Yapay Embriyo Üzerindeki Müdahalelerin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Sayı: 38, 89 - 119, 31.12.2021

Alpaslan Alkış Tayyibe Tabak

https://doi.org/10.35209/ksuifd.988920

Öz

İslam hukuku açısından embriyo üzerinde yapılan müdahalenin meşruluğu, insan yaşamının ne zaman başladığı sorusunun cevabıyla yakından ilgilidir. Zira bir şeyin insan olmasıyla olmaması arasında sonuca etki yapacak önemli farklar bulunmaktadır. Söz konusu soruya, döllenme, embriyonun anne rahmine tutunması, ruhun üflenmesi, ceninin uzuvlarının belirginleşmesi veya kalbinin çalışmaya başlaması gibi farklı cevaplar verildiği görülmektedir. Cevapların değişkenliği sebebiyle embriyoya müdahalenin meşruluğu da tartışmalı bir mesele olmaya devam etmektedir. Embriyoya müdahale açısından döllendirilmiş sperm ve yumurtaların gen dizilimine (gen kalitesine) karar verme, yumurtayı dölleyecek olan spermin taşıdığı kromozom çeşidini seçme (cinsiyet tayini), kök hücre tedavisinde kullanılmak üzere embriyo elde edilmesi ya da herhangi bir yolla elde edilen embriyonun bu tür tedavi ya da çalışmalarda kullanımı, dondurulmuş embriyoların imhası gibi hususlar çalışmada hukuk, etik ve dini yönden tartışılmıştır. Söz konusu meselelere İslam hukukunun yaklaşımı klasik ve modern çalışmalar ışığında incelenerek sonuca varılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Kök Hücre, PGT, IVF, Embriyo Dondurulması, Cinsiyet Tayini, Gen Dizilimi

Evaluation of the Artificial Embryo According to Islamic Law

Öz

The beginning and end of human life have been discussed and included in books since the classical period. Since it is still an uncontested issue today, it remains important as a question waiting to be answered on different issues. The point of "the beginning of life" is especially important in terms of the subject we discussed in our study. The decision of gene sequencing (gene quality) of the fertilized sperms and ova, the selection of the type of chromosome carried by the sperm that will fertilize the ovum (sex determination), the obtaining of embryos for use in stem cell treatment or the use of the obtained embryo by any means in these treatments or studies, the destruction of the frozen embryos have been discussed legally, ethically and religiously in our study. The study was concluded by adding a section to the study of the common problem identified

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alaüddin, Keşfü'l-esrâr an Usûl-i Fahrü’l-İslâm el-Pezdevî, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1997/1417.
• Akpınar, Selim. Embriyonik Kök Hücre Araştırmalarının Hukuki Boyutu. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Aksoy, Şahin. “Kürtaj Sadece Tıbbi Bir Karar Olabilir mi?”, Türkiye Klinikleri Dergisi 4/1 (1996), 12-15.
• Bilgin, Lütfiye Gülay. Kök Hücre Çalışmalarının Ortaya Çıkardığı Sorunlara Etik ve Teolojik Bir Yaklaşım. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim. Sahîhu’l-Buhârî. İstanbul: Çağrı Yayınevi, 1981.
• Buhûtî, Mansur b. Yûnus, Keşşâfü'l-kınâ‘ an metni'l-İknâ‘, Riyad: Dâr-u Âlemi’l-Kütüb, 2003/1423.
• Bûtî, Muhammed Saîd Ramazan, Mes'elet-u tahdidi'n-nesl vikâye ve ilâcen, Dımaşk: Mektebetü'l-Fârâbî, 1988.
• Cıncık, Mehmet vd. “Embriyo Araştırmaları ve Tıp Etiği”. Sendrom Dergisi. 17/10 (2005), 51-56.
• Çetin, Cihan - Çetin, M. Turan, “Dünden Bugüne Yardımla Üreme Teknikleri”, Arşiv Kaynak Tarama Dergisi. 23/1 (2014), 148-155.)
• Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB), “Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı” (Erişim 27.08.2021).https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/38220/embriyonik-kok-hucrenin-bilimsel-arastirmalarda-kullanilmasi-caiz-midir-?enc=QisAbR4bAkZg1HImMxXRn2t8ij%2beDtMkJdRGirgyeb8%3d.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB), “Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı” (Erişim 12.12.2021).https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/38224/tup-bebek-tedavisinde-cinsiyet-secimi-caiz-midir-?enc=QisAbR4bAkZg1HImMxXRn2t8ij%2beDtMkJdRGirgyeb8%3d
• Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB), “Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı” (Erişim 28.04.2021).https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/38223/tup-bebek-yonteminde-rahme-yerlestirilmeyen-fazla-embriyolarin-yok-edilmesi-caiz-midir-?enc=QisAbR4bAkZg1HImMxXRn2t8ij%2beDtMkJdRGirgyeb8%3d.
• Duru, Tuğba. İslam Hukukunda Cenine Müdahale. İstanbul: Mar-mara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Ekşi, Ahmet. “İslam Hukuku Açısından Doğum Öncesi̇ Cinsiyet Seçimi”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (30 Aralık 2013), 85-118.
• Erdoğan, Mehmet. “Özürlü Olduğu Tespit Edilen Ceninin Alınması”. Özürlü Olduğu Tespit Edilen Ceninin Alınması Sempozyumu. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2008.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Huccetül İslam, İhyâ-u ulûmi'd-din, Cidde: Darü’l-Minhâc, 2011/1432.
• Gölpınar, Selmin - Arda, Berna. “Tıbbi Etik Açısından Doğum Öncesinden Cinsiyet Belirlenmesi”. Türkiye Klinikleri Tıp Etiği Hukuku Tarihi Dergisi 3/2 (1995), 85-89.
• Görgülü, Ülfet. “Fıkhî Perspektiften Emriyonik Kök Hücre Araştırmaları”, Darulfunun İlahiyat Dergisi. 29/2 (Aralık 2018), 287-308.
• Görgülü, Ülfet. Fıkıhta Cenin Hukuku. İstanbul: İFAV, 2018.
• Görgülü, Ülfet. “Gayrimüslimlerle Evlilik, Taşıyıcı Annelik, Pgt Yöntemi ve Bebeğin Cinsiyetinin Belirlenmesi” Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2018.
• Görkey, Şefik vd. Kök Hücre Araştırmalarının Etik ve Hukuk Boyutu. Ankara: Türkiye Biyoetik Derneği, 2009.
• Haddâd, Ebû Bekr b. Ali. el-Cevheretü’n-neyyira şerh-u Muhtasari’l-Kudûrî fi’l-furû‘il-Hanefiyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006/1427.
• Hakeri, Hakan. Tıp Hukuku El Kitabı. Ankara: Seçkin Yayınları, 2013.
• Hayrettin Karaman, “Kök Hücre”, (Erişim 27.08.2021). http://www.hayrettinkaraman.net/yazi/laikduzen/4/0109. Hayrettin Karaman, “Sorular”, (Erişim 12.12.2021). http://www.hayrettinkaraman.net/sc/00336.
• İbn Âbidin, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü'l muhtâr ale'd-Dürri'l-muhtâr şerh-i Tenviri'l-ebsar = Hâşiyet-u İbn Âbidin. Riyad: Dâr-u Âlemi’l-Kütüb, 2003/1423.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn. el-Muğnî. Kahire: Hecr li't-Tıbâ‘a ve'n-Neşr, 1992.
• İbn Rüşd, Ebü'l-Velid Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü'l müctehid ve nihâyetü'l-muktesıd. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1997/1418.
• İdrîs, Abdülfettah Mahmûd. İhtiyâru cinsi’l-cenîn ve’l-intifâ’ bi’l-ecinne ve’l halâya’l-ciz’iyye ve’l-ihsâbi’t-tıbbiyyi’l-müsâid min manzûr-i İslâmî. Riyad: Dârü’s-Sümey’i, 2012/1433.
• İstanbul Tüp Bebek, “Blastosist Transferi” (Erişim 22.04.2021.) https://istanbultupbebek.com.tr/tup-bebek/blastosist-transferi/
• Jinekoloji ve Gebelik, “Gebelik”. (Erişim 24.04.2021). http://www.jinekolojivegebelik.com/2008/07/bebein-cinsiyetini-semek-mmkn-m.html.
• Kahraman, Semra – Candan, Zafer Nihat. “İnsan Embriyonik Kök Hücreleri”. Türkiye Klinikleri Cerrahî Tıp Bilimleri Dergisi Kök Hücre Özel Sayısı. 2/43 (2006), 21-25.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin. Bedâiü's sanâi' fî tertibi'ş-şerâi'. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1997/1418.
• Kervancıoğlu, Ertan, “Yaşama Başlangıcın Kilometre Taşları”. Hayatın Başlangıcı ve Sonu: Tıbbî, Dinî ve Etik Sorunlar. Haz. Hakan Ertin-Merve Özdemir. 15-24. İstanbul: İstanbul Araştırma ve Eğitim Vakfı (İSAR), 2013.
• Klinik Araştırmalar Derneği, “Genelgeler”, (Erişim 04.05.2021).
• http://www.klinikarastirmalar.org/upload/documents/file_135.pdf.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Koçak, Muhsin. “Gurre”, TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yay. 1996.
• Labakademi, “Preimplantasyon Genetik Tanı (Pgt Testi)” (Erişim 24.04.2021).
• https://labakademi.com/preimplantasyon-genetik-tani-pgt-testi/.
• Mecelle. Mecelle-i Ahkam-ı Adliye. Kontrol, Ali Himmet Berki. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1982.
• Mecellet-u Mecmai'l-Fıkhi'l-İslâmi. Cidde: Munazzamat-u Mu‘temeri'l-İslâmî, 2004.
• Mecellet-u Mecmai'l-Fıkhi'l-İslâmi. Cidde: Munazzamat-u Mu‘temeri'l-İslâmî, 1990.
• Merdâvî, Ebü'l-Hasan Alaeddin. el-İnsâf fî ma'rifeti'r-râcih mine'l-hilâf ala mezhebi'l-İmam’il-mübeccel Ahmed b. Hanbel. Beyrut: Dâr-u İhyâ’it-Türâsi'l-Arabî, 1957/1377.
• Meymân, Nâsır Abdullah. “İhtiyar-u Cinsi’l-Cenîn mine’l-Manzûri’ş-Şer‘î”. Mecellet-u Mecmei’l-Fıkhi’l-İslâmî. 19/22 (2006): 39-88.
• Muslih, Hâlid b. Abdillah. “Ru’ye Şer‘iyye fî Tahdîd-i Cinsi’l-Cenin”. Mecelletü’l-mecmei’l-fıkhi’l-İslâmî. 25 (2010): 77-111.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin. el-Mecmû‘ şerhi'l-Mühezzeb li’ş-Şirâzî. Riyad: Dâr-u Âlemi’l-Kütüb, 2003/1423.
• Paçacı, İbrahim. “Klonlama ve Kök Hücre Çalışmalarının İslâm Dini Açısından Değerlendirilmesi”, Usul İslam Araştırmaları 7/7 (01 Haziran 2007), 35-60.
• Pala, Ali İhsan. “Kürtajın Fıkhi Boyutu”, Özürlü Olduğu Tespit Edilen Ceninin Alınması Sempozyumu. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2008.
• Parlatır, İsmail vd. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 9. Basım, 1998.
• Sağlık Bakanlığı, “Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü”, (Erişim 04.05.2021).
• https://shgm.saglik.gov.tr/Eklenti/15612/0/kok-hucre-calismalari-genelgepdf.pdf.
• Sahnûn, Abdüsselam b. Saîd. el-Müdevvenetü'l-kübrâ. Kahire: Matbaatü’s-Saâde, 1323.
• Sâvî, Ahmed b. Muhammed. Bulgatü's-sâlik li-Akrebi'lmesâlik ala Şerhi's-sağîr. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1995.
• Savran, Bülent. “In Vitro Fertilizasyon ve Embriyo Transferinde Etik ve Hukuki Sorunlar”. Türkiye Klinikleri Tıp Etiği Hukuku Tarihi Dergisi. 4/2 (1996), 74-78.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme. Usûlü's-Serahsî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1393/1973.
• Şahin, Nurten Zeliha. “Patoloji̇k Tibbi̇ Atık ve Mükerremli̇k Vasfı Arasında Ceni̇n”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 30 (Ekim 2017), 461-485.
• Şener, Nurhan. “Kök Hücre Araştırmaları, Eti̇k ve Yasal Tartışmalar”, Hukuk Gündemi Dergisi. 1 (2012), 54-57.
• Şübeyr, Muhammed Osman. “Mevkıfü’l- İslam mine’l-Emr’adi’l- Verâsiyyeti” Dirasatun Fıkhiyye fî Kazâyâ Tıbbiyye Muasıra. Amman: Dârü’n- Nefâis, 2001.
• Şüveyrih, Sa’d bin Abdilaziz. Ahkam’t-telkih gayrı’t-tabii. Riyad: 2009.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı, “Mevzuat Bilgi Sistemi”, (Erişim 24.04.2021).https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=20085&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5.
• Uluslararası İslam Fıkıh Akademisi, “Kararlar”, (Erişim:28.04.2021). https://www.iifa-aifi.org/en/5976.html.
• Uluslararası İslam Fıkıh Akademisi, “Kararlar”, (Erişim 28.04.2021). https://www.iifa-aifi.org/en/5976.html.
• Ural, Ali Uğur. “Kök Hücreler.” TOTBİD Dergisi 5/3-4 (Ocak 2006), 140-145.
• Yâsîn, Muhammed Naîm. Ebhâsun fıkhiyye fî kadâyâ tıbbiyye muâsıra. Amman: Dârü'n-Nefâis, 1999/1419.
• Yeprem, Saim. “İslam’ın Kök Hücreye Bakışı”, Türkiye Klinikleri Cerrahi Tıp Bilimleri Dergisi, 2/43 (2006), 87-90.