Reflections of Ottoman Westernization on Giresun-Piraziz: Facade Design of Tiralizade Mansions

Yıl 2021, Cilt: 13 Sayı: 25, 531 - 550, 31.12.2021

Ahmet Ali Bayhan , Gülferi Akın Ertek , Özgül Yıldırım Güneş

https://doi.org/10.38155/ksbd.998302

Öz

In the XVIIIth century, the Ottoman Empire strengthened its connection with the West in order to improve many fields, especially the military field, and went on the path of modernization. The Empire tried to revise every mechanism of the state based on Westernization efforts and practices in Europe. In this context, the artistic manifestation of Westernization efforts began to be seen from the XVIIIth century. In architecture, the western styles first manifested their influence on the religious, civil, and military building groups built in the capital, Istanbul, and after a while in the countryside.
In the different building groups constructed in the XVIIIth century, the effects of the Rococo and Baroque styles, which were dominant in European countries, are seen in the ornamental details and facade designs. At the end of the XIXth century, many western influences as Imperial, Neoclassicism, or many eastern (Orientalism) influences took their place in architecture either alone or together (in an Eclectic manner), mostly by non-Muslim or foreign architects.
Apart from the mansions built with traditional facade designs, it is possible to come across mansions whose facades are shaped with western styles in almost every city. The patrons of these structures are the prominent wealthy families of the city. One of these families, who followed the innovations of the period and wanted to highlight the buildings they had constructed as a factor of prestige, is the Tiralizades in the Black Sea Region. It can be clearly seen that the mansions built in the Piraziz district of Giresun by Tiralizades, who were deemed worthy of the rank of notables in the XIXth century, have arrangements specific to western styles. In this context, the subject of our study is the examination of the ornamentation and design elements that manifest themselves on the facade surfaces with the western influence as of the XXth century in the mansions built the Tiralizade Family. With this study on mansions belonging to wealthy families in the coastal settlement of the Black Sea, new examples will be brought 

Anahtar Kelimeler

Westernization, Mansion, Tirali, Facade, Design.

Osmanlı Batılılaşmasının Giresun-Piraziz’e Yansımaları: Tiralizade Konaklarının Cephe Tasarımı

Öz

Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyılda başta askeri alanda olmak üzere birçok alanı iyileştirmek maksadıyla batıyla olan bağlantısını kuvvetlendirmiş ve modernleşme yoluna gitmiştir. Batılılaşma çabalarıyla ve Avrupa’daki uygulamalara dayanarak devletin her mekanizmasını revize etmeye çalışmıştır. Bu çerçevede batılılaşma çabalarının sanatsal tezahürü de XVIII. yüzyıldan itibaren görülmeye başlamıştır. Mimaride, batılı üsluplar öncelikle başkent İstanbul’da bir müddet sonra da taşrada inşa edilen dini, sivil ve askeri yapı gruplarında etkisini göstermiştir.
XVIII. yüzyılda inşa edilen farklı yapı gruplarında öncelikle Avrupa ülkelerinde hâkim olan Rokoko ile Barok üslupların süsleme detaylarında ve cephe tasarımlarında etkileri görülmektedir. XIX. yüzyıl sonlarında ise Ampir, Neoklasisizm gibi batılı birçok üslup ve doğulu (Oryantalizm) birçok unsur ya tek başına ya da bir arada (Eklektik biçimde) çoğunlukla gayrimüslim ya da yabancı mimarlar aracılığıyla mimaride yerlerini almıştır.
Geleneksel cephe tasarımlarında inşa edilen konaklar haricinde cepheleri batılı üsluplarla şekillendirilen konak örneklerine ise hemen her şehirde rastlamak mümkündür. Bu yapıların banileri şehrin ileri gelen varlıklı aileleridir. Dönemin yeniliklerini takip eden, inşa ettirdikleri yapıları prestij unsuru olarak da öne çıkarmak isteyen bu ailelerden biri Karadeniz Bölgesi’nde bulunan Tiralizadelerdir. XIX. yüzyılda ayanlık payesi verilen Tirelizadelerin bir taşra şehri olan Giresun’un Piraziz İlçesi’nde inşa ettirdiği konaklarda batılı üsluplara özgü düzenlemelerin yer aldığı açıkça görülebilmektedir. Bu bağlamda Tiralizade ailesine ait konaklarda, XX. yüzyıl itibari ile batılı etki ile cephe yüzeylerinde kendini gösteren süsleme ve tasarım ögelerinin incelenmesi çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Karadeniz’deki sahil yerleşiminde varlıklı ailelere ait tespit edilen konaklar üzerine yapılan bu çalışmayla Geç Osmanlı dönemi mimarisine yeni örnekler kazandırılmış olacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Batılılaşma, Konak, Tirali, Cephe, Tasarım

Kaynakça

• Akın, G. (2019). XVIII. – XIX. Yüzyıl Berlin Mimarisinde Neoklasik Üslup, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aldrich, M. (2005). Gothic Revival, Londra: Phaidon Press.
• Andersan, L. (1890). Barock und Rokoko, Kunst Im Bild, Naturalist Verlag, Münih.
• Atasoy, N. (1985). 17. – 18. Yüzyıllarda Avrupa Sanatı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Bay, İ. (2007). Trabzon Eyaletinde Mütegallibe Hareketleri ve Ayanlık (1750-1850). (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzurum.
• Blunt, A. (1988). Baroque and Rococo Architecture and Decoration, Hertfordshire: Wordsworth Editions.
• Bony, A. (2012). L’Architecture Moderne, Paris: Larousse.
• Bouillon, J.P. (1985). Journal de L’Art Nouveau, Paris: Skira.
• Briggs, M. S. (1914). Baroque Architecture, New York: McBride-Nast & Company.
• Clark, K. (1983). The Gothic Revivan: An Essay in the History of Tasta, Londra: John Murray.
• Çelik, Z. (1986). 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti, İstanbul: Ekonomi ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Duncan, A. (1994). Art Nouveau, World of Art, New York: Thames and Hudson.
• Eastlake, C. L. (2012). A History of the Gothic Revival, Cambridge: Cambridge University Press.
• Ekinci, İ. (2013). Karadeniz’de Ayanlar ve Denizcilik, Karadeniz Araştırmaları, (37), 15-49.
• Emecen F. (2001). “Doğu Karadeniz’de Ayanlık; Tirebolulu Kethüdazâde Mehmet Emin Ağa”. Belleten Dergisi, LXV. (242).193-215.
• Emecen, F.M. (2005). Doğu Karadenizde İki Kıyı Kasabasının Tarihi: Bulancak-Piraziz. İstanbul: Kitabevi.
• Emecen, F.M. (2020). Karadeniz Kıyı Kentleri Tarihi, “Piraziz Tarihine Giriş: Abdal İskelesi’nden Piraziz’e”. Turkuvaz Kitap.
• Englund, S. (2004). Napoleon: A Political Life, New York: Scribner.
• Fredlund, J. (2008). Stilguiden: Möbler & Inredning 1700-2000, Stockholm: Prisma.
• Gedikoğlu, Y.G. (2009). Naim Tirali’nin Öykücülüğü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Germann, G. (1972). Gothic Revival in Europe and Britain: Sources, Influences and Ideas, Londra: Lund Humphries.
• Hitchcock, H. R. (1958). Architecture Nineteenth and Twentieth Centuries, The Pelican History of Art. 48-49.
• Honour, H. (1977). Neo-classicism Style and Civilisation, Londra: Penguin Books.
• İltar, G. (2014). Giresun Kültür Envanteri. İstanbul: Dönence Basım ve Yayın.
• Mary Grace J. Badiola, Mary Ann C. Vecino, Danilo S. Duyan, Althea Mae B. Bongcawil, Jenny C. Mendoza, Gail Josephine P. Bustillo, Ace Sauden B. Pambuan, Lourdes R. Siobal. (2014). Arts of the Neo-classic and Romantic Periods, A Journey through Western Music and Arts, Phillippines.
• Middleton, R. and Watkin, D. (1980) Neoclassical abd 19th Century Architecture, History of World Architecture.
• Naeuman, R. (2013). Baroque and Rococo Art and Architecture, New Jersey: Pearson Education.
• Ortaylı, İ. (2000). Osmanlı İmparatorluğu'nda İktisadi ve Sosyal Değişim, Makaleler 1. ''19. Yüzyılda Trabzon Vilayeti ve Giresun Üzerine Gözlemler" Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2018). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880) (3. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özkaya, Y. (2014). Osmanlı İmparatorluğu'nda Ayanlık. (Genişletilmiş 2. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Pevsner, N. (1977). Ana Çizgileriyle Avrupa Mimarlığı, çev. Selçuk Batur, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Resuloğlu, E. (2015). Naim Tirali’nin Hayatı ve Eserleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Doğu Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Rouge, I. (2008). L’Arc de Triomphe de I’Etoile: Art et Histore, Faton.
• Toman, R. (2010). Neoclassicism an Romanticism, Potsdam: H. F. Ullmann.
• Schulz, C. N. (1979). Baroque Architecture, History of World Architecture, Milan: Electa.
• Schulz, C. N. (1980). Late Baroque and Rococo Architecture, History of World Architecture, Milan: Electa.
• Sümer, F. (1992). Tirebolu Tarihi. İstanbul: Etam Matbaa.
• Yıldırım Güneş, Ö ve Akın Ertek, G. (2021). “Osmanlı Batılılaşmasının Ordu İl Merkezine Yansıması”, Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Ordu. C. 2. Fenomen Yayıncılık. 215-219.
• Yiğitpaşa, N. T. ve Akın Ertek, G. (2020). “XVIII. Yüzyıl Berlin Kiliselerinde Neoklasik Üslup”, Amisos Dergisi, 5 (8), 219-258.
• Yüksel, A ve Yeşilot, O. (2012). Giresun’da İz Bırakanlar, Giresun: Giresun Valiliği.
• Yüksel, A. (2013). Doğu Karadeniz Araştırmaları. İstanbul: Kitabevi Yayınları.