XVIII. Yüzyıl Sonlarında Manastır Şehrinde İdari, Ekonomik ve Sosyal Hayat (63 Numaralı Şerʾiye Siciline Göre)

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 3, 2154 - 2173, 31.12.2021

Faruk Söylemez Kevser Kavgacı

https://doi.org/10.33437/ksusbd.922769

Öz

Osmanlı Devleti’nin idari, ekonomik ve sosyal tarihine ilişkin çalışmaların ekseriyetle Anadolu coğrafyasına yoğunlaştığı görülmektedir. Bu noktadan hareketle bu çalışmada M. 1778-1782 (H.1191-1197) tarihlerine ait 63 numaralı Manastır Şerʾiye Sicili temelinde yaklaşık 530 yıl Osmanlı hâkimiyetinde kalmış Balkanların önemli şehirlerinden Manastır’ın idari, ekonomik ve sosyal yapısı hakkında genel bir değerlendirme yapılması amaçlanmaktadır. Çalışmada Manastır şehrinin köy ve mahalle isimleri, Manastır şehrinde yaşayanların günlük hayat standartları, kullandıkları eşyalar, toplanan vergilerin çeşitleri, tutarları, toplanma zamanları gibi hususlar ortaya konulmuştur. Bununla birlikte, ahalinin geneli Müslüman olmakla birlikte Manastır coğrafyasının kozmopolit yapısından dolayı gayrimüslim unsurlara da rastlanıldığı tespit edilmektedir. Çalışmada ayrıca şehrin üretim-tüketim döngüsü, maddi kaynaklar, kişilerin birbirleriyle ve devlet ile olan ilişkileri, alım-satım, miras, nikâh ve ölüm merasimleri gibi sosyal hareketlilikler de ele alınmıştır. 63 numaralı Manastır Şerʾiye Sicili temelinde elde edilen bu bulguların çalışmanın amacı çerçevesinde belirtilen hususların aydınlatılabilmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Manastır, şerʾiye sicili, idari, ekonomik, sosyal.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Manastır Şerʾiye sicili (MŞS), Defter No: 63.
• Akgündüz, Ahmed (2009), “İslam Hukukunun Osmanlı Devletinde Tatbiki: Şerʿiye Mahkemeleri ve Şerʿiye Sicilleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S.14, ss. 13-48.
• Akyılmaz, Gül (2002), “Osmanlı Aile Hukukunda Kadın”, Türkler C. X, Ankara, ss. 365-374.
• Aydın, Mehmet (2003), “mehir”, DİA C. XXVIII, Ankara, ss. 389-391.
• Baki, Süleyman (2014) “Manastır’lı İsmail Hakkı Efendi Hayatı ve Kelam Alanındaki Eserleri”, Osmanlı İlim Düşünce ve Sanat Dünyasında Balkanlar, Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı, İstanbul, ss. 83-106.
• Baykara, Tuncer (2002), “kaza”, DİA C. XXV, Ankara, ss.119-120.
• Bilgin, Arif ve Bozkurt, Fatih (2010), “Bir Malî Gelir Kaynağı Olarak Vârissiz Ölenlerin Terekeleri ve Beytülmâl Mukataaları”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (20) / 2, ss.1-31.
• Çağ, Galip (2010), “16. ve 17. Yüzyıllarda Osmanlı hâkimiyetinde Manastır”, Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, ss. 363.
• Çağatay, Neşet (1947), “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi Cilt 5-Sayı 5, ss. 483-511.
• Devellioğlu, Ferit (2008), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara.
• Çayırlı, Necati (2001), “Osmanlı İdaresinde Manastır (Bitola)”, Türk Kültürü, S. 458, ss. 371-376.
• Günay, Mehmet ve Akbel, Mustafa (2016), “40 Numaralı Şer’iyye Siciline Göre 18. Yüzyıl Ortalarında Manastır Şehri Sâkinleri”, Balkan Tarihi C.I, edt. Gölen Z. ve Temizerakçe, Osmanlı Mirası Türk Kültürü Araştırma Derneği Yayınları, ss. 197-213.
• İnalcık, Halil (2008), “Rumeli”, DİA, C.XXXV, İstanbul, ss.232-235.
• _________(2001) “ispenç”, DİA C.XXIII, İstanbul, ss. 177.
• _________ (1953-1954), “15. Asır Türkiye İktisadî ve İçtimaî Tarihi Kaynakları”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 15 (1-4), ss. 51-75.
• _________ (1959), “Osmanlı’da Raiyyet Rüsûmu”, Belletten C.XXIII (92), ss.575-610.
• İnbaşı, Mehmet (2015) “Yıldırım Bayezid Döneminde Makedonya’da Fethedilen Yerler ve İskân Siyaseti”, Uluslararası Yıldırım Bayezid Sempozyumu Bildirileri, Bursa, ss.53-82.
• İşbilir, Ömer, 2007 , “nüzül”, DİA C.XXXIII, İstanbul, ss. 311-312.
• Kallek, Cengiz (2006), “Narh”, DİA C. XXXII, İstanbul, ss.387-389.
• Karta, Nurullah (2015) “Manastır Şehrinin Sosyal ve Ekonomik Durumu (1482-1615)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Cilt: 8 (41), ss. 458-469.
• Kılıç, Orhan (2016), “Rumili Eyaleti’ne Bağlı Sancakların 18. yüzyıldaki İdari Statüleri”, Balkan Tarihi C.I, edt. Gölen Z. ve Temizerakçe , Osmanlı Mirası Türk Kültürü Araştırma Derneği Yayınları, Burdur, ss. 111-124.
• Kütükoğlu, Mübahat (2006), “Narh”, DİA C. XXXII, İstanbul, ss.390-391.
• Lajos, Fekete (1979), “XVI. Yüzyılda Taşralı Bir Türk Efendi Evi” çev. M.Tayyib Gökbilgin, Belleten C.XLIII(170), ss.457–480. Marçais, Georges (1993), “Manastır”, İA C. VII, İstanbul, ss.276.
• Nesimi, Qani (2012), “Bitola Sicilleri’ne Göre Osmanlı Devleti’nin Himayesinde Bulunan Makedonya Hıristiyanlarının Dini Hürriyeti”, Milel ve Nihal inanç, kültür ve mitoloji araştırmaları dergisi C. 9 (2), ss.37-54.
• Nureski, Djuneis (2014), “Osmanlı Kaynaklarına Göre Kültür Merkezi Konumundaki Makedonya Şehirleri ve Özellikleri”, Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Edirne, ss. 63-102. _________(2016), “Osmanlı’dan Günümüze Makedonya’daki Türk Kültürü ve Makedonya’nın Türk Kültür Tarihindeki Yeri ve Önemi”, DergiPark- Avrasya Etüdleri, Cilt 50, Sayı 2, ss. 351-388.
• Ortaylı, İlber (1980), “Anadolu’da XVI. Yüzyılda Evlilik İlişkileri Üzerine Bazı Gözlemler”, Osmanlı Araştırmaları I, edt. İnalcık H. ve Göyünç N., İstanbul, ss.33-40.
• Osmanlı Yer Adları I (2013), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, haz. Özkılınç Ahmet, Coşkun Ali, Abdullah Sivridağ, Ankara, 1021 s. Özcan, Tahsin (2005) “Muhallefât”, DİA C. XXX, İstanbul, ss. 406-407.
• Özcan, Uğur (2013), “1878-1912 Yılları Arasında Manastır Vilayeti’nde Okullaşma ve Okullaşmanın Milliyetçilik Üzerindeki Etkisi”, Avrasya İncelemeleri Dergisi (AVİD), II/1, ss.353-423.
• Pakalın, M. Zeki(1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, MEB, İstanbul.
• Parmaksızoğlu, İsmet (1976), “Manastır”, Türk Ansiklopedisi, C. XXIII, Ankara, ss. 250-251.
• Sahillioğlu, Halil (1991), “avarız”, DİA C.IV, İstanbul, ss. 108-109.
• Söylemez, Faruk (2010), “Malatya Mutasarrıfı Rişvanzâde Ömer Paşa’nın Muhallefâtı”, OTAM, S. 27, ss. 165-194.
• _________, (2013), “Malatya Mutasarrıfı Rişvanzade Abdurrahman Paşa’nın Terekesi”, History Studies, S. 5, Ankara, ss. 253-271.
• _________ (2002), “Osmanlı Devleti’nin Gayrimüslimlere Karşı Tutumu”, Kahramanmaraş’ta Ermeni Sorunu Sempozyumu, Kahramanmaraş, ss.78-89.
• _________ ve Alpoğlu, Oğuz (2019), “XIX. Asrın Ortalarında Ankara’nın İktisadi ve İçtimai Yapısı (244 Numaralı Ankara Şer‘iye Siciline Göre)”, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 16 (2), Kahramanmaraş, ss.744-756.
• _________ ve Dönmez, Coşkun (2018), “XIX. Yüzyılın Ortalarında Varna’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı (9 Numaralı Varna Şer’iye Siciline Göre)”, III. Uluslararası Sosyal Bilimler Araştırmaları Kongresi Bildiriler Kitabı, edt. Kara H., Çetin T. vd., Ankara, ss. 108-120. Tabakoğlu, Ahmet, (2000), “imdâdiye”, DİA C.XXII, İstanbul, ss. 221-222.
• Taşkın, Ünal (2005), Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, ss. 200.
• Turan, Ömer (1996), “Makedonya’da Türk Varlığı ve Kültürü”, Bilig 3, ss. 21-32.
• _________ (1998), “Balkan Türklerinin Dini Meseleleri”, Türk Dünyası’nın Dini Meseleleri (Kutlu Doğum Haftası 1997), TDV yayınları, Ankara, ss. 197-216.
• Türkmen, Zeki, Gezi Yazısı: “Çıkayım Gideyim Urumeline: Selanik, Manastır, Ohri, Debre-i Bala, Üsküp ve Köprülü İzlenimleri”, Balkan Günlüğü Gazetesi-15.08.2011.
• Ural, Selçuk (2010), “Osmanlılar’ın Vuçıtırın’ı Fethi ve Arşiv Kayıtlarına Göre Osmanlı Hâkimiyetinde Vuçıtırın Şehri”, II. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi sempozyum bildirileri, Prizren/Kosova, ss.127-142.
• _________ (2015), “Makedonya’nın İslamlaşmasında Bektaşi ve Halvetiliğin Katkısına Bir Örnek: Kırçova’da Bektaşi ve Halveti Tekkeleri”, Türk kültürü ve Hacı Bektaş velî Araştırma Dergisi (73), ss. 129-151.
• Uzunçarşılı, İsmail. H. (1988), Osmanlı Tarihi C.I, TTK yayınları, Ankara.
• Yediyıldız, Bahaeddin (1998), “Osmanlılar Döneminde Manastır”, Atatürk ve Manastır Sempozyumu, 12-13 Ekim, Manastır Bitola, ss. 21-35.
• Yılmaz, Fehmi(2012), “tütün”, DİA C.XLII, İstanbul, ss.1-4.