OSMANLI ÇÖKÜŞ SÜRECİNDE MODERNLEŞME VE EĞİTİME ETKİLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2012, Sayı: 20, 94 - 136, 03.12.2012

Mustafa Çoban

Öz

Osmanlı İmparatorluğu yüzünü Batı’ya çevirmeye XVIII.

yüzyılda başlamıştır. Duraklama ve gerileme devirlerine denk

gelen modernleşme hareketinin başlamış olduğu süreçte, Osmanlı

dünyanın en büyük devletlerinden birisiydi; ancak kendisindeki

kötüye gidişin bünyesinde bu kadar büyük tahribat açacağının

farkında değildi. Sosyal yapıdaki problemleri birkaç küçük

tedbirle giderebileceğini düşünüyordu. Eğitim alanında yapılanlar

modernleşmeden ilk etkilenen kurumun eğitim olduğuna

işaret ediyordu.

Yüzlerce yıldır cephelerdeki mücadelede galip geldiği Batı

orduları artık Osmanlıyı yener olmuştu. Askerî yenilgilerin sebebi

genellikle Müslüman kimliğinden ve onun eksik yorumlanmasından

kaynaklanan bir zâfiyet olarak görülüyordu. Avrupa’daki

değişim fark edilmiyor ve değişimin görünen yüzü Osmanlıya

toprak kaybı olarak yansıyordu... Osmanlı münevverleri de meseleyi

çözecek iç ve dış toplumsal dinamiklerden mahrum bulunuyordu.

Kendisi dışında yıllardır galip geldiği bir paradigmanın

meydan okumasına boyun eğmek demek, kendisi olarak kalamayacağının

da en bariz ifadesiydi.

Osmanlı modernleşmesi, geçmişi anlama, çöküş sürecini

okuma ve modernleşmenin tarihsel süreçte meydan okuması

karşısında yaşanılan paradoksal tavrın değerlendirilmesi açısından

önemli bir paradigmadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Modernleşme, Batı, Eğitim, Çöküş

Kaynakça

• AĞAOĞLU, Ahmet, Üç Medeniyet, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Yay., İst., 1972.
• AHMET, Refik, “On Yıllık Mazimizin Bilançosu”, Va- kit Gazetesi, 29 B.Teşri 1933, No:5679, İlavesi.
• AKYÜZ, Yahya, “Türk Eğitiminde Başlıca Düzenleme Ça- lışmaları, XIII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Su- nulan Bildiriler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ank., 2002.
• ALİYE, Fatma, Osmanlı’da Kadın, Ekim Yay., İst., 2009.
• ASLAN, Aslan, Pozitivist Din Anlayışının Çıkmazları, Diyanet Aylık Dergi, Temmuz 2007, S.,199.
• BARDAKOĞLU, Ali, “Modern Hayat ve Din”, Diyanet Aylık Dergi, Mart 2007, S. 5.
• BERKER, Aziz, Türkiye’de İlköğretim, Ank., 1945.
• BOLAY, Süleyman Hayri ve Komisyon,Türk Eğitim Sistem i Alternatif Perspektif, T.D.V., Ank.,1996.
• BOSTANCI, Naci, “Aydınlar ve Din İlişkisinin Tarihi Seyri Üzerine” Diyanet Aylık Dergi, Mart 2009, S. 219.
• BULUT, Mehmet, “Tevhid-i Tedrisat ve Diyanet Hiz- metleri-I” Diyanet Aylık Dergi, Mayıs 2010.
• CANATAN, Kadir, Bir Değişim süreci Olarak Modern- leşme, İnsan Yay., İst., 1995.
• DEMİREL, Muammer, “Türk Eğitiminin Modernleşmesin- de Rüştiye Mektepleri”, Türkler C.XV, Ank., 2002.
• EDİB, Eşref , ”Avrupalılar Osmanlı Devletinin Temellerini Nasıl Çöktürdüler” Sebilürreşad, C. II,IV, Kardeşler Basımevi, İst., 1948.
• ERDEM, Hüseyin Subhi, “Modernite Karşısında Osman- lı”, Yeni Türkiye, Yıl:6 S.33.
• ERDOĞAN, Mehmet,”Din Gelenek ve Modernite”, Diyanet Aylık Dergi, Şubat 2008, S. 30.
• ERGİN, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, C. II, Osmanbey Mat., İst., 1942.
• GÖRGÜN, Tahsin, “Bir Problem Olarak Modernite” II. Kutlu Doğum İlmî Toplantısı, İSAM, 1997.
• GÜRSOY, Kenan, “Aydın Kimliği Üzerine”, Diyanet Aylık Dergi, Mart 2009, S. 219.
• İCTİHAD GAZETESİ, 21 Şubat 1328 İctihad Gazetesi, No: 55.
• İHSANOĞLU, Ekmeleddin, “Sıbyan Mektepleri”, Osmanlı Medeniyeti Tarihi I, Edit: Ekmeleddin İhsanoğlu, Zaman Yay., İst., 1999.
• İNALÇIK, Halil, “Türkiye Niçin Geri kaldı?”, Tarih Mec- muası, C.I, S., 1 Şubat 1966, İst., Tifdruk Mat.
• KARAL, Enver Ziya, “Gülhane Hatt-ı Humayunu’nda Ba- tının Etkisi”, Belleten, T.T.K. Yay.C.XXVIII.
• KİRMAN, M. Ali, ”Aydın Kimliği ve Aydın Sorumluluğu” Diyanet Aylık Dergi, Mart 2009, S. 219.
• KODAMAN, Bayram, Abdülhamit Devri Eğitim Siste- mi,.Türk tarih Kurumu Yayınevi, 1988.
• KÖKER Danyal, Türkiye’de Kadın Eğitimi ve Siyaset, Yüksek Öğrenim Kurumlarında Kadının Durumu Üzerine Bir İnceleme, Ank. Ü., Sos.Bil. Enst.,Yayımlanmamış Doktora Tezi, 1988.
• KURAN, Ercüment, Türkiye’nin Batılılaşması ve Millî Me- seleler, Der. Mümtaz’er Türköne, T.D.V. Yay. Ank., 1997.
• KURNAZ, Şefika, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kadınların Eğitimi. http://yayim.meb.gov.tr/dergiler 10.02.2012
• KURT KEÇECİ, Songül, Osmanlı’da Kadın Eğitimi, Hazine Yay., İst., 2011.
• MAARİF, Maarif Mat., Tanzimat I, İst., 1940.
• MARSHALL, Gordon, Sosyoloji Sözlüğü, Çev. Osman Akınhay, Derya Kömürcü, Bilim ve Sanat Yay. Ank. 1999.
• ÖZALP, Reşat, Milli Eğitimle İlgili Mevzuat (1857-1923), İst., 1982.
• ÖZTÜRK, Cemil, Türkiye’de Dünden Bugüne Öğretmen Yetiştiren Kurumlar, Ank., Türk Tarih Kurumu Yay, 1996.
• SAFA, Peyami, Türk İnkılâbına Bakışlar, Ötüken Neşri- yat, İst., 1997.
• SAKAOĞLU, Necdet, Osmanlıdan Günümüze Eğitim Ta- rihi, İst., 2003.
• SARIÇELİK, Kerim, Konya’da Modern Eğitim Kurumları, Çizgi Yay., Konya, 2010.
• SAYILI, Aydın,”Batılılaşma Hareketimizde Bilimin Yeri ve Atatürk”, Belleten, C.I, S.2, Mayıs 1985.
• TAŞKIRAN, Ülkü, Tanzimat Düşüncesinde Kadın Anlayı- şı, Atatürk Ünv., Sos. Bil. Enst., Yüksek Lisans Te- zi, Erzurum 2003.
• TÜRKÖNE, Mümtaz’er, ÖNDER, Tuncay, “Batıcılık”, Şerif Mardin Türk Modernleşmesi, Makaleler , İletişim Yay., İst., 2011.
• TÜRKÖNE, Mümtaz’er, Türk Modernleşmesi, Lotus Yay.,Ank., 2006
• YALÇIN, Cahit Bilim, Tanzimat Devri’nde Türk Eğitiminde Çağdaşlaşma (1839-1876), Eskişehir
• Anadolu Üniversitesi Yay., 1984.
• YORGO, Osmanlı Tarihi C.V, Çev. Bekir Sıtkı Bay- kal, Güney Matbaacılık ve Gazetecilik Yay., Ank., 1948.
• YAKUBOĞLU, Kenan, Osmanlı Medrese Eğitimi ve Felse- fesi, Gökkubbe, İst., 2006.