Orta Çağ’da Giresun Limanı’nın Tarihsel Gelişimi (IX.-XIV. YY.)

Yıl 2022, , 611 - 623, 31.12.2022

Bekir Sarıyıldız

https://doi.org/10.38155/ksbd.1108942

Öz

Asırlar boyunca pek çok millete ve devlete ev sahipliği yapan Giresun’un bir kent olarak oluşumunun temelleri, sahip olduğu liman ile yakından bağlantılıdır. Kaynaklardaki ilk bilgilere göre kentin ilkel limanı Asurluların ticari takas merkezlerinden biridir. Kolonizasyon döneminde ise kent yerleşiminin ilkel liman ve kale etrafında geliştiği tahmin edilmektedir. Giresun Limanı, Aksu Vadisi ile Kelkit Havzası’na ve daha geniş alanda Uzak Doğu’ya ve Hind diyarına kadar ulaşan hinterlandı sayesinde ticari, askeri ve nakliye açısından stratejik bir lokasyon olmuştur. Liman, İpek yolu ticaret mallarının kuzeye ve batıya ulaştığı tali güzergâhlardan birinin üzerinde olması sebebiyle Roma döneminde de gelişimini sürdürmüştür. Bizans döneminde ticari hareketliliği önemli bir seviyeye ulaşan liman, Haçlıların Akdeniz’deki ticaretin önemli bir kısmını Karadeniz’e yönlendirmesine yol açan uygulamalarıyla önemli bir ticaret merkezi haline gelmiştir. Giresun Limanı, Orta Çağ boyunca Bizans’ın doğu sınırındaki devletlerle rekabeti, Haçlı Seferleri, Türkiye Selçuklularının Karadeniz ticaretinde söz sahibi olma girişimleri, Moğol İstilası, Trabzon Rum Devleti’nin Türklerle mücadelesi ve Venedikliler ile Cenevizlilerin Karadeniz ticaretine hâkim olma çabaları gibi bölgede yaşanan pek çok olaydan önemli ölçüde etkilenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Giresun, Liman, Şebinkarahisar, Şap

Historical Development of Giresun Port in the Medieval (IXth-XIVth Centuries)

Öz

The foundations of Giresun’s formation as a city, which has hosted many states and nations for centuries, are closely related to its port. According to the first information in the sources, the primitive port of the city was one of the Assyrian’s commercial exchange centers. It is estimated that the city developed around the primitive port and castle during the colonization period. Giresun port has become a strategic location in terms of commercial, military and shipping, thanks to its hinterland reaching Aksu Valley and Kelkit Basin and in a wider area to the Far East and the land of India. The port continued its development during the Empire of Roman period as it was on one of the secondary routes where the goods of the Silk Road trade reached the north and west. The city, whose commercial activity reached an important level during the Empire of Byzantine period, became an important trade center with the practices of the Crusaders that led to a significant part of the trade in the Mediterranean to the Black Sea. Giresun Port is one of the many events experienced during the Medieval, such as the rivalry of Byzantium with the states on the eastern border, the Crusades, the attempts of the Turkish Seljuks to have a control in the Black Sea trade, the Mongol invasion, the struggle of the Greek State of Trabzon with the Turks, and the efforts of the Venetians and Genoese to dominate the Black Sea trade. has been significantly affected.

Anahtar Kelimeler

Giresun, Port, Şebinkarahisar, Alum

Kaynakça

• Aziz b. Erdeşir-i Esterâbâdî (2014). Bezm u Rezm. çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Balard, M. (1978). La Romanie Génoise (XIIe-Debut Du XVe Siécle), C. I-II, Genova: Nella Sede Della Società Ligure Di Storia Patria.
• Balard, M. (2017). Gênes et la mer Genova e il mare. Genova: Societa Ligure Di Storia Patria.
• Baschmakoff, A. (1937). Cinquante Siêcles D’èvolution Ethnique Autour de la Mer Noire, Paris: P. Geuthner.
• Bekdemir, Ü. (2007). Karadeniz Kıyı Kentleri (Samsun-Hopa Arası). Konya: Çizgi Kitapevi.
• Bıjışkyan, P. M. (1969). Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası, ter. Hrand D. Andreasyan, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Brant, J. (1836). Journey Through a Part of Armenia and Asia Minor, in the Year 1835, Journal of the Royal Geographical Society of London, (6), 187-223.
• Bryer, A. (1979). The estates of the Empire of Trebizond. Evidence for their resources, products, agriculture, ownership and location, Twelfth Spring Symposium of Byzantine Studies/ Αρχειον Ποντου (Archeion Pontou) 35, University of Birmingham, Birmingham 1978, Athens. 370-477.
• Bryer, A. ve D. Winfield (2020). Karadeniz’in Orta Çağ Dönemi Eserleri ve Topoğrafyası, I, çev. İsmail Köse, Ankara: TTK Yayınları.
• Cahen, C. (2008). Osmanlılardan Önce Anadolu, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Carr, M. (2016). Trade or Crusade The Zaccaria of Chios and Crusades Against the Turks. Contact and Conflict in Frankish Greece and the Aegean 1204-1453: Crusade, Religion and Trade between Latins, Greeks and Turks, ed. Nikolaos G. Chrissis, Mike Carr, London. 115-134.
• Charles Texier (2002). Küçük Asya. (3), çev. Ali Suat, Ankara: Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı
• Chrysostomides, J. (2012). 11. Yüzyıldan 15. Yüzyıla Kadar Bizans İmparatorluğu. Bizans’tan Türkiye’ye 1071-1453, (1), ed. Kate Fleet, çev. Ali Özdamar, İstanbul: Kitap Yayınları 27-78.
• Darkot, B. (1993). Giresun. İA. (4), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 789-790.
• Drews, R. (1991). Karadeniz’de En Eski Grek Yerleşmeleri. çev. Ömer Çapar, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, XV, 26, 303-327.
• Emecen, F. (2005). Doğu Karadeniz’de İki Kıyı Kasabasının Tarihi Bulancak-Piraziz. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Emir, O. (2011). Prehistorik Dönemden Roma Dönemine Kadar Trabzon ve Çevresi. Trabzon Serander Yayınları.
• Emir, O. (2014). Helenistik ve Roma Dönemleri’nde Pontos. (Doktora Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Trabzon.
• Erdem, İ. (2005). İlk Dönem Türkiye Selçuklu-Moğol İlişkilerinin İktisadi Boyutu (1243-1258). Tarih Araştırmaları Dergisi. 24/38, 1-10.
• Fallmerayer, J. P. (2012). Trabzon Rum İmparatorluğu’nun Tarihi. ter. Ahmet Cevat Eren, Celalettin Yavuz, haz. İsmail Hacıfettahoğlu, not. İbrahim Tellioğlu, Ankara: TTK Yayınları.
• Faroqhi, S. (2007). Trebizond. Historic Cities of the İslamic World. Boston. 523-526.
• Fatsa, M. (2014). XV ve XVI. Yüzyıllarda Doğu Karadeniz’de Yol Hizmeti Veren Zaviyeler ve Derbendler. Vakıflar Dergisi (41). 38-54.
• Finlay, G. (1851). The History of Greece and of the Empire of Trebizond, Londra: William Blackwood and Sons.
• Fleet, K. (2009). The Turkish Economy, 1071–1453. Byzantium to Turkey, 1071-1453, I, ed. Kate Fleet. New York: Cambridge University Press. 227-265.
• Francesco Balducci Pegolotti (1936). La Pratica Della Mercatura. ed. Allan Evans, Cambridge Massachussetts: The Mediaeval Academy of America.
• Gallotto, A. (1993). Ceneviz. İA, 7, İstanbul: TDV Yayınları. 363-365.
• Güneş, C. (2018). Bizans Anadolusu’nda Askerî ve İdarî Bir Sistem: Thema Sistemi. (Doktora Tezi). Muğla Sıtkı Kocaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Hamilton, W. J. (1842). Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia, 1, çev. John Murray. Londra.
• Hazlitt, W. C. (1860). History of The Venetian Republic, II. London: Smith, Elder Co.
• Heyd, W. (2000). Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, çev. Enver Ziya Karal. Ankara: TTK Yayınları.
• İbn Bîbî (2007). Selçuknâme, çev. Mükrimin Halil Yınanç. İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• Jacopy, D. (2017). Western Commercial and Colonial Expansion in the Eastern Mediterranean and the Black Sea in the Late Middle Ages. Rapporti Mediterranei, Pratiche Documentarie, Presenze Veneziane: Le Reti Economiche E Culturali (XIV-XVI secolo). ed. Gherardo Ortalli and Alessio Sopracasa, Venezia: Istituto Veneto Di Scienze, Lettere Ed Arti. 3-49.
• Joseph de Tournefort (2013). Tournefort Seyahatnamesi, ed. Stefanod Yerasimos, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Karpov, S. P. (2011a). Main Changes in the Black Sea Trade and Navigation, 12th-15th Centuries. Proceedings of the 22nd International Congress of Byzantine Studies, Sofia. 22-27 Augusts, I, Plenary Papers. 417-429.
• Karpov, S. P. (2011b). The Impact of the Italian trade on the development of the Black Sea region and Pontic Hellenism (13th-15th Centuries). Ρωσία και Μεσόγειος. Πρακτικά Α’ Διεθνούς Συνεδρίου (Αθήνα, 19-22 Μαΐου 2005), 1. Athens. 223-236.
• Karpov, S. P. (2005). The Black Sea Region, Before and After the Fourth Crusade, in: Urbs capta: The Fourth Crusade and its Consequences. La IVe Croisade et ses consequences. Paris.285-294.
• Keçiş, M. (2012). Türkiye Selçukluları’nın 1223 Yılında Trabzon Üzerine Düzenledikleri Sefer Hakkında Yeni Bir Kaynak ve Bazı Yeni Bilgiler. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Spring/Bahar, 28, 40-54.
• Khvalkov, I. A. (2015). Colonies of Genoa in the Black Sea Region: Evolution and Transformation, 1, European University Institute, Department of History and Civilization, (Doktora Tezi). Floransa https://cadmus.eui.eu/bitstream/handle/ 1814/40744/2015_Alexandrovitch Khvalkov_Vol_I.pdf?sequence=1&isAllowed=y (18.01.2022).
• Laiou, A. and E. C. Morrison (2007). The Byzantine Economy. New York: Cambridge University Press.
• Lunardi, G. (1980). Le Monete Delle Colonie Genovesi. Genova: Atti Della Società Ligure Di Storia Patria.
• Mansel, A. M. (1971). Ege ve Yunan Tarihi. Ankara: TTK Yayınları.
• Miller, W. (2021). Son Trabzon İmparatorluğu (1204-1461), çev. Nurettin Süleymangil, İstanbul: Heyamola Yayınları.
• Mordtmann, J. H. (1927). Kara Hisār. EI, II, ed. M. Th. Houtsma vd., London: Leyden Late E. J. Brill Ltd. 734-736.
• Niketas Khoniates (2004). Niketas Khoniates’in Historiası (1195-1206), haz. Işın Demirkent, İstanbul: Dünya Yayıncılık.
• Ostrogorsky, G. (2011). Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, Ankara: TTK Basımevi.
• Özsait, M. (2000). İlkçağ Tarihinde Trabzon ve Çevresi. Trabzon Tarihi Sempozyumu Bildirileri. 6-8 Kasım 1998. Trabzon. 35-46.
• Peacock, A. C. S. (2010). Kırım’a Karşı Selçuklu Seferi ve Alaaddin Keykubad’ın Hâkimiyetinin İlk Yıllarındaki Genişleme Politikası, çev. Murat Keçiş, Ali Mıynat. Tarih Araştırmaları Dergisi, 29, 47, 249-253.
• Rice, T. T. (1967). Everyday Life in Byzantium. London: Batsford LTD.
• Shukurov, R. (1994). Between Peace and Hostility: Trebizond and the Pontic Turkish Periphery in the Fourteenth Century. Mediterranean Historical Review, 9, June. 20-72.
• Sinclair, T.A. (1989). Eastern Turkey An Architectural and Archaelogical Survey, II, Londra: Pindar Press.
• Spuler, B. (2011). İran Moğolları, çev. Cemal Köprülü, Ankara: TTK Basımevi.
• Strabon (2005). Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika), XII-XIII-XIV, çev. Adnan Pekman, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Şihabeddid B. Fazlullah El-Ömerî. (2014). Mesâliku’l-Ebsâr (Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım). çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Tellioğlu, İ. (2004). Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Doğu Karadeniz Bölgesinde Türkler. Trabzon: Serander Yayınları.
• Tellioğlu, İ. (2009). Komnenosların Karadeniz Hâkimiyeti: Trabzon Rum Devleti (1204-1461). Trabzon: Serander Yayınları.
• Tezcan, M. (2012a). İpek Yolu ve XIV. Yüzyıla Kadar İpek Yolu Ticaretinde Trabzon’un Yeri. Klasik ve Ortaçağ Dönemlerinde Karadeniz ve Kafkasya. Trabzon: Serander Yayınları. 17-47.
• Tezcan, M. (2012b). Pontos Krallığı (M.Ö. III YY.-M.S. IV. YY). Klasik ve Ortaçağ Dönemlerinde Karadeniz ve Kafkasya. Trabzon: Serander Yayınları. 83-128.
• Tezcan, M. (2012c). Türk-Moğol Hakimiyeti Döneminde XIII-XVI. Yüzyıllarda Karadeniz Bölgesi Ticareti. Klasik ve Ortaçağ Dönemlerinde Karadeniz ve Kafkasya. Trabzon: Serander Yayınları. 353-408
• Tsetskhladze, G.R. (1998). Trade on the Black Sea in the Archaic and Classical Periods Some Observations. Trade, Traders and The Ancient City, ed. H. Parkins, C. Smith. London- New York. 52-74.
• Turan, O. (2008). Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti. İstanbul Ötüken Neşriyat.
• Turan, O. (2017). Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Turan, Ş. (2000). Türkiye-İtalya İlişkileri, 1. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Two Works on Trebizond/Michael Panaretos, Bessarion (2019). çev. Scott Kennedy, Cambridge Massachussetts.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara: TTK Yayınları.
• Vasiliev (1936). The Foundation of the Empire of Trebizond. Speculum, XI, 1, January. 3-37.
• Vryonis, S. (1971). The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century. London: University of California Press.
• Yılmaz, Ö. (2009). Karadeniz’in Uluslararası Ticarete Açılması ve Trabzon. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/7. 359-382.
• Yörükân, Y. Z. (2013). Orta çağ Müslüman Coğrafyacılarından Seçmeler. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Yuvalı, A. (1990). XIII. Yüzyılda Karadeniz Ticareti. İkinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri. Samsun, 1-3 Haziran 1988, Samsun. 231-239.
• Zachariadou, E. A. (2007). Trabzon ve Türkler (1352-1402), çev. Murat Keçiş, OTAM Dergisi, 22. 221-241.