İslamiyet’ten Önce Türk Devletlerinde Meclis Anlayışı: Toy, Kengeş, Kurultay Örneği

Yıl 2014, Cilt: 11 Sayı: 1, 39 - 52, 14.06.2014

Aysel Erdoğan

Öz

Tarih boyunca Türk toplulukları Orta Asya’da ve Avrupa’nın çeşitli yerlerinde Hun, Tabgaç, Göktük, Uygur, Eftalit, Hazar, Avar v.s. isimlerle çok sayıda devlet kurmuşlardır. Bu devletlerin ayakta kalabilmesi ve bazılarının uzun ömürlü olmasında Türklerdeki teşkilatçılık anlayışının önemi büyüktür. Bu teşkilatın temelinde disiplin, birlik ve dayanışma ön planda olmuştur. Asya Hun hükümdarı Mete’nin hükümdarlığından itibaren gördüğümüz toy meclisleri Türklerde birlik ve dayanışmanın temellerinin çok eskilere gittiğini göstermektedir. Bu çalışmada, İslam öncesi devirlerde Türk devlet anlayışında önemli bir yere sahip olan meclis anlayışında yaşanan gelişmeler ele alınacaktır. Öncelikli olarak toy, kengeş meclisi, kurultay gibi farklı isimlerle anılan bu yapının kelime anlamı incelenecektir. Sonrasında ise; Hun, Göktürk, Uygurlar gibi İslamiyet’ten Önce kurulmuş olan Türk devletlerinde bu yapının işleyişi ve toplumsal hayattaki yeri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Toy, Kengeş meclisi, Kurultay, Meclis.

Assembly Conception Before Islam In Turkish State: Toy, Kengeş,Congress Case

Öz

Turkish communities throughout history, many states have established in Turkestan and various places in Europe with names like Hun, Tabgaç, Göktük, Uygur, Eftalit, Hazar, Avar. Founding organizations of the concept is of great importance for this survival of the state and the longevity of some of these states. On the basis of this organization has been at the forefront that discipline, unity and solidarity. Toy assembly which survived from the reign of Asian Hun ruler Mete, the foundations of unity and solidarity among the Turks go to shows that are very old. In this study, will be discussed that developments in the parliamentary concept which of the pre-Islamic periods have an important place in the Turkish State. As a priority, will be reviewed in this structure, the meaning of the word as referred to by different names such as toy, kengeş council, congress. Later on such as the Huns, Gokturks, Uighurs established before Islam in the Turkish state will be examined the location of this structure, functioning and social life.

Anahtar Kelimeler

Toy, Kengeş Assembly, Congress, Parliementary

Kaynakça

• ARSAL, Sadri Maksudi., (1947)Türk Tarihi ve Hukuk I.Türk tarihinin ana hatları. Tarihi Türk Devletlerinin kuruluşu ve hukuki müesseseleri, Türk kavimlerinin hukuki örf ve adetleri- Töre ve yasaları- Türk hukukunun dayandığı ahlaki ve hukuki telekki ve esaslar.] : (İslamiyetten evvelki devir), İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, BARTHOLD, W., (1927) Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, İstanbul.
• CEMġİDOV, ġamil Allahverdi, (1990) Kitab-ı Dede Korkut, Çev.Üçler Bulduk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• CEYHAN, Ayhan “İslam Öncesi Türk Hukukunda Danışma Meclisi”,(Arş.Gör.Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Kamu Hukuku ),s.1-11. DONUK, Abdülkadir, (2011) “Türklerde ve Moğollarda Meclis Geleneği”, Tarih Dergisi S.52, İstanbul, ss.1-12.
• DURMUġ, İlhami, (2001) Türkler’de Cumhuriyet Fikrinin Tarihi Temelleri ve Günümüze Yansımaları, Akademik Bakış, c.I, s.I, ERGAN, Nevin Güngör, “Bozkır Türklerinde Töre ve Sosyal Kontrol”, Polis Bilimleri Dergisi,c.1,s.1-8.
• ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul. GÖMEÇ, Saadettin, (2011) Kök Türk Tarihi, Berikan Yayınevi, Ankara
• KAFESOĞLU, (2006) İbrahim Türk Milli Kültürü, İstanbul.
• KOCA, Salim, Eski Türklerde Devlet Geleneği ve Teşkilatı, Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi, c.2., ss.309-346. KOÇAK, Kürşat, (2011) İslamiyet’ten Önceki Türk Devlet Geleneklerine Göre Tahta Çıkma Töreni ve Yöntemleri, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, Sa.4, KURAT, Akdes Nimet (2002) “Göktürk Kağanlığı”, Türkler, .c.2, Yeni Türkiye Yayınları, s.49-78.
• MANDALOĞLU, Mehmet, (2012) “İslamiyet’ten Önce Türklerde Toplantı ve Törenler, TSA,/YIL 16 S:2, ss.211-232.
• MORİ, Masao “Kuzey Asya’daki Eski Bozkır Devletlerinin Teşkilatı”.(edergi. Manas.edu.kg).s.73-86. NİYAZİ, Mehmet, (1995) Türk Devlet Felsefesi, İstanbul.
• ÖGEL, Bahaeddin, (2002) “Devlet Meclisi ve Kurultay”, Türkler Ansiklopedisi, c.2, Yeni Türkiye Yayınları, ss.874-887.
• ÖGEL, Bahaeddin, (2001) Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin, (1993) Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), c.I., TTK Basımevi, PRİTSAK, Omeljan, (2002) Türk-Slav Ortak Yaşamı: Güneydoğu Avrupa'nın Türk Göçebeleri, Türkler ansk. c.2, s.509-521.
• SARAY, Mehmet, (1999) Türk Devletlerinde Meclis(Parlamento) Demokratik Düşünce ve Atatürk, Ankara.
• SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, “Eski Türklerde Devlet Meclisi “Toy” Üzerine Düşünceler, (dergiler. Ankara. edu.tr),s.1-11. SÜMER, Faruk, (1980) Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri- Boy TeşkilatıDestanları,3.baskı, Ana Yayınları.
• ġENCAN, Yusuf Cem, (2007) İslamiyet Öncesi Türk Devlet Geleneği, İnönü Ünüversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. TANERİ, Aydın, (1977) Türkiye Selçukluları Kültür Hayatı, Bilge Yayınları.
• TANERİ, Aydın, (1994) “Divan” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, c.9, s.384.
• TANERİ, Aydın, (1981) Türk Devlet Geleneği, Ankara, Töre Devlet Yayınları.
• TATAR, Taner, (1997) Türk Yönetim Sistemi, Turan Yayınları, İstanbul.
• TOGAN, A. Zeki Velidi, (1982)Oğuz Destanı, (Reşideddin Oğuznamesi, tercüme ve tahlili), Enderun yayınları, İstanbul.
• TURAN, Osman, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi, Türkler, c.2, Ankara 2002,s.845-856
• UZUNÇARġILI, İ.HAKKI, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Ankara 1988. ÇAKIR, Ayşe, (2007), Bozkır Kültür Çevrelerinde Sosyal Yapı ve Teşkilatlanma, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.