FOLK BELIEFS IN DÎVÂNÜ LÜGÂTİ'T-TÜRK

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: Divanu Lügati't Türk'ün 950. Yıl Dönümü, 78 - 88, 22.12.2024

Nevin Büyükkaya

Öz

In Dîvânü Lügâti’t-Türk, written by Kâşgarlı Mahmud, the richness of the Turkish language, history and culture is mentioned. The work has the nature of a dictionary since it was written with the aim of teaching Turkish to Arabs and showing the richness of the Turkish language. The content of the work includes encyclopedia-like information on Turkish geography, mythology, ethnology, folklore and literature. The aim of this study is to examine the folk beliefs mentioned in Dîvânü Lügâti’t-Türk from various aspects. These beliefs will be listed under headings such as abundance, evil eye, lucky and unlucky, animal calendar and other beliefs and will be discussed with examples in their sociological, psychological and cultural dimensions. In this study, examples will be given from the changing aspects of folk beliefs from past to present in Dîvânü Lügâti’t-Türk.

Anahtar Kelimeler

Dîvânü Lügâti’t-Türk, Folk Beliefs, Blessing, Evil Eye, Luck.

DÎVÂNÜ LÜGÂTİ’T-TÜRK’TE HALK İNANMALARI

Öz

Kâşgarlı Mahmud tarafından kaleme alınan Dîvânü Lügâti’t-Türk’te Türk dilinin, tarihinin ve kültürünün zenginliğinden bahsedilmektedir. Eser, temelinde Araplara Türkçe’ yi öğretmek ve Türkçe’nin zenginliğini göstermek amacıyla yazıldığından sözlük mahiyeti taşımaktadır. Eserin içeriğinde Türk coğrafyası, mitolojisi, etnolojisi, folkloru ve edebiyatı üzerine bilgiler yer almaktadır. Bu çalışmanın amacı, Dîvânü Lügâti’t-Türk’ te geçen halk inanmalarını çeşitli yönleriyle ele almaktır. Bu inanmalar; bereket, nazar, uğurlu ve uğursuz, hayvan takvimi ve diğer inanmalar gibi başlıklar dâhilinde sıralanarak sosyoloji, psikoloji ve kültürel boyutlarıyla örnekler içerisinde ele alınacaktır. Çalışmada Dîvânü Lügâti’t-Türk’ te geçen halk inanmalarının geçmişten günümüze değişen yönlerinden örnekler verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Dîvânü Lügâti’t-Türk, Halk İnanmaları, Bereket, Nazar, Uğur.

Kaynakça

• Albayrak, N. (2010). Ansiklopedik halk edebiyatı sözlüğü. Kapı Yayınları.
• Artun, E. (2015). Türk halk bilimi. Karahan Kitabevi.
• Atalay, B. (1985). Divanü Lûgat-it-Türk tercümesi I. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Atalay, B. (1985). Divanü Lûgat-it-Türk tercümesi II. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Atalay, B. (1985). Divanü Lûgat-it-Türk tercümesi III. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Bahadır, S. (2016). Hatay’da Türk halk inançları. Sonçağ Yayınları.
• Bekki, S. (1996). Türk mitolojisinde kurban. Akademik Araştırmalar. S. 1/3. 16-33.
• Beydili, C. (2015). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Yurt Kitap Yayınevi.
• Boratav, P. N. (1973). 100 soruda Türk folkloru. Gerçek Yayınevi.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Türk halk kültüründe memoratlar ve halk inançları. Akçağ Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2011). Türk mitolojisinin ana hatları. Kabalcı Yayıncılık. İstanbul.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2015). Dîvânu Lugât’it-Türk. (haz. Ahmet B. Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdi, S. & Yurtsever, S. T. (2005). Dîvânü Lugâti’t-Türk. (çev. Seçkin Erdi ve Serap Tuğba Yurtsever). Kabalcı Yayınevi
• Esin, E. (1978). İslamiyet’ten önceki Türk kültür tarihi ve İslam’a giriş. Edebiyat Fakültesi Yayınevi. İstanbul. Hançerlioğlu, O. (2004). Dünya inançları sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün şamanizm. Yayınları. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kaçalin, M. S. (1990). “Divânü Lügati’t-Türk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. S. 9. 446-449.
• Kalafat, Y. (2010). Doğu anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Berikan Yayınevi.
• Kaya, M. (2002). “Divânü Lûgati’t Türk’ün halkbilimi açısından önemi”. Folklor/Edebiyat Dergisi. C. 8, 39-49.
• Koşay, H. Z. (1956). Etnoğrafya müzesindeki nazarlık, muska ve hamailler. Türk Etnoğrafya Dergisi. S. 52. 86-90.
• Malinowski, B. (1990). Büyü, bilim ve din. Kabalcı Yayınları.
• Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş-II. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi-II. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Örnek. S. V (1971). Etnoloji sözlüğü. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Örnek, S. V. (2020). 100 soruda ilkelerde din, büyü, sanat, efsane. Bilgesu Yayınları.
• Özarslan M. & Salkynbaev, M. vd. (2014). Şark dünya görüşüne göre kutsal sayıların oluşumu, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 54/2, 155-166.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar. (çev. Aykut Kazancıgil ve Lale Arslan). Kabalcı Yayınevi.
• Roux, J.P. (1998). Türklerin ve Moğolların eski dini. (çev. Aykut Kazancıgil). İşaret Yayınları.
• Sipahi, A. (2006). Türk halk inançlarında büyü ve büyü ile ilgili uygulamalar, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Ankara Üniversitesi.
• Tanyu, H. (1976). Dinî folklor veya dinî manevi halk inançlarının çeşit ve mahiyeti üzerine bir araştırma. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 21 (1-4), 123-142.
• Taymas, A. (1940). “Dîvânu Lûgat-it-Türk tercümesi”, Türkiyat Mecmuası, C.7–8, 212–252.
• Yeşildal, Ü. Y. (2015). Anadolu sahası Türk folklorunda geyik. Kömen Yayınları.