A Study on Traditional Housing Architecture Registered Buildings in Emiraşıklar, Akseki

Yıl 2023, Sayı: 6, 1 - 24, 29.12.2023

Fatma Nur Bacak Esra Yaldız

https://doi.org/10.51118/konsan.2023.21

Öz

Rural areas, which appear as places where local architectural features, local identity and traditional life pattern are observed; In the context of design criteria, they have unique characteristics with their features such as using local materials, adapting to land conditions and being suitable for climatic conditions. However, considering the opportunities provided by today's comfort conditions, it is observed that the traditional lifestyle differs according to today's opportunities. In addition, migrations caused by reasons such as global changes, urbanization, education and the abandonment of buildings cause the population in rural areas to decrease gradually. As a result of these changes, there are examples where traditional housing patterns change and gradually lose their originality. One of these settlements, which is exposed to the loss of traditional residential architecture and local characteristics, is Akseki/Emiraşıklar. It has been determined that structures with the character of "buttoned house", which are frequently seen in and around Akseki region, have a unique value and are created with a system different from the known architectural construction techniques, are also present in Emiraşıklar District. In this sense, field studies, measurements and literary research were carried out in Emiraşıklar District. These documentation studies especially cover the registered structures in Emiraşıklar District and the structures created with the traditional construction technique in the village. As a result of the architectural analyzes, information was given about the status of the buildings. In conclusion, this study aimed to emphasize and evaluate the importance of the "document values" of the registered buildings in Emiraşıklar District.

Anahtar Kelimeler

Traditional Housing Architecture, Akseki, Buttoned Houses, Emiraşıklar District

Akseki İlçesi Emiraşıklar Mahallesi Geleneksel Konut Mimarisi Tescilli Yapıları Üzerine Bir Çalışma

Öz

Yöresel mimari özelliklerin, yerel kimliğin ve geleneksel yaşam örgüsünün gözlemlendiği yerler, değerlerin, inançların, geleneklerin yansıtıldığı mekânsal üretimler, kırsal yerleşimler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yerleşimler tasarım kriterleri bağlamında kullanıcı odaklı oluşu, bölgesel malzeme kullanımı, iklim koşullarına ve arazi şartlarına uyumlu olması gibi özellikleriyle özgün karakterlere sahiptirler. Bünyelerinde barındırdıkları ünik niteliklerin ve geleneksel kültürün belgelenip, gelecek kuşaklara aktarılması, sonraki nesillerin de bu kültür birikimlerinden faydalanabilmesini ve kolektif belleğin canlı tutulmasını sağlayacaktır. Ancak günümüz şartlarında bireylerin vazgeçemediği ve çağdaş yaşamın beraberinde getirdiği konfor koşullarının vermiş olduğu imkânlar göz önünde bulundurulduğunda, geleneksel yaşam tarzının günümüz imkânlarına göre farklılaştığı gözlemlenmektedir. Buna ek olarak küresel değişimler, kentleşme, eğitim gibi nedenlerle oluşan göçler ve yapıların terk edilmesi, kırsal alanlardaki nüfusun giderek azalmasına neden olmaktadır. İnsan yaşamındaki farklılaşan kullanıcı ihtiyaçlarına bağlı olarak görülen bu değişimler neticesinde, geleneksel konut dokularının başkalaşım geçirdiği, bakımsız ve harap durumda kaldığı ve giderek özgünlüğünü yitirdiği örneklere rastlanmaktadır. Çoğunlukla mekânsal kurguya ve yapısal malzeme farklılığına dair saptanan bu başkalaşım hareketi, yörenin kimliksizleştirilmesine ve kültürel yozlaşmaya sebebiyet vermektedir. Bu durumda kırsal mimari mirasımızın özgünlüğünün yitirilmeden belgelenmesi çok önemlidir. Geleneksel konut mimarlığının ve yöresel özelliklerinin yitirilme etkisine maruz kalan bu yerleşimlerden biri de Antalya ili Akseki ilçesine bağlı Emiraşıklar Mahallesi’dir. Akseki yöresi ve çevresinde sıklıkla görülen, ünik değer taşıyan ve bilinen mimari yapım tekniklerinden farklı bir sistemle oluşturulan “düğmeli ev” karakterine sahip yapıların Emiraşıklar Mahallesi’nde de mevcut olduğu tespit edilmiştir. Bu özgün yapı karakterine sahip yerleşim alanlarının geleceğe aktarılması adına, var olan mimari oluşumların belgelenmesi önemli bir adımdır. Nitekim yapılan bu çalışmada Emiraşıklar Mahallesi’nde yer alan tescilli yapıların “belge değerlerinin” öneminin vurgulanması ve değerlendirilmesi adına incelemeler yapılmasını hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Konut Mimarisi, Akseki, Düğmeli Evler, Emiraşıklar Mahallesi

Kaynakça

• Akkaya, N. (2005). Akseki ilvat köyleri ve çevresindeki geleneksel Türk evlerinin mimari ve süslemesi. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Aksoy, E. ve Sağıroğlu Demirci, Ö. (2022). Alanya Kırsal Mimarisi. Ankara: Gece Yayınevi, 1-218.
• Alim, H. ve Sağıroğlu, Ö. (2015). Antalya ili Akseki ilçesi İlvat bölgesinde sürdürülebilir barınma için konut tasarım ilkelerinin belirlenmesi. 2. International Sustainable Buildings Symposium, Ankara, 76-83.
• Asatekin, G. (2005). Understanding Tradational Residental Architecture in Anatolia, The Journal of Architecture, 10(4), 389-414.
• Ateş, M. (2021). Kültür Etkileşiminin Mimari Biçime Etkileri: Endülüs Atnalı Kemer Örneği. Konya Sanat, (4), 1-16.
• Bacak, F. N. (2019). Antalya İli Akseki İlçesi Emiraşıklar Köyü geleneksel konut dokusunun belgelenmesi ve koruma sorunlarının tespiti. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bacak, F. N. Ve Yaldız, E. (2018). “Akseki Emiraşıklar Geleneksel Konut Mimarlığı ve Turizm Potansiyellerinin Değerlendirilmesi Üzerine Bir Çalışma”, Karabük Üniversitesi, I. Uluslararası Mimarlık ve Turizm Konferansı. Bildiri. Tam metin. Karabük.
• Başarır, B. (2001). Akseki, Hacıgüzeller evi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Batur, A. ve Öymen Gür, Ş. (2005). Doğu Karadeniz’de kırsal mimari. İstanbul: Milli Reasürans, 1-253.
• Çelebi, T. (2012). Akseki Cemerler Köyü Ahmet Yılmaz Evi restorasyon projesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı. (2012). Anadolu’da kırsal mimarlık. Uluslararası Kırsal Yaşam, Kırsal Mimari Sempozyumu, Bursa, 5.
• Demir, A. G. (2018). Antalya ili Akseki ilçesi Büyükalan Köyü Ali Petek evi restorasyon ve yeniden işlevlendirme önerisi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Eldem, S. H. (1954). Türk evi plan tipleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1-199.
• Enhoş, M. (1974). Bütün yönleriyle Akseki ve Aksekililer. İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası, 17-21.
• Eres, Z. (2013). “Türkiye'de Geleneksel Kırsal Mimarinin Korunması: Tarihsel Süreç, Yasal Boyut”. Mimari ve Kentsel Koruma, Prof.Dr. Nur Akın’a Armağan. ed. K.K. Eyüpgiller - Z. Eres. İstanbul: Yem Yay. 457-469.
• Eres, Z. (2016). “Türkiye’de geleneksel köy mimarisini koruma olasılıkları”. Ege Mimarlık, 92, 8-13. Ergün, M. E. ve Mutlu, E. (2016). Structure and construction technology of button houses are investigated in Sarıhacılar region. 2. Uluslararası Mobilya Kongresi, Muğla, 95-99.
• Eyüce, A. (2005). Geleneksel yapılar ve mekânlar. İstanbul: Birsen Yayınevi, 97-111. Gökdemir, A., Demirel, C., Yamaç, F. T., Çelik, M. ve Özek, S. S. (2016). Investigation of architecture and structural deterioration of historical Akseki houses (Buttoned houses). Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 18(1), 38–48.
• Gültekin, R. E. ve Uçar, A. (2010). Traditional Akseki houses as a regional architecture in Turkish meditarrenean. Selected Topics in Energy, Environment, Sustainable Development and Landscaping - 3rd World Sciencific and Engineering Academyand Society International Conference on Landscape Architecture, Los Angeles, 241–247.
• Hadimli, H. (2008). Akseki İlçesi’nin coğrafyası. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. ICOMOS. (1964). Venedik Tüzüğü. URL: http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf, Son Erişim Tarihi: 17.03.2023. I COMOS. (1975). Amsterdam Bildirgesi. URL: http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_0885391001496825356.pdf, Son Erişim Tarihi: 17.03.2023.
• ICOMOS. (1994). Nara Özgünlük Belgesi. URL: http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0756646001536913861.pdf, Son Erişim Tarihi: 17.03.2023.
• ICOMOS. (2003). Mimari Mirasın Analizi, Korunması ve Strüktürel Restorasyonu İlkeleri. URL: http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0033791001536913477.pdf, Son Erişim Tarihi: 17.03.2023.
• ICOMOS. (2013). Mimari Mirası Koruma Bildirgesi. URL: http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_0997208001496825715.pdf, Son Erişim Tarihi: 17.03.2023.
• ICOMOS. (2013). Burra Kartası. URL: https://australia.icomos.org/publications/burra-charter-practice-notes/ Son Erişim Tarihi: 17.03.2023.
• İncedemir, Ş. (2019). Kullanım Düzeyinin Kırsal Mimari Mirasın Korunmasına Etkisinin Tespiti: Çimi, Sarıhacılar, Emiraşıklar Köyleri (Akseki, Antalya). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Karabörk H., Karasaka L., Yaldız E. (2015). Tarihi ve Kültürel Varlıkların Belgelenmesinde Disiplinler arası Çalışmanın Önemi. 5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu, 377-390.
• Karayazı, S. S. ve Sağıroğlu, Ö. (2016). Documentation of Rural Architectural and Textural Characteristics and Determination of The Problems of Akseki Belenalan Village. Gazi University Journal of Science Part B: Art Humanities Design and Planning, 4(1), 13-23.
• Kavas, K. R. (2011). Patterns of environmental coherence in the rural architectural tradition of Ürünlü (Aksekı̇-İbradi basin). Metu Journal of the Faculty of Architecture, 28(1), 23–40.
• Madran, E. ve Özgönül, N. (2005). Kültürel ve doğal değerlerin korunması. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası, 61.
• Manav, K. ve Çalışkan, V. (2017). Geleneksel bir mesken tipinin turizmde çekicilik potansiyelinin araştırılması: “Düğmeli evler” (Antalya) örneği. Doğu Coğrafya Dergisi, 215–240.
• Muşkara, Ü. (2017). Kırsal Ölçekte Geleneksel Konut Mimarisinin Korunması: Özgünlük. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (37), 437-448.
• Özkaynak, K. (1954). Akseki kazası. Ankara: Akgün Matbaası, 11-27.
• Philokyprou, M. (2011). Teaching conservation and vernacular architecture. Journal of Architectural Conservation, 17(2), 7–24.
• Rapoport, A. (1969). House form and culture. New Delhi: Prentice-Hall of India Private Ltd, 5. Sağıroğlu, Ö., Kınıklıoğlu, T. ve Karayazı, S. S. (2016). Akseki, İlvat bölgesi ahşap kapı tipolojisi ve kilit sisteminin “traka-tıfraz” belgelenmesi. Türk Bilim Araştırma Vakfı Bilim Dergisi, 9(3), 10–30.
• Sağıroğlu, Ö. (2017). Characteristics and Construction Techniques of Akseki Bucakalan Village Rural Dwellings. International Journal of Architectureal Heritage, 11(3), 433-455.
• Sağıroğlu, Ö. ve Karayazı, S. S. (2017). Akseki Belenalan köyü geleneksel kırsal konut dokusunda korumanın; Ekoturizm yolu ile sürdürülebilirliğinin tespiti. Türk Bilim Araştırma Vakfı Bilim Dergisi, 10(1), 12–35.
• Saka, B. D., ve Kahraman, N. (2020). Trabzon-Akçaabat Orta Mahalle’de Yer Alan Geleneksel Türk Evlerine Ait Pencerelerin İncelenmesi. Konya Sanat, (3), 1-13.
• Sarıkaya, M. A. (2015). Akseki ve çevresinin coğrafyası ve jeolojisi. (Haz. A. Durak). Ben Akseki’yim. İstanbul: Elit Ofset Matbaacılık, 46–66.
• Şenocak, M. ve Sağıroğlu, Ö. (2016). The restoration proposal for Mehmet Duruk Rural Dwelling in Akseki, Bucakalan Village. Gazi University Journal of Science, 29(2), 391–401.
• Tayla, H. (2007). Geleneksel Türk mimarisinde yapı sistem ve elemanları. İstanbul: Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı, 45-68.
• Tay, L. (2017). Akseki’nin düğmeli camileri. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 7(1), 309–323.
• URL-1: https://akseki.bel.tr/mahallelerimiz/ (Erişim Tarihi: 10.03.2023)
• URL-2: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr (Erişim Tarihi: 10.03.2023)
• URL-3: https://yandex.com.tr/harita/115734/akseki/satellite/?ll=31.776689%2C37.040577&z=14 (Erişim Tarihi: 01.03.2023)
• URL-4: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr (Erişim Tarihi: 02.03.2023)
• Uysal, M., Ersöz, Z. R., ve Fazla, İ. A. (2019). Konya Tren Garı Yerleşkesi Tarihi Lokomotif Deposu İçin Bir Yeniden Kullanım Önerisi. Konya Sanat, (2), 67-86.
• Yaldız, E. (2013). Anıtsal yapıların kullanım sürecinde değerlendirilmesine yönelik bir model önerisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.