Türkiye'de Rehabilitasyon Psikolojik Danışmanlığı Alanında Gerçekleştirilmiş Çalışmalar: Sistematik Gözden Geçirme

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 31, 740 - 758, 31.12.2024

Muhammed Emir Akyol , Hatice Kumcağız

https://doi.org/10.38155/ksbd.1348808

Öz

Psikolojik danışmanlık ve rehberlik, alt dallara sahip bir disiplindir. Okul psikolojik danışmanlığı, aile danışmanlığı, kariyer psikolojik danışmanlığı ve ruh sağlığı psikolojik danışmanlığı gibi alt dalları olan psikolojik danışmanlık ve rehberliğin rehabilitasyon psikolojik danışmanlığı isimli bir dalı da bulunmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde köklü bir geçmişe sahip bu alanın Türkiye’deki geçmişi kısa süre öncesine dayanmaktadır. Türkiye’de psikolojik danışmanlık ve rehberlik lisans program içerikleri doğrultusunda okul psikolojik danışmanlığı ve aile danışmanlığı daha yaygın olmakla birlikte rehabilitasyon psikolojik danışmanlığına dayalı uygulamalar görece sınırlıdır. Bu bağlamda yeni tanınan rehabilitasyon psikolojik danışmanlığının araştırma eğilimleri, sonuçlar ve geleceğe dair önerilerin ortaya konması bu araştırmanın ana hedefidir. Bu gerekçeyle Dergi Park, YÖKTEZ ve EBSCHO veri tabanlarından sistematik incelemeyle 17 araştırmaya erişilmiş; dahil etme kriterlerine uyan 9 çalışma derinlemesine ele alınmıştır. Buna göre çalışmalarda psikolojik danışmanlar ve psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışmanlık ve rehberlik alanının alt dalları ve özellikle rehabilitasyon psikolojik danışmanlığı alt dalına dair bilgilerinin sınırlı olduğu saptanmıştır. Bununla birlikte psikolojik danışmanların rehabilitasyon psikolojik danışmanlığı ve özel eğitime ilişkin yeterlik algılarının düşük düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Psikolojik danışmanlar yeterlik algısının düşüklüğünü uygulama ve stajların kısıtlılığı ve lisans program içeriklerinin okul psikolojik danışmanlığına odaklanmasına bağlamaktadır. Çalışma, rehabilitasyon psikolojik danışmanlığı alanın gelişimi ve bilinirliğine yönelik önerilerde bulunularak çalışma noktalanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rehabilitasyon psikolojik danışmanlığı, psikolojik danışmanlık, derleme, sistematik inceleme

Studies In the Field of Rehabilitation Counseling in Turkey: A Systematic Review

Öz

Psychological counseling and guidance is a discipline with various subfields. It has subdomains such as school counseling, family counseling, career counseling, and mental health counseling. There is also a branch called rehabilitation counseling within this discipline. While the United States has a longstanding history in this field, its history in Turkey dates back only a short while. In Turkey, based on the contents of psychological counseling and guidance undergraduate programs, school counseling and family counseling are more common, but applications based on rehabilitation counseling are relatively limited. In this context, the main goal of this research is to present the research trends, findings, and future recommendations regarding the newly recognized field of rehabilitation psychological counseling. For this reason, 17 studies were accessed from Dergi Park, YOKTEZ, and EBSCHO databases through a systematic review, and 9 studies that met the inclusion criteria were thoroughly examined. Accordingly, it was determined that in the studies, psychological counselors and counseling candidates have limited knowledge about the subfields of psychological counseling and guidance, especially the subfield of rehabilitation counseling. Moreover, it was found that psychological counselors have a low level of competence perception in rehabilitation psychological counseling and special education. Psychological counselors attribute the low competence perception to the limitations of practice and internships and the focus of undergraduate program contents on school psychological counseling. The study concludes by providing recommendations for the development and visibility of the field of rehabilitation psychological counseling.

Anahtar Kelimeler

Rehabilitation counseling, Psychological counseling, Review, Systematic review

Kaynakça

• American Rehabilitation Counseling Association (ARCA). (2023, Haziran). Welcome to ARCA. Erişim adresi: https://www.arcaweb.org/overview/
• Aksoy, V. ve Diken, İ. H. (2009). Rehber öğretmenlerin özel eğitimde psikolojik danışma ve rehberliğe ilişkin öz yeterlik algılarının incelenmesi. İlköğretim Online, 8(3), 709-720.
• Arşit, M. H. (2019). Özel eğitim okulları ile rehberlik ve araştırma merkezlerinde görev yapan rehberlik öğretmenlerinin özel eğitimde rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerine ilişkin özyeterliliklerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Biruni Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Barros-Bailey, M., Benshoff, J. J. ve Fischer, J. (2009). Rehabilitation counseling in the year 2011: Perceptions of certified rehabilitation counselors. Rehabilitation Counseling Bulletin, 52(2), 107-113. https://doi.org/10.1177/0034355208324262
• Bayar, Ö. ve Doğan, T. (2021). Okul psikolojik danışmanı adaylarının özel eğitim öz-yeterlik algıları ve yeterlilik düzeyleri: Bir karma yöntem çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 22(2), 369-394. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.695682
• Camadan, F., Şanlı, E. ve Şenocak, R. (2020). Subspecialty areas in psychological counseling and guidance: Opinions of psychological counselors. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 10(57), 159-200.
• Çimşir, E. (2019). Türkiye’de mesleki rehabilitasyon hizmetleri ve ihmal edilmiş bir alan olarak rehabilitasyon danışmanlığı. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 114-124. https://dx.doi.org/10.17240/aibuefd.2019.19.43815-443935
• Chan, F., Chronister, J., Allen, C. A., Catalano, D. E. ve Lee, E. J. (2004). Foundations of rehabilitation counseling. Directions of Rehabilitation Counseling, 15, 1-11.
• Demir, F. E. ve Tunç, E. (2022). Psikolojik danışman adaylarının özel eğitim öz-yeterlik ve psikolojik danışman öz-yeterlik algılarının incelenmesi. Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, 15(91), 57-76. http://dx.doi.org/10.29228/JASSS.62184
• Denyer, D. ve Tranfield, D. (2009). Producing a systematic review. D. A. Buchanan ve A. Bryman (Eds.), The Sage handbook of organizational research methods içinde (s.671-689). Sage Publications.
• Doğan, S. (2000). Türkiye'de psikolojik danışma ve rehberliğin durumu ve geleceğe ilişkin yönelimler. Eğitim ve Bilim, 25(118), 3-8.
• Duru, H. ve Gültekin, F. (2022). Psikolojik danışmanların ve psikolojik danışman adaylarının rehabilitasyon psikolojik danışmanlığına ilişkin değerlendirmeleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 63, 49-77.
• Duru, H., Sinan, F. N., Söner, O. ve Gültekin, F. (2020). Mesleki rehabilitasyon psikolojik danışmanlığı: Bir derleme (Rehabilitasyon psikolojik danışmanlığı). Turkish Studies, 15(6), 4169-4190. http://dx.doi.org/10.47423/TurkishStudies.46148
• Dutta, A., Chan, F., Kundu, M. M., Kaya, C., Brooks, J., Sánchez, J., & Tansey, T. N. (2017). Assessing vocational rehabilitation engagement of people with disabilities: A factor-analytic approach. Rehabilitation Counseling Bulletin, 60(3), 145–154. https://doi.org/10.1177/0034355215626698
• Kaplan, D. M. ve Gladding, S.T. (2011). A vision for the future of counseling: The 20/20 principles for unifying and strengthening the profession. Journal of Counseling & Development, 89, 367-372. https://doi.org/10.1002/j.1556-6678.2011.tb00101.x
• Kaya, C. (2022). Rehabilitasyon psikolojik danışmanlığı: Türkiye uygulamalarının temelleri: Engellilere yönelik damgalanmanın açıklanması ve ölçülmesi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 14(27), 517-531.
• Kaya, C. ve Sarı, E. (2018). Rehabilitasyon psikolojik danışmanlığına giriş: Türkiye uygulamalarının temelleri. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 8(51), 247-265.
• Kaya, C., Sarı, E. ve Akdeniz, M. (2021). Rehabilitasyon psikolojik danışmanlığı: Türkiye uygulamalarının temelleri II. Milli Eğitim Özel Eğitim ve Rehberlik Dergisi, 1(1), 270-291.
• Kayıhan, H. ve Köse, B. (2018). Türkiye’de ve dünyada mesleki rehabilitasyon. Türkiye Klinikleri J Psychol-Special Topics, 3(1), 30-41.
• Korkut Owen, F., Acar, T., Haskan Avcı, Ö. ve Kızıldağ, S. (2013). Psikolojik danışmanlık ve rehberlik programlarının mezunlar tarafından değerlendirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(2), 354-372.
• Kumcağız, H., Demir, Y. ve Karadaş, C. (2017). Okul psikolojik danışmanlarında mesleki tükenmişliğin yordayıcısı olarak özel eğitime ilişkin öz-yeterlik algısı. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(3), 312-324. https://doi.org/10.17679/inuefd.341495
• Leahy, M. J., & Szymanski, E. M. (1995). Rehabilitation counseling: Evolution and current status. Journal of Counseling & Development, 74(2), 163–166. https://doi.org/10.1002/j.1556-6676.1995.tb01843.x
• Leahy, M. J., Muenzen, P., Saunders, J. L. ve Strauser, D. (2009). Essential knowledge domains underlying effective rehabilitation counseling practice. Rehabilitation Counseling Bulletin, 52(2), 95–106. https://doi.org/10.1177/0034355208323646
• Meagher, B. A., Miller, M. K., Chang, C. Y. ve Erford, B. T. (2023). A meta-study of publication characteristics of the rehabilitation counseling bulletin: 2000 to 2019. Rehabilitation Counseling Bulletin, https://doi.org/10.1177/00343552231155221
• Orman, B. (2019). Türkiye’de rehabilitasyon psikolojik danışmanlığı alanında çalışan psikolojik danışmanların uygulamalara ilişkin görüşleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi.
• T. C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2023). Engelli ve yaşlı istatistik bülteni. Erişim adresi: aile.gov.tr/135432/eyhgm_istatistik_bulteni_nisan_23.pdf
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2022). İstatistiklerle yaşlılar. Erişim adresi:https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2021 45636.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2023). Engellilik ve yaşlılıkla ilgili göstergeler. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Search/Search?text=engellilik
• United Nations. (2022). Global issues: Population. Erişim adresi: https://www.un.org/en/global-issues/population
• Ültanır, E. (2005). Türkiye’de psikolojik danışma ve rehberlik (PDR) mesleği ve psikolojik danışman eğitimi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 102-111.
• Vural Batık M. ve Fırıncı Kodaz, A. (2018). Kurum deneyiminin psikolojik danışman adaylarının özel eğitim öz yeterlik algılarına etkisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37(1), 209-222. https://doi.org/10.7822/omuefd.327621
• Yalçın, İ. (2006). 21. yüzyılda psikolojik danışman. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 39(1), 117-133. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000131
• Yerin Güneri, O., Büyükgöze Kavas, A. ve Koydemir, S. (2007). Gelişen psikolojik danışma ve rehberlik: Meslekleşme sürecindeki ilerlemeler. R. Özyürek, F. Korkut-Owen, D. W. Owen (Eds.), Okul psikolojik danışmanlarının profesyonel gelişimi: Acemilikten olgunlaşmaya giden zorlu yol içinde (s. 240-276). Nobel Akademi Yayıncılık.
• Yükseköğretim Kurulu. (2018). Rehberlik ve psikolojik danışmanlık lisans programı. https://www.yok.gov.tr/Documents/Kurumsal/egitim_ogretim_dairesi/Yeni-Ogretmen- Yetistirme-Lisans-Programlari/Rehberlik_ve_Psikolojik_Danismanlik_Lisans_Programi.pdf
• Yüksel, K., Diken, İ. H., Aksoy, V. ve Karaaslan, Ö. (2012). Rehber öğretmen adaylarının özel eğitimde psikolojik danışma ve rehberliğe ilişkin öz-yeterlik algıları. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(31), 137-148.