Examination of the Awareness Dimension of Global Competence in Secondary Education 10th Grade DKAB Textbook

Yıl 2025, Sayı: 45, 312 - 336, 30.06.2025

Selin Öcal

https://doi.org/10.35209/ksuifd.1635384

Öz

Globalization is one of the change parameters of the rapidly changing and transforming world and is one of the phenomena that are emphasized. It can be said that this concept, which is the source of the increasing heterogenization of societies, is also the source of the emergence of other new concepts by reflecting differences in communication. As a matter of fact, the concept of global competence has been put forward in order to raise awareness among individuals against the effects of globalization and to maintain this awareness through healthy communication. Global competence is a concept that aims to establish healthy communication both in solving the problems whose effects increase with globalization and in the working areas where individuals will meet their colleagues. Among the dominant differences between individuals, the religious and cultural understanding of individuals is important. In addition, among the basic achievements of education is to provide individuals with communication that appeals to the cosmopolitanizing value area. In order to provide the aforementioned achievement, Secondary Education RCM courses have an important place. In this context, this study, which examines global competence in the 10th grade Religious Culture and Ethics (RCME) textbook, focuses on the theme of awareness, which is a part of global competence. The aim of this study is to analyze the secondary 10th grade RCME textbook in terms of the global awareness dimension of global competence. In the study, holistic single case design, which is one of the qualitative research methods, document analysis was preferred as data collection technique and 10th grade RCCE textbook was preferred as the study unit in the research. The Awareness Dimension Checklist of Global Competence (KYFKL) was prepared as a data collection tool on the relevant document. The prepared KYFKL consisted of one basic dimension and six sub-criteria. In addition, the content of the relevant textbook was divided into four as text, verse-story, activity box and visuals. Then, the raw data obtained from the six sub-criteria were divided into categories and codes. In the theme of awareness, the categories of moral responsibility, richness of religious understanding and intercultural richness were obtained. In order to understand the categories obtained, they were matched with the sub-criteria in the PBFCL. As a result of the research, it was determined that although the content reflecting the effects of globalisation is included in the textbook, religious understanding and intercultural richness are mostly based on the pre-globalisation period in terms of developmental aspects, or even if they are addressed, their scope is addressed in the context of Islamic belief as required by the course. As a matter of fact, it should be addressed that cultural encounters are inevitable with the spread of the Islamic faith outside the Arab lands. However, in the textbook, there is no element that wars, migrations and technological developments cause the richness between cultures. As a matter of fact, awareness is only religious.

Anahtar Kelimeler

Religious Education , Religion Culture and Moral İnformation , Globalization , Global Competence , Awareness

Ortaöğretim 10. Sınıf DKAB Ders Kitabında Küresel Yetkinliğin Farkındalık Boyutunun İncelenmesi

Öz

Hızla değişen ve dönüşen dünyanın değişim parametrelerinden biri olan ve üzerinde durulan olgular arasında küreselleşme vardır. Toplumların giderek heterojenleşmesine kaynaklık eden bu kavram, beraberinde farklılıkların iletişime yansıtılmasıyla diğer yeni kavramların doğuşuna da kaynaklık ettiği söylenebilir. Nitekim bireyler arasında küreselleşmenin etkilerine karşı farkındalık ve bu farkındalığı sağlıklı iletişimle sürdürme amacıyla ortaya küresel yetkinlik kavramı atılmıştır. Küresel yetkinlik hem küreselleşmeyle beraber etkisi artan problemlerin çözümünde hem de bireylerin iş arkadaşlarıyla buluşacakları çalışma alanlarında sağlıklı iletişim kurmayı hedefleyen kavramdır. Bireyler arasında var olan baskın farklılıklar arasında bireylerin sahip olduğu dini ve kültürel anlayış önemlidir. Ayrıca eğitimin temel kazanımları arasında bireylere kozmopolitleşen değer alanına hitap eden iletişimi kazandırma mevcuttur. Söz konusu kazanımı sağlamak amacıyla Ortaöğretim DKAB dersleri de önemli bir yerdedir. Bu bağlamda küresel yetkinliği Ortaöğretim 10.sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi (DKAB) ders kitabında inceleyen bu çalışmada, küresel yetkinliğin bir parçası olan farkındalık temasına odaklanılmıştır. Bu çalışmanın amacı, Ortaöğretim 10.sınıf DKAB ders kitabını küresel yetkinliğin küresel farkındalık boyutu açısından incelemektedir. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan bütüncül tek durum deseni, veri toplama tekniği olarak doküman incelemesi tercih edilmiş ve araştırmada çalışma birimi olarak 10.sınıf DKAB ders kitabı tercih edilmiştir. İlgili doküman üzerinde veri toplama aracı olarak Küresel Yetkinliğin Farkındalık Boyutu Kontrol Listesi (KYFKL) hazırlanmıştır. Hazırlanan KYFKL bir temel boyut ve altı alt kriterden oluşturulmuştur. Ayrıca KYFKL’ de ilgili ders kitabının içeriği kendi içerisinde metin, ayet-hadis, etkinlik kutusu ve görsel şeklinde dörde ayrılmıştır. Ardından altı alt kriterlerden yola çıkılarak elde edilen ham veriler kategorilere ve kodlara ayrılmıştır. Farkındalık temasında ahlaki sorumluluk, dini anlayış zenginliği ve kültürlerarası zenginlik kategorileri elde edilmiştir. Elde edilen kategorilerin anlaşılması için KYFKL yer alan alt kriterlerle eşleştirilmiştir. Araştırma sonucunda ders kitabında küreselleşmenin etkilerini yansıtan içeriklere yer verilse de dini anlayış ve kültürlerarası zenginlikler, gelişimsel açıdan daha çok küreselleşme öncesi zamana dayandırıldığı ya da ele alınsa da kapsamı ders gereğince İslam inancı özelinde ele alındığı tespit edilmiştir. Nitekim İslam inancının Arap toprakları dışına yayılmaya başlamasıyla kültürel karşılaşmaların kaçınılmaz olduğu ele alınmalıdır. Ancak ders kitabında savaşlar, göçler ve teknolojik gelişmelerin kültürler arasındaki zenginliğe sebep olduğuna dair bir unsur tespit edilememiştir. Nitekim farkındalık sadece dinî anlayışın yaygınlaşmasıyla kültürel zenginliğin oluşacağını ifade eden bir kavram değildir. Bu sebeple ders kitabında küreselleşmeden sonra dini bağlamda gerçekleşen kültürel zenginliklere yer verilmemektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi , Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi , Küreselleşme , Küresel Yetkinlik , Farkındalık

Kaynakça

• Aşlamacı, İbrahim. 21.Yüzyıl Becerileri ve Din Eğitimi - Eleştirel Bir Yaklaşım. Ankara: Dem Yayınları, 2024.
• Awaida-Nachabe, Nadia. Examining Cross-cultural Affective Components of Global Competence From a Value Perspective. United States - Florida: University of South Florida, Degree Of Doctor Of Education, 2017.
• Aydın, Kerim. “Kültürlerarası Din Eğitimi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/1 (Ekim 2015), 181-184.
• Ayhan, Halis. “Küreselleşme ve Türkiye’de Din Eğitimi”. Küreselleşme, İslam dünyası ve Türkiye: Milletler Arası Tartışmalı İlmi Toplantı(İstanbul, 2001), 247-270.
• Bahçekapılı, Mehmet. “Küreselleşme ve Din Eğitimi”. Din Eğitiminde Ana Konular. ed. Mehmet Bahçekapılı - Ahmet Ali Çanakçı. 119-162. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2022.
• Bailey, Lucy vd. “Global competence in PISA 2018: deconstruction of the measure”. Globalisation, Societies and Education 21/3 (Ocak 2022), 367-376.
• Balbağ, Nur Leman. İlkokul sosyal bilgiler dersi bağlamında öğrenci ve öğretmenlerin küresel vatandaşlık algıları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Bayrakdar, Nazım - Aksu, Halil İbrahim. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programının Kültürlerarası Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 11/2 (Temmuz 2021), 563-580. https://doi.org/10.48146/odusobiad.936074
• Birgül Sarıoğlu. A globally competent teacher as a citizen: A study of primary school teachers’ competences related to global citizenship. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422.
• Castells, Manuel. Ağ Toplumunun Yükselişi / Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür. çev. Ebru Kılıç. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2013.
• Coşkun, Ali. “Din ve Kimlik”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (Ocak 2014), 5-23. https://doi.org/10.15370/muifd.24579
• Coşkun, Hasan. “Küreselleşme Sürecinde Din”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (2017), 115-134.
• Council of Europe. Competences for Democratic Culture: Living Together as Equals in Culturally Diverse Democratic Societies. Strasbourg: Council of Europe, 2016.
• Çorbacı, Osman Kamil. “Değerler Eğitimi Perspektifinden Dünyalı Kimliği”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20 (Temmuz 2023), 387-402.
• Düzenli, Ahmet. Dini Anlayış Açısından 1982 Sonrası Yayınlanan Din Öğretimi Ders Kitapları. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Elias, John L. - Göküş, Şeref. “Kültürlerarası Eğitim ve Din Eğitimi, 1940-1960”. Dinî Araştırmalar XVI/43 (2013), 245-258.
• Engel, Laura C. vd. “Toward an international measure of global competence? A critical look at the PISA 2018 framework”. Globalisation, Societies and Education 17/2 (Mart 2019), 117-131. https://doi.org/10.1080/14767724.2019.1642183
• Felch, Collin. Preparing the next generation of global leaders: How principals in international studies high schools promote global competence. United States - California: University of Southern California, Degree Of Doctor Of Education, 2016.
• Gibson, Kay L. vd. “Developing Global Awareness and Responsible World Citizenship With Global Learning”. Roeper Review 30/1 (Şubat 2008), 11-23.
• Güler, Niyazi vd. İnternette Çocuklara Yönelik Riskler ve Ailelerin Bilinçlendirme Faaliyetlerindeki Rolü, 2016.
• Günay, Ünver. “Türklerin Dini Tarihinde ve Kültüründe Çoğulculuk ve Hoşgörü”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi = Journal of Faculty of Theology (e-Dergi) 10 (1998), 49-68.
• Günaydın, Hasan. Okul Yöneticilerinin Küresel Vatandaşlık Tutumlarının İncelenmesi. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Gürer, Banu. “Din Eğitimi Politikaları Açısından Batı’da Yaşayan Türklerin Dini Çoğulculuk Algısı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45/45 (Mayıs 2014), 191-216.
• Hager, Paul - Gonczi, Andrew. “What is competence?” Medical Teacher 18 (Temmuz 2009), 15-18.
• Hanvey, Robert G. “An Attainable Global Perspective” 21/3 (Kasım 1975), 162-167.
• Hunter, Bill vd. “What Does It Mean to Be Globally Competent?” Journal of Studies in International Education 10 (Eylül 2006), 267-285.
• Hunter, William D. Knowledge, skills, attitudes, and experiences necessary to become globally competent. Ann Arbor, United States, Degree Of Doctor Of Education, 2004.
• Karaca, Cansu Akarsu. Okul Müdürünün İnovasyon Yeterlikleri ile Öğretmenlerin Küresel Yetkinlikleri Arasındaki İlişki. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Karagün, Vedat - Aras, M. Said. “Küreselleşme ve Bilgi Çağı”. Dicle Akademi Dergisi 2/1 (Mart 2022), 32-40. Kavuşan, Sevde. Küresel Vatandaşlık Yaklaşımı Bağlamında Sosyal Bilgiler Öğretim Programı ve Ders Kitapları. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Kaya, Bahadır. Ön Lisans ve Lisans Öğrencilerinin Vatandaşlık Duygusu İle Küresel Vatandaşlığa İlişkin Görüşlerinin Karşılaştırmalı Analizi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Koçar, Enes. Öğretmen adaylarının medya okuryazarlık düzeyleri ile küresel vatandaşlık düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Erzurum: Fırat Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Konaklı, Numan vd. Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı (10.sınıf). Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı, 2021.
• Korkmaz, Mehmet - Osmanoğlu, Cemil. “Küreselleşmenin Birey ve Toplum Hayatına Etkileri ve Din Eğitimi”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/1 (Şubat 2019), 951-967.
• Köylü, Mustafa. Küresel Ahlak Eğitimi. Ankara: Dem Yayınları, 2013.
• Kurt, Fatih. “Küreselleşen Dünyada Din ve Dinî Değerler”. Diyanet İlmi Dergi 58/4 (Aralık 2022), 1351-1378.
• Kutluer, İlhan. “Küreselleşmenin Mahiyeti ve Boyutları”. Küreselleşme Ahlak ve Değerler. ed. Yurdagül Mehmedoğlu - Ali Ulvi Mehmedoğlu. 15-48. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• Lee Olson, Christa - Kroeger, Kent R. “Global Competency and Intercultural Sensitivity”. Journal of Studies in International Education 5/2 (Haziran 2001), 116-137.
• Leirvik, Oddbjørn. “Hoşgörü, Vicdan ve Dayanışma: Ahlak ve Din Eğitiminde Küreselleşen Kavramlar”. Değerler Eğitimi Dergisi 2/7 (Temmuz 2004), 147-167.
• Mansilla, Veronica - Jackson, Anthony. Educating for Global Competence, Preparing our Youth to Engage the World., 2012. https://doi.org/10.13140/2.1.3845.1529
• MEB. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (Ortaöğretim 9, 10, 11 ve 12. Sınıflar). Ankara: T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, 2018.
• Milne, Tom (ed.). World Citizenship: Allegiance to Humanity. Basingstoke: MacMillan Press, 1997. Morais, Duarte B. - Ogden, Anthony C. “Initial Development and Validation of the Global Citizenship Scale”. Journal of Studies in International Education 15/5 (2011), 445-466.
• OECD, Organisation for Economic Co-Operation and Development. Preparing Our Youth for an Inclusive and Sustainable World: The OECD PISA Global Competence Framework. Fransa: OECD Publishing, 2018. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/topics/policy-sub-issues/global-competence/Handbook-PISA-2018-Global-Competence.pdf
• Onat, Hasan. “Küreselleşme Üzerine”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Haziran 2002), 37-47.
• OXFAM, Oxford Committee for Famine Relief. Education for global citizenship: A guide for schools. PDF: OXFAM, 2006. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://oxfamilibrary.openrepository.com/bitstream/handle/10546/620105/edu-global-citizenship-schools-guide-091115-en.pdf?isAllowed=y&sequence=11
• Oxley, Laura - Morris, Paul. “Global Citizenship: A Typology for Distinguishing its Multiple Conceptions”. British Journal of Educational Studies 61 (Temmuz 2013), 301-325. https://doi.org/10.1080/00071005.2013.798393
• Öncel, Eyyup Serkan. “Eleştirel Düşünme ve Felsefe”. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) 6/37 (Haziran 2019), 1308-1316.
• Öncel, Eyyup Serkan. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programının Eleştirel Düşünme Becerileri Açısından İncelenmesi”. OPUS International Journal of Society Researches 11/18 (Haziran 2019), 2797-2829.
• Özgüzel, Elif. Perceptions of pre-service teachers and teacher educators about global competence and their global competence awareness in EFL context. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Parekh, Bhikhu. “Cosmopolitanism and Global Citizenship”. Review of International Studies 29/1 (Ocak 2003), 3-17.
• Parks, Joyce Ann. Preparing Global Citizens for the 21st Century: Examining the Intercultural Competence of Study Abroad Students. Indiana Institute of Technology, Degree Of Doctor Of Education, 2015.
• Sancak, Seyyid. “Küreselleşme ve Değişen Değerler Bağlamında 2010-2018 İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programıyla Yetiştirilmek İstenen Model İnsan Tipi”. Dergiabant 7/13 (Mayıs 2019), 94-115.
• Selçuk, Mualla. “Din Öğretiminin Kuramsal Temelleri (Zihin Gelişimi Açısından Bir Deneme)”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 4 (1997), 145-158.
• S.Wilson, Meena - Dalton, Maxine A. “Understanding the demands of leading in a global environment: A first step.” Issues and Observations 17/1/2 (1997), 12-14.
• Tanrıverdi, Eyyüp. “Değerlerin Kültürlerarası İletişimde Çevirinin Değeri”. Diyanet İlmi Dergi 54/4 (Aralık 2018), 147-160.
• Thalgi̇, Mohammad. “المواطنة العالمية من منظور تربوي إسلامي”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/2 (Aralık 2019), 1027-1051.
• UNESCO, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Global Citizenship Education: Preparing learners for the challenges of the 21st century,. Paris: UNESCO, 2014. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000227729
• UNESCO, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Interculturel Competences: Conceptual and Operational Framework. Fransa: UNESCO, 2013. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000219768
• Ünalan, Abdurrahman - Kartopu, Saffet. “Çok Kültürlülük, Demokratik Vatandaşlık ve İnsan Haklarına İlişkin Tutumların Dini-Manevi Değerlerle İlişkisi: Üniversite Örneklemi Üzerine Bir Araştırma”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (Haziran 2022), 145-184. https://doi.org/10.35209/ksuifd.1071952
• Ünğan, Sercan. “Küreselleşme Sürecinde Dînî Çoğulculuk Söyleminin Tutarsızlıkları”. Nida: Düşünce, Kültür, Edebiyat 175 (2016), 68-76.
• Ünlü, Ali. Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Küresel Vatandaşlık ve Sosyal Bilgiler Dersinde Küresel Vatandaşlık Eğitimine Yönelik Algı ve Görüşleri. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Yazıcıbaşı, Muhammed Ali. “Çoğulcu Toplum Okullarında Din Eğitiminin Birlikte Yaşama Kültürüne Etkisi”. Journal of Analytic Divinity 4/2 (Aralık 2020), 40-53.
• Yılmaz, Ayşegül Pehlivan. “Determination of Global Competence Levels of Pre-Service Social Studies Teachers”. e-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi 14/3 (Temmuz 2023), 267-282.
• Zing, Yağmur. Eğitsel Oyunlara Dayalı Sosyal Bilgiler Öğretiminde İlkokul Öğrencilerinin Küresel Vatandaşlığa İlişkin Algı ve Görüşleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.