Hareketli Avcı-Toplayıcı Grupların Yaşam Biçimiyle Yerleşik Çiftçi Toplulukların Yaşam Biçim Arasındaki İnsan-Mekan İlişkisinin Mukayesesi

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 2, 979 - 1012, 28.08.2021

Ozan Arslan Aytan

https://doi.org/10.33437/ksusbd.780605

Cited By: 6

Öz

İnsanın içerisinde bulunduğu mekân, onun yaşam biçimiyle doğrudan bağlantılıdır. Yaşam biçimi, insanın 2,5 milyon yıl önce ortaya çıktığı ilk zamanlardan, yaklaşık 10 bin yıl önce besin üretiminin ve yerleşikliğin başladığı Neolitik çağa kadar, tek düze bir ilerleme kaydetmiştir. Paleolitik çağ da geçimin avcılık ve toplayıcılıkla sağlanması, hareketli bir yaşam biçimi sürdürülmesini zorunlu kılmıştır. Mevsimsel döngüler ve hayvan sürülerinin hareketliliklerine göre bir pozisyon alan avcı-toplayıcıların belirli bir bölgede yahut toprak parçası üzerinde kalmalarına imkân yoktur. Bu durum avcı-toplayıcı grupların içinde yaşadığı mekânla olan ilişkisinin en belirleyici faktörüdür. Bir geçiş evresi olan epi-paleolitik dönemde, iklim değişikliği, sıcaklık seviyesindeki artışa ve toprağın yumuşamasına etki etmiş ve böylelikle doğanın dönüşümüne paralel olarak insanın yaşam biçimi de yeni bir boyut kazanmıştır. Neolitik çağda yabani bitkilerin ve daha sonra da hayvanların evcilleştirilmesi, asalak bir yaşam biçiminin terk edilmesine vesile olmuştur. Toprağın ekilip biçilmesi ve hayvan yetiştiriciliğiyle üretim anlamında bir istikrar yakalanmıştır. Toprağa bağlı olarak bu durum hareketli bir yaşam biçiminden durağan bir yaşam biçimine geçişi temsil etmektedir. Besinlerin üretilebilir ve biriktirebilir olması mülkleşmeye, yeni üretim araçlarının ortaya çıkışına ve kalabalık nüfusları beslemeye olanak tanımıştır. İnsan hayatındaki bu önemli değişiklikleri, onun içinde yaşadığı mekânla olan ilişkisi bağlamında ele aldığımız çalışmamızda, her iki yaşam biçimi arasında meydana gelen yenilikler, gelişmeler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

paleolitik, neolitik, avcı-toplayıcı, çiftçi, yaşam biçimi

Kaynakça

• Adams, Bria, ve Blades, Broke S (Ed.), (2009), Lithic Materials and Paleolithic Societies, Willey Blackwell, New Jersey.
• Arsebük, Güven (1999), “İnsanın Evrim Süreci ve En Eski Kültürler”, TÜBA-AR, Sayı 2 ss. 32-69.
• Bandı, Hans-Georg. – Breuıl, Henrı. – Berger-Kırchner, L. – Lhote, H. –Erık, Holm. –Lomel, Aandreas., (1962), The Art of the Stone Age, Crown Publishers, New York.
• Barnard, Alan (2015), Sosyal Antropoloji ve İnsanın Kökeni, (Çev. Mehmet Doğan), Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Bar-Yosef, Ofer (1998), The Natufian Culture in the Levant, Threshold to the Origins of Agriculture, Wiley-Liss, Inc., ss. 159 – 177.
• Bar-Yosef, Ofer (2002), “The Upper Paleolithic Revolation”, Annual Reviews of Antropolgy Vol. 3. ss. 363-393.
• Bıckerton, Derek (2013), Adem’in Dili, (Çev. Mehmet Doğan), Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Bocquet-Appel, Jean. Pierre – Bar-Yosef, Ofer (Ed.), (2008), The Neolithic Demographic Transition and İts Consequences, Springer, New York.
• Boyd, Robert., – Sılk Joan. (2009), How Humans Evolved, W.W. Norton & Company, New York ¬¬– London.
• Braidwood, Robert. Joan (2008), Tarihöncesi İnsanları, (Çev. Bilgi Altınok), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Chase, Philip. G. – Dıbble, Harold. L. – Lındly, J. – Clark, Geoffrey. – Guy, Strauss, L., 1990. “On the Emergence of Modern Humans”, Current Anthropology,Vol. 31, No. 1, ss. 58-66.
• Chılde, V. Gordon (2006), Kendini Yaratan İnsan, (Çev. Filiz Ofluoğlu), Varlık Yayınları, İstanbul.
• Chılde, V. Gordon (2009), Tarihte Neler Oldu?, (Çev. Alâeddin Şenel - Mete Tunçay), Kırmızı Yayınları, İstanbul.
• Coon, S, Carletoon (1961), The Story of Man, Alfred A. Knopf, New York.
• Cowan, H. K. J. – Marshack, A., 1975. “More on Upper Paleolithic Engraving, Current Anthropolog”,, Vol. 16, No. 2, ss. 297-298.
• Çıvgın, İzzet (2018), “Bereketli Hilal’de Bitki Evcilleştirme Sürecini Etkileyen Faktörler: İklim, Doğal Çevre ve Kültürlerarası Karşılaşmalar(MÖ. 11000 – 7000)”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 8 / Sayı 17, ss. 463 – 489.
• Çıvgın, İzzet, (2018), “Bereketli Hilal’de Hayvan Evcilleştirme Sürecinin Evrimi ve Kültürlerarası Karşılaşmalar(MÖ. 10000 – 7000)”, Sssjournal Vol:4, Issue:16, ss. 1322 – 1349.
• Dıakov, V. ve Kovalev, S, (2014), İlkçağ Tarihi I, (Çev. Özdemir İnce), Yordam Kitap, İstanbul.
• Dolukhanov P, (1998), Eski Ortadoğu’da Çevre ve Etnik Yapı, (Çev. Suavi Aydın), İmge Kitapevi Yayınları, Ankara.
• Hararı, Y, N, (2015), Hayvanlardan Tanrılara: Sapiens İnsan Türünün Kısa Bir Tarihi, (Çev. Ertuğrul Genç), Kolektif Kitap, İstanbul.
• Helbaek H, (1959), Domestication of Food Plants in the Old World, Science, New Series, Vol. 130, No. 3372, ss. 365-372.
• Hodder, I, (Ed.), (2010), Religion in the Emergence of Civilization, Cambridge University Press, New York.
• Hout, J. L. – Thallmann, J. P. – Valbelle, D, (2000), Kentlerin Doğuşu, (Çev. Alin Bektaş Girgin), İmge Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Ilın, M. ve Segal, E, (2016), İnsan Nasıl İnsan Oldu?, (Çev. Ahmet Zekerya), Say Yayınları, İstanbul.
• Kansu, Ş. A, (1991), İnsanlığın Kaynakları ve İlk Medeniyetler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kartal, M, (2009), Türkiye’de Son Avcı-Toplayıcılar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Kenyon, K. M, (1956), Jericho and its Setting in Near Eastern History, Volume 30, Issue 120, ss. 184 –197.
• Kolonkaya-Bostancı, N, (2014), Paleolitik Çağ Kadınları, Asistan Kitap, Ankara, ss.191-204.
• Kuıjt I., (Ed.), (2002), Life in Neolithic Farming Communities, Kluwer Academic Publishers, New York, Boston, Dordrecht, London, Moscow.
• Langaney, A. – Clottes, J. – Guılaıne J. – Sımmonet, D, (2020), İnsanın En Güzel Tarihi, (Çev. Nurkalp Devrim), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Larson, G. ve Fuller, D. Q, (2014), The Evolution of Animal Domestication, Annu. Rev. Ecol. Evol. Syst. 45, ss.115–36.
• Leakey, R., ¬ve Lewin, R, (1998), Göl İnsanları / Evrim Sürecinden Bir Kesit, (Çev. Füsun Baytok), TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, Ankara.
• Leakey, R, (1998), İnsanın Kökeni, (Çev. Sinem Gül), Varlık Yayınları, İstanbul.
• Leroı-Gourhan, A, (1993), The Hunters of Prehistory, Macmillian Publishing Company, New York.
• Lewın, R, (2015), Modern İnsanın Kökeni, (Çev. Nurdan Soysal), Say Yayınları, İstanbul.
• Lewıs-Wıllıam, D, (2012), The Mind in the Cave, Thames& Hudson, London.
• Lıttauer, M. A. – Mccarthy F. D. – Marshack A, (1974), On Upper Paleolithic Engraving, Current Anthropology, Vol. 15, No. 3, ss. 327-332.
• Maısels, C. K, (1999), Uygarlığın Doğuşu, (Çev. Alâeddin Şenel), İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Marshack, A, (1972), The Roots of Civilization, Moyer Bell Ltd, New York.
• Mccarter, S. F, (2007), Neolithic, Routledge, New York and London.
• Mcneıll, W. H., (2015), Dünya Tarihi, (Çev. Alâeddin Şenel), İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Mellaart, J, (1975) The Neolithic of the Near East, Thanes and Hudson Ltd., London.
• Mellars, P, (1989), Major Issues in the Emergence of Modern Humans, Current Anthropology Vol. 30, No. 3, ss. 349-385.
• Mıthen, Steven, (1999), Aklın Tarihöncesi, (Çev. İrem Kutluk), Dost Kitapevi Yayınları, Ankara.
• Morgan, L. H, (1994), Eski Toplum I, (Çev. Ünsal Oskay), Payel Yayınevi, İstanbul.
• Özbek, M, (2015), Dünden Bugüne İnsan, İmge Kitapevi Yayınları, Ankara.
• Özdoğan, M., (2004) Neolitik Çağ-Neolitik Devrim-İlk Üretim Toplulukları Kavramının Değişimi ve “Braidwoodlar”, TÜBA-AR 7, ss.43-51.
• Özdoğan, M, (2012), Neolitik Dönemi Yeniden Düşünmek, Aktüel Arkeoloji 27, ss. 38- 51.
• Paabo, S, (2014), Neanderthal Man, Basic Books, New York.
• Papagıannı, D. ve Morse, M. A, (2017), Neandartal, (Çev. İlknur Urkun Kelso), Trend Yayınevi, Ankara.
• Schrenk, F. ve Müller, S, (2009), The Neanderthals, Routledge, New York. Science, New Series, Vol. 130, No. 3372, ss. 365-372.
• Shea, J. J, (2013), Stone Tools in the Paleolithic and Neolithic Near East a Guide, Cambridge University Press, New York.
• Sımmons, A. H, (2007) The Neolithic Revolution in the Near East, The Univesity of Arizona Press, Tucson.
• Soffer, O. – Adovasıo, J. M. – Hyland, D. C, (2000), The “Venus” Figurines: Textiles, Basketry, Gender, and Status in the Upper Paleolithic, Current Anthropology, Vol. 41, No. 4, ss. 511 – 537.
• Straus, L. G, (2005), “The Upper Paleolithic of Euro: An Overview”, Evolutionary Anthropology Issues News and Reviews 4(1), ss.4 – 16.
• Strınger, C, (2011), The Origin of Our Species, Penguin Books, London.
• Şenel, A, (1982), İlkel Topluluktan Uygar Topluma, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara.
• Şenel, A, (2006), Kemirgenlerden Sömürgenlere İnsanlık Tarihi, İmge Kitapevi Yayınları, Ankara.
• Weıner, S. ¬– Xu, Q. – Goldberg, P. – Lıu, J, – Bar-Yosef, (1998), “Evidence for the Use of Fire at Zhoukoudian China”, Science 281(5374), ss. 251-253.
• Wells, C, (1972), Sosyal Antropoloji Açısından İnsan ve Dünyası, (Çev. Erzen Onur), Remzi Kitapevi, İstanbul.
• Yalçınkaya, I, (1978), Taş Devri Sanatında Teknik ve Stil, Cilt 29, Sayı 1-4, ss. 68 – 82.
• Zeder, M. A, (2011), The Origins of Agriculture in the Near East, Current Anthropology, Vol. 52, No. S4, ss. 221 – 235.
• Zubrıtskı – Mıtropoloskı – Kerov, (2011), İlkel Topluluk – Köleci Toplum – Feodal Toplum, (Çev. Sevim Belli), Sol Yayınları, Ankara.