Aliyyü’l-Kâri’nin Müteşâbih Âyetlere Yaklaşımı

Yıl 2013, Sayı: 22, 128 - 173, 02.12.2013

Ali Can

Öz

Müteşâbih konusu İslam’ın ilk dönemlerinden günümüze

uzanan süreçte en çok tartışılan kavramlar arasında yer almaktadır.

Manası itibariyle kapalı olan müteşâbih kavramı çerçevesinde

değişik yorumlar ve görüşler ortaya konmuştur. Selef âlimleri,

müteşâbihlerin yanlış anlaşılması ihtimaline binaen tevakkuf

etmeyi önemserken halef âlimleri ise selefin metoduna saygılı

davranmakla birlikte bu nasların te’vil edilmesi görüşünü savunmuşlardır.

İşte bu makale, İslâmî ilimlerin hemen hepsinde

adından söz ettiren ve genel itibariyle halefin çizgisinde yürüyen

Aliyyü’l-Kârî’nin yakın zamanda matbû hale getirilen tefsirinden

hareketle müteşâbih âyetlere yaklaşımını ortaya koymayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Aliyyü’l-Kâri, Müteşâbih, te’vîl, halef, selef, ru’yetullah, hurûf-u mukattaa

Kaynakça

• Kuran-ı Kerim
• Abdü’l-Cebbâr Kâdi, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse nşr. Abdü’l- Kerim Osman, Kahire, 1965.
• ------------el-Muhît bi’t-teklîf, nşr: Ömer es-Seyyîd Azmî, Kâhire, ts.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî, er-Red ale’z- Zenâdikati ve’l-Cehmiye, thk. Muhammed Hüseyin Râşid, Kâhire: Matbaatü’s-selefiyye, 1393.
• Akpınar, Ali, “Kur’ân’da Hece Harfleri (Hurûf-i Mukattaa) ve Kuşeyrî’nin Hece Harfleri Yorumu”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara: 2003, C. IV, S. 11, s. 55 (55-73).
• Altıntaş, Ramazan, “Haşviyenin Doğuşu Ve Kelami Gö- rüşleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:3, Sivas, 1999.
• Âlûsî, Ebü's-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullâh b. Mahmûd, Rûhu'l-Meânî fî Tefsîri'l-Kur'âni'l-Azîm ve's-Seb’i'l-Mesânî, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, Beyrut.
• Azîmâbâdî, Ebü't-Tayyib Muhammed Şemsü’l-hak b. Emîr Alî, ‘Avnü'l-Ma’bûd Şerhu Süneni Ebî Dâvûd, thk., Abdurrahman Muhammed Osman, el- Mektebetü's-Selefiyye, Medine, 1968/1388.
• Baktır, Mehmet, “Mütekaddimun Selefiye ve Metod Anlayışı” Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi Dergisi, Cilt: VIII / 2, s.25-48 Aralık, SİVAS, 2004.
• Binyamin, Abrahamov, “Bi-Lâ Keyfe Doktirini ve İslam Kelâmındaki Temelleri” çev. Orhan Ş. Koloğlu, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002, cilt: XI, sayı: 2, s. 213-226.
• Budak, Ali, “Haberî Sıfatlara Dair Rivâyetlerin Te’vîl Yoluyla Çözümü Bağlamında Râzi’nin Esâsu’t- Takdis Adlı Eseri” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011/1, cilt: 10, sayı: 19.
• Bolay, Süleyman Hayri, Felsefî Doktirinler Sözlüğü, Ankara, ts. el-Beğavî, Hüseyin b. el-Mes’ûd, Şerhu’s-Sünne, thk., Şuayb Arnavût, Muhammed Züheyr eş-Şâvîş, 2. Baskı, Mektebetü’l-İslâmiyye, Beyrut, 1403/1983. el-Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr, et-Terbî ve’t-Tedvîr, içinde, Resâilü’l-Câhız Muhammed Harun, Mektebetü’l-Hancî, Kâhire. nşr. Abdü’s-Selâm
• Coşkun, İbrahim, “Teşbih İle Tenzîh Arasında S. Âmidî’nin Allah’ın Sıfatlarını Yorumlamadaki Metodu” Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: III, Sayı 1. Diyarbakır, 2001.
• Cürcânî, Seyyid Şerif, Kitabü’t-Tarîfât, Dâru’l-Kütübü’l- İlmiyye, Beyrut, 1416/1995.
• Çelebi, İlyas, “Mu’tezile” mad., DİA, İstanbul, 2006.
• Demirci, Muhsin, Tefsîr Usûlü ve Tarihi, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 1998.
• …………, Kur’an’ın Müteşâbihleri Üzerine, İstanbul, Birleşik Yayıncılık, 1996.
• Doğan, Hüseyin, İlk Dönem İslam Kelamcılarında Dinsel Metinleri Anlama Ve Te’vîl Metodu, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 2010.
• Duman, M. Zeki -Mustafa Altundağ, “Hurûf-ı Mukattaa”, DİA, C. XVIII, İstanbul: TDV, 1998.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dinî Kur’an Dili, İstanbul, 1971.
• el-Hatib Kazvinî, el-İzah fi Ulûmi’l-Belâğat, thk., eş-Şeyh Behic Gazâvî, Daru İhyai’l-Ulum, Beyrut, 1998/1419.
• Firuzabâdî, Ebû’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Yakub b. Muhammed, Besâiru Zevi’t-Temyîz fî Letâifi’l- Kitâbi’l-Azîz, thk., Ali en-Neccâr, el-Mektebe’l- islâmiyye, Beyrut.
• Gazzâlî, İlcâmu’l-avâm an ilmi’l-kelam, Mecmuatü Resaili’l-imâm el-Gazzâlî, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 2010.
• Koçyiğit, Talat, “Cehmiye (Mutezile) de Akılcılık” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1968, Cilt: XVI.
• Kırbaşoğlu, M.Hayri, Ehl-i Sünnetin Kurucu Ataları Ashâbu’l-hadîse Göre Allah’ın Sıfatları Meselesi, Otta Yay, Ankara, 2011.
• İrfan, Abdü’l-hamîd, İslamda İtikadi Mezhepler, çev. Saim Yeprem, İstanbul, 1981.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib el- Endelûsî, el-Muharrerü'l-Vecîz fî Tefsîri'l-Kitâbi'l- Aziz, ts.
• İbn Kesîr, Ebu'l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Ömer, Tefsîru’l- Kur'âni'l-azîm, 5. bsk, Müessesetü'l-Kütübi's- Sekâfiyye, Beyrut, 1996/1416.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, el- İhtilâf fi'l-Lafz ve'r-Red ale'l-Cehmiyye ve'l- Müşebbihe, 1405/1985.
• Kütübi’l-İlmiye, Beyrut,
• İbn Receb, Ebü'l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahman b. Ahmed, Fethu'l-Bârî şerhi Sahîhi’l-Buhârî, thk. Ebû Muâz Târık b. Ivâdullah b. Muhammed, Suûdiyye, Dâru İbni’l-Cevzî, 1422.
• İbn Hallikân, Ebû’l-Abbas Şemseddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekir, Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâu ibnî’z-zamân, thk. İhsan Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut.
• İbn Hacer, Ebü'l-Fazl Şehabeddîn Ahmed İbn Hacer el- Askalânî, Fethu'l-Bâri bi Şerhi Sahîhi'l-Buhârî, thk., Abdülaziz b. Abdullah b. Abdurrahman b. Baz, Muhammed Fuâd Abdülbâki, Muhibbüddîn el- Hatîb, Dârü’l-Ma’rife, Beyrut.
• İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, Lisânü'l-Arab, Dâru Sadır, Beyrut.
• İbn Mende, Ebû Abdillah Muhammed b. İshak Muham- med b. Yahya, er-Reddu ale’l-Cehmiye, thk. Ali b. Muhammed Nâsır el-Fakîhî, Medine, 1982.
• İbn Muksad, el-Abdelî, Ashâbu’t-Te’vîlâti’l-Fâsideti’l- Kadîmeti ve’l-Muâsırati, Dâru’l-Hikmeti’l-İslâmiyye, Kâhire.
• Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed, Kitâbu’t-Tevhîd (nşr. Fethullah Huleyf), Beyrut 1970.
• Ebû’l-Hüseyin el-Basrî, el-Mu’temed fî Usûli’l-Fıkh (nşr. Muhammed Hamîdullah), Dımaşk 1964.
• Nadim, Macit, Kuranın İnsan Biçimci Dili, Beyan Yay., İstanbul, 1996.
• Öz, Selahattin, Kâdı Abdülcebbar ve Kâdî Beydâvî’nin Müteşâbih Âyetlere Yaklaşımının Mukayesesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) MÜSBF, İstanbul, 2011.
• Öztürk, Mustafa, Tefsir Tarihi Araştırmaları, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2011.
• er-Râzî, Fahreddin, Esâsu’t-Takdîs, thk., Ahmed Hicâzî es-Sekkâ, Mektebetü’l-külliyâti’l-Ezheriyye, Kahire, 1986.
• Rıza, Reşit, Tefsîrû’l-menâr, nşr: Heyetü’l-Mısrıyyeti’l- Âmmeti li’l-Kitâb,1990.
• Sâlih, Muhammed Edîb, Tefsîrü'n-Nusûs fi'l-Fıkhi'l-İslâmî, el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut, 4. Baskı, 1993.
• Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Muhammed b. Mahlûf el-Cezâirî, Tefsîrü’s-Seâlibî, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavviz, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, Beyrut, 1997/1418. eş-Şehristânî, Muhammed b. Abdi’l-kerim Ebî Bekir Ahmed, thk., Muhammed Seyyid Keylanî, el-Milel ve’n-Nihâl, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1404.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir, Câmiü’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1405.
• Tuğlu, Nuri, “Teşbih İfâde Eden Rivâyetler ve Ehli Sünnet Yorumu Bağlamında İmam Mâtûrîdî’nin Yaklaşımı” Dinî Araştırmalar Dergisi, cilt, 8, sayı: 21.
• Yıldırım, Suat, Kur’ân’da Ulûhiyet, Yeni Akademi Yayınları, İstanbul 2010.
• Yılmaz, Sabri, Kelamda Te’vîl Sorunu, Araştırma Yay., Ankara 2009.
• Yurdagür, Metin “Haberî Sıfatları Anlamada Metod”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kayseri, 1983.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru A'lâmi'n-Nübelâ, thk., Şuayb el- Arnavût, Hüseyin Es’ad, Müessesetü'r-Risâle, Bey- rut.