Mustafa Sabri Efendi’nin İnsan İradesine Bakışı

Yıl 2017, Sayı: 29, 129 - 159, 22.06.2017

Hüseyin Doğan

Öz

Şeyhu’l-İslâm
Mustafa Sabri Efendi (1869-1954), yaşadığı dönem itibariyle Osmanlı
İmparatorluğu’nun son dönemlerine tanıklık etmiş önemli bir şahsiyettir.
Dinî-ilmî alanda birçok söz ve eserin sahibi olan Mustafa Sabri, görüş ve
düşünceleri itibariyle yaşadığı döneme damgasını vurmuş saygın bir bilim
insanıdır. Ancak sürgün ve gurbet hayatına mahkûm edildiğinden genelde düşünce
ve görüşlerini ya doğru şekilde ifade edememiş yahut da ifadeye çalışsa da
yanlış anlaşılmıştır.

  Mustafa Sabri’nin kelâm alanında dikkate değer
görüş ve düşüncelerinden en önemlisi irade ve insan fiillerine olan bakışıdır.
Hiç kuşkusuz onun bu konudaki görüş ve düşüncelerinin oluşmasında,
yaşadıklarının ve tecrübelerinin önemli ölçüde belirleyici olduğunu söylemek
mümkündür.

  Daha önce bu konuda müstakil çalışmalar
yapılmış olsa bile, özellikle de Mustafa Sabri’nin hayatı ve mücadelesi ile
irade ve kader konusuna bakışını birlikte değerlendiren çalışmalar kaleme
alınmış değildir. Bu açıdan, ilgili makale büyük bir önem ve değer taşımaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Mustafa Sabri, Osmanlı, Eş‘arî, Kelâm, İrade

Kaynakça

• ‘Abdülcebbâr, el-Kâdî Ebu’l-Hasan, Müteşâbihu’l-Kur’ân, nşr. ‘Ad-nân Muhammed Zerzûr, I-II, Kahire, 1969.
• Akbulut, Ahmet, “Şeyhu’l-İslâm Mustafa Sabri ve Görüşleri (1869-1954)”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, Ankara, 1992, VI:I. ss. 32-43.
• Altınsu, Abdülkâdir, Osmanlı Şeyhulislâmları, Ankara: B. y., 1972.
• Ardoğan, Recep, Delillerden Temellere –Sitematik Kelâm ve Güncel İnanç Konuları-, İstanbul: Yeni Asya Gazetesi Yay., 2014.
• Aydın, Ömer, “Mehmed Zâhid Kevserî ile Mustafa Sabri Efen-di’nin Kader Konusundaki Tartışması”, Uluslararası Düzceli Mehmed Zâhid Kevserî Sempozyumu Bildirileri, Düzce, 24-25 Kasım 2007, ss. 637-647.
• Doğan, Hüseyin, İlk Dönem İslâm Kelâmcılarında Dinsel Metinleri Anlama ve Te’vîl Problemi, Samsun: Kardeşler Ofset-Matbaacılık, 2011.
• Erdal, Kadir, “Gurbetteki Şeyhu’l-İslâm: Mustafa Sabri Efendi”, http://www.iec-md.org/bookstore/ (28.12.2016). Karaman, Hayreddin, “Mustafa Sabri Efendi’nin Kader İnancı Üzerine Bir Tartışma”, Diyanet Gazetesi, sayı: 103, Ankara, 15 Ekim 1974, ss. 3-16.
• el-Kirmânî, Muhammed b. Hamza b. Nasr, el-Burhân fî Tevcîhi Müteşâbihi’l-Kur’ân, thk. ‘Abdülkâhir ‘Ahmed ‘Atâ, Beyrut, 1406/1986.
• Kurucu, Ali Ulvi, “Şeyhu’l-İslâm Mustafa Sabri”, http://www. iec-md.org/bookstore/ (23.12.2016).
• Mustafa Sabri Efendi, Mevkîfu’l-‘akl ve’l-‘ilm ve’l-‘âlem min rabbi’l-‘âlemîn ve’l-‘ibâdihi’l-mürselîn, Beyrut: Dâru ihyâ’i’t-türâsi’l-‘arabî, 1401/1981.
• Mustafa Sabri Efendi, İnsan ve Kader, trc. İsa Doğan, İstanbul: Bayrak Yayımcılık-Matbaacılık, 1989.
• Mustafa Sabri Efendi, Yeni İslâm Müçtehitlerinin Kıymet-i İlmiyesi (Musâ Carullâh Bigiyef’e Reddiye), İstanbul: Bedir Yay., 1998.
• Mustafa Sabri Efendi, Dinî Mücedditler: Reformcular, İstanbul: Sebil Yayınevi, 1969.
• Öğük, Emine, “Mustafa Sabri Efendi’nin Kader Hakkındaki Gö-rüşlerinin Tahlili”, İslâmî İlimler Dergisi, Yıl: 9, IX: II, 2014, 127-148.
• eş-Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. ‘Abdilkerîm, Nihayetu’l-İkdâm fî ‘İlmi’l-Kelâm, nşr. Alfred Guillaume, Oxford Univer-sity Press, London, 1934.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Mustafa Sabri Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., XXXI, İs-tanbul, 2006, ss. 350-352.
• Yeprem, M. Saim, İrâde Hürriyeti ve İmâm Mâtürîdî, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yay., 1984.