını sarsabileceği endişesiyle, social medyada, kendi doğrularına olan inancını güçlendirecek, destekleyecek görüşler aramaya yönelebileceğini ifade ettik. Bu varsayımımızı açıklamak üzere, “Sahte Bilgi/Haber Paylaşma Modeli” adını verdiğimiz bir model geliştirdik. Bu modelden yararlanılarak gerçekleştirilen araştırmamızın, yalan/sahte bilgi ve haberlerin yaygınlaşması sorununa, farklı bakış açısı getiren önemli bir çalışma olduğu kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Yalan/sahte haber, Yalan/sahte bilgi, Sosyal dışlanma, Sosyal medya