Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR) Üzerine Türkiye'de Yapılan Lisansüstü Tezlerin Analizi: Bir Sistematik İnceleme ve Meta-Analiz Çalışması

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 21 - 41, 30.06.2025

Nihan Osmanağaoğlu , Özgecan Zeytünlü , Elif Ebrar Soba , Şaziye İnat , Elif Siel , Seda Çiftçi , Özgenur Kankal

Öz

Bu çalışma, 18 yaş üzeri bireylerle yapılan Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme terapisinin anksiyete, depresyon ve travma sonrası stres belirtileri üzerindeki etkililiğini incelemek için Türkiye’de yapılan lisansüstü tezlerin sistematik incelemesini ve meta-analizini yapmayı amaçlamıştır. Bu amaçla Yüksek Öğretim Kurumu Ulusal Tez Merkezi (YÖKTEZ) veri tabanı “EMDR”, “göz hareketleriyle duyarsızlaştırma”, “göz hareketleri ile duyarsızlaştırma” ve “eye movement desensitization and reprocessing” anahtar kelimeleri ile taranmış ve toplam 38 kaynağa ulaşılmıştır. Tüm bu kaynaklar belirlenen uygunluk kriterlerine göre değerlendirilmiş ve toplamda 13 tez çalışması sistematik incelemeye ve meta-analize dahil edilmiştir. Meta-analize dahil edilen 13 tez çalışması da 18 yaş ve üzeri bireyleri kapsamakta, anksiyete, depresyon ya da travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) belirtilerinden en az birini ölçerek EMDR etkililiğini incelemekte olup ön-test ve son-test ölçümleri içeren yarı deneysel desenlere sahip çalışmalardır ve toplamda 228 katılımcıdan elde edilen veriler analiz edilmiştir. Meta-analiz sürecinde rastgele etkiler modeli kullanılmış ve standartlaştırılmış ortalama fark (Hedge's g) ile etki büyüklükleri hesaplanmıştır. Bulgular, EMDR terapisinin anksiyete, depresyon ve TSSB belirtilerinde anlamlı düzeyde azalma sağladığını göstermektedir. Bununla birlikte, çalışmalar arasında yüksek düzeyde heterojenlik gözlenmiştir ve bu durum, sonuçların genellenebilirliği açısından dikkatle ele alınmalıdır. Ayrıca, tezlerin çoğunun sınırlı örneklem büyüklüklerine sahip olması ve rastgele örnekleme yöntemlerinin nadiren kullanılması, metodolojik açıdan önemli sınırlılıklar arasında yer almaktadır. Bu çalışma, Türkiye bağlamında EMDR terapisinin etkililiğine dair mevcut lisansüstü akademik üretimi bütüncül bir biçimde sunarak, alanda yapılacak yeni araştırmalar için hem içeriksel hem de yöntemsel açıdan yol gösterici olmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

EMDR , göz hareketleriyle duyarsızlaştırma , sistematik inceleme

Etik Beyan

Çalışmanın tüm süreçlerinde araştırma ve yayın etiğine uygun, etik kurallara ve bilimsel atıf gösterme ilkelerine uygun olarak hareket edilmiştir.

Destekleyen Kurum

Çalışmayı destekleyen kurum ya da kuruluş bulunmamaktadır.

Kaynakça

• Akbağ, G. (2023). Flash EMDR yaklaşımının özgül fobi tanısı olan bireylerde kullanımı: Vaka çalışması [Yüksek lisans tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Altınok, A. (2024). Depreme bağlı travma sonrası stres belirtilerine müdahalede yeni bir uygulama: Film tekniği [Yüksek lisans tezi, Altınbaş Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Bal, F. (2024). Beyin temelli psikoterapi ve göz hareketleri ile duyarsızlaştırma ve yeniden işleme (eye movement desensitization and reprocessing-EMDR) yönteminin depresyon ve anksiyete üzerindeki etkinliğinin incelenmesi [Doktora tezi, Üsküdar Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Barsaglini, A., Sartori, G., Benetti, S., Pettersson-Yeo, W., & Mechelli, A. (2014). The effects of psychotherapy on brain function: A systematic and critical review. Progress in Neurobiology, 114, 1–14.
• Baykara, A. (2024). Deprem yaşamış bireylerde EMDR flash tekniği uygulamasının travmatik stres, depresyon, kaygı belirtileri üzerine etkisi ve duygusal işlemlemenin rolü: randomize kontrollü pilot çalışma [Yüksek lisans tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Borenstein, M., & Higgins, J. P. (2013). Meta-analysis and subgroups. Prevention science : the official journal of the Society for Prevention Research, 14(2), 134–143. https://doi.org/10.1007/s11121-013-0377-7
• Carletto, S., Malandrone, F., Berchialla, P., Oliva, F., Colombi, N., Hase, M., Hofmann, A., & Ostacoli, L. (2021). Eye movement desensitization and reprocessing for depression: a systematic review and meta-analysis. European journal of psychotraumatology, 12(1), 1894736. https://doi.org/10.1080/20008198.2021.1894736
• Cooper, H. (2015). Research synthesis and meta-analysis: A step-by-step approach (Vol. 2). Sage publications.
• Çınar, R. (2020). Kanser tanısı olan hastaların psikiyatrik belirtilerinde EMDR terapisinin etkinliği [Tıpta uzmanlık tezi, Cumhuriyet Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• DeRubeis, R. J., Siegle, G. J. & Hollon, S. D. (2008). Cognitive therapy vs. medications for depression: Treatment outcomes and neural mechanisms. Nature Reviews Neuroscience, 9(10), 788–796. https://doi.org/10.1038/nrn23455
• Doering, S., Ohlmeier, M. C., De Jongh, A., Hofmann, A., & Bisping, V. (2013). Efficacy of a trauma-focused treatment approach for dental phobia: A randomized clinical trial. European Journal of Oral Sciences, 121(6), 584–593. https://doi.org/10.1111/eos.12090
• Duman, R. N., Bayram, S. ve Demirtaş, B. (2018). EMDR: Olgu sunumları. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, 1(1), 142-164.
• Duydu Altunpala, E. (2021). Özgül fobi tedavisinde EMDR terapisi uygulanması ve etkisinin araştırılması [Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Feske, U. & Goldstein, A. J. (1997). Eye movement desensitization and reprocessing treatment for panic disorder: A controlled outcome and partial dismantling study. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 65(6), 1026–1035. https://doi.org/10.1037//0022-006x.65.6.10266
• Gauvreau, P. & Bouchard, S. (2008). Preliminary evidence for the efficacy of EMDR in treating generalized anxiety disorder. Journal of EMDR Practice and Research, 2(1), 26–40. https://doi.org/10.1891/1933-3196.2.1.266
• Geçen, F. (2024). Deprem yaşamış bireylerde EMDR 2.0'ın travmatik stres, depresyon ve kaygı belirtileri üzerine etkisi randomize kontrollü pilot çalışma [Yüksek lisans tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Grissom, R. J., & Kim, J. J. (2005). Effect sizes for research: A broad practical approach. Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• Goldstein, A. J., de Beurs, E., Chambless, D. L. & Wilson, K. A. (2000). EMDR for panic disorder with agoraphobia: comparison with waiting list and credible attention-placebo control conditions. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68(6), 947.
• Ho, M. S. K., & Lee, C. W. (2012). Cognitive behaviour therapy versus eye movement desensitization and reprocessing for post-traumatic disorder—Is it all in the homework then? Revue Européenne de Psychologie Appliquée, 62, 253–260.
• Jaberghaderi, N., Greenwald, R., Rubin, A., Zand, S. O. & Dolatabadi, S. (2004). A comparison of CBT and EMDR forsexually-abused Iranian girls. Clinical Psychology and Psychotherapy, 11, 358-368. https://doi.org/10.1002/cpp.395
• Karadağ, M. (2020). EMDR. E. S. Ercan ve Ö. Bilaç (Ed.), Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi (s. 1258) içinde. Akademisyen Kitabevi.
• Karasu Pedük, S. (2023). Çevrimiçi ortamda yürütülen emdr (Göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme) müdahalesinin travmatik stres belirtilerine, psikolojik sağlamlık ve bilişsel esneklik düzeylerine etkisi [Yüksek lisans tezi, Bahçeşehir Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Leader, D. (2018). Depresyon, Yas ve Melankoli (A. Göçmen, Çev.). Encore Yayınları (2008), 17-23.
• Marcus, S., Marquis, P. & Sakai, C. (1997). Controlled study of treatment of PTSD using EMDR in an HMO setting. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 34(3), 307–315.
• Marsden, Z., Lovell, K., Blore, D., Ali, S. & Delgadillo, J. (2018). A randomized controlled trial comparing EMDR and CBT for obsessive–compulsive disorder. Clinical Psychology & Psychotherapy, 25(1), e10-e18.
• Maxfield, L. (2019). EMDR terapisinin etkinliğine ilişkin bir klinisyen rehberi. EMDR Uygulama ve Araştırma Dergisi, 13(4), 239-246.
• Maxfield, L. & Melnyk, W. T. (2000). Single session treatment of test anxiety with eye movement desensitization and reprocessing (EMDR). International Journal of Stress Management, 7(2), 87–101.
• Minelli, A., Zampieri, E., Sacco, C., Bazzanella, R., Mezzetti, N., Tessari, E., Bortolomasi, M. & Barlati, S. (2019). Clinical efficacy of trauma-focused psychotherapies in treatment-resistant depression (TRD) in-patients: A randomized, controlled pilot-study. Psychiatry Research, 273, 567–57.
• Morath, J., et al. (2014). EMDR vs. CBT in depressive disorders: A comparative study. Journal of Affective Disorders, 161, 63-71.
• Rasines-Laudes, P., & Serrano-Pintado, I. (2023). Efficacy of EMDR in Post-Traumatic Stress Disorder: A Systematic Review and Meta-analysis of Randomized Clinical Trials. Psicothema, 35(4), 385–396. https://doi.org/10.7334/psicothema2022.309
• Rosenthal, R. (1991). Meta-analytic procedures for social research (Rev. ed.). Sage Publications, Inc. https://doi.org/10.4135/9781412984997
• Seok, J.-W. & Kim, J. I. (2024). The Efficacy of Eye Movement Desensitization and Reprocessing Treatment for Depression: A Meta-Analysis and Meta-Regression of Randomized Controlled Trials. Journal of Clinical Medicine, 13(18), 1-20. https://doi.org/10.3390/jcm131856333
• Sepehry, A. A., Lam, K., Sheppard, M., Guirguis-Younger, M., & Maglio, A.-S. (2021). EMDR for depression: A meta-analysis and systematic review. Journal of EMDR Practice and Research, 15(1), 2–17. https://doi.org/10.1891/EMDR-D-20-00038
• Shapiro, F. (2001). Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR): Basic principles, protocols, and procedures (2nd ed.). New York: The Guilford Press.
• Shapiro, F. (2018). Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) therapy: Basic principles, protocols, and procedures (3rd ed.). Guilford Publications.
• Shapiro, F. & Solomon, R. M. (2008). EMDR and the Adaptive Information Processing Model Potential Mechanisms of Change. Journal of EMDR Practice & Research, 2(4). 315-325. https://www.researchgate.net/publication/2335067111
• Siddaway, A. P., Wood, A. M. & Hedges, L. V. (2019). How to do a systematic review: A best practice guide for conducting and reporting narrative reviews, meta-analyses, and meta-syntheses. Annual Review of Psychology, 70, 747-770. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-010418-1028033
• Sinici, E. (2009). Trafik kazaları sonrasında gelişen akut stres bozukluğu: Bir müdahale tekniğinin uygulanabilirliği [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Spicer, L. (2024). Eye Movement Desensitisation and Reprocessing (EMDR) therapy for prolonged grief: Theory, research, and practice. Frontiers in Psychiatry, 15, 1357390.
• The Cochrane Collaboration. (2020). Review Manager (RevMan) (Version 5.4) [Computer software]. https://training.cochrane.org/online-learning/core-software/revman
• Triscari, M. T., Faraci, P., Catalisano, D., D’Angelo, V., & Urso, V. (2015). Effectiveness of cognitive behavioral therapy integrated with systematic desensitization, cognitive behavioral therapy combined with eye movement desensitization and reprocessing therapy, and cognitive behavioral therapy combined with virtual reality exposure therapy methods in the treatment of flight anxiety: A randomized trial. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 11, 2591. https://doi.org/10.2147/NDT.S93401
• Ulaş, C. (2017). Travmatik geçmişi olan eşik altı belirtileri bulunan iki uçlu bozukluk tanılı hastalara göz hareketleri ile duyarsızlaştırma ve yeniden işleme (EMDR) terapisi uygulaması [Tıpta uzmanlık tezi, Cumhuriyet Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Uslusoy, Ö. (2023). Sosyal kaygısı olan bireylerde EMDR terapisinin uygulanması ve etkisinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Topkapı Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Van den Hout, M. A., et al. (2013). The efficacy of EMDR in reducing depressive symptoms: A randomized clinical trial. Behavior Research and Therapy, 51(10), 631–638.
• Van der Kolk, B. A., Spinazzola, J., Blaustein, M. E., et al. (2007). A randomized clinical trial of EMDR, prolonged exposure, and relaxation training for PTSD. Journal of Clinical Psychiatry, 68(1), 37-46.
• Van Rhee, H.J., Suurmond, R. & Hak, T. (2015). User manual for metaessentials: Workbooks for meta-analysis (Version 1.4). Rotterdam, The Netherlands: Erasmus Research Institute of Management. https://www. erim.eur.nl/research-support/meta-essentials
• Verstrael, S., van der Wurff, P., & Vermetten, E. (2013). Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) as Treatment for Combat-Related PTSD: A Meta-Analysis. Military Behavioral Health, 1(2), 68–73. https://doi.org/10.1080/21635781.2013.827088
• Wright, S. L., Karyotaki, E., Cuijpers, P., Bisson, J., Papola, D., Witteveen, A., Suliman, S., Spies, G., Ahmadi, K., Capezzani, L., Carletto, S., Karatzias, T., Kullack, C., Laugharne, J., Lee, C. W., Nijdam, M. J., Olff, M., Ostacoli, L., Seedat, S., & Sijbrandij, M. (2024). EMDR v. other psychological therapies for PTSD: a systematic review and individual participant data meta-analysis. Psychological medicine, 54(8), 1580–1588. https://doi.org/10.1017/S0033291723003446
• Yaşar, P. (2024). Deprem sonrası kaybı olan genç yetişkinlerde depresyon, anksiyete, stres belirtileri ve psikolojik sağlamlık düzeylerinde EMDR uygulamasının etkisi [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Yunitri, N., Kao, C. C., Chu, H., Voss, J., Chiu, H. L., Liu, D., Shen, S. T. H., Chang, P. C., Kang, X. L. & Chou, K. R. (2020). The effectiveness of eye movement desensitization and reprocessing toward anxiety disorder: A meta-analysis of randomized controlled trials. In Journal of Psychiatric Research (Vol. 123, pp. 102–113). Elsevier Ltd. https://doi.org/10.1016/j.jpsychires.2020.01.0055
• Zat, Z. (2018). Akademik temelli travmatik yaşantıları olan üniversite öğrencilerinde öz düzenlemeli öğrenmeyi artırmaya yönelik EMDR odaklı müdahale programı'nın öz düzenleme ve travma belirtileri üzerinde etkililiğinin incelenmesi [Doktora tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.