YÜKSEKÖĞRETİMDE YENİDEN YAPILANMA: TÜRK YÜKSEKÖĞRETİMİNDE KALİTE GÜVENCESİ SİSTEMİNİN GELİŞİMİ

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 45 - 89, 28.07.2021

Mahmut Güler Burçak Soyer

Öz

Bu çalışmada devletin değişen rolünün yükseköğretim sisteminin yeniden yapılanmasını zorunlu kılması ile yükseköğretim kurumlarında ön plana çıkan eğitimde kalitenin sağlanması amacıyla kalite güvence ve değerlendirme sisteminin kurulmasına yönelik gösterilen çabalar incelenmiştir. Sistemin düzenli ve sistematik ilerleyebilmesi adına kurumlarda hem iç değerlendirme hem de dış değerlendirme süreçleri hayata geçirilmiştir. Bu kapsamda her kurumun kendi güçlü ve gelişmeye açık yönlerini tanıyarak güçlü yönlerini daha görünür kıldığı ve gelişmeye açık yönleri için kontrol ve önlem alma mekanizmalarını yönettiği etkin ve etkili bir sistem kurulmaya çalışılmaktadır. Bu amaçla çalışmada Türkiye’de kalite süreçlerinin yapısal dönüşümü incelenmiş olup günümüzde süreci yöneten Yükseköğretim Kalite Kurulu’nun 2016-2019 yılları arasında dış değerlendirme kapsamına aldığı üniversitelerin genel bir değerlendirilmesine yer verilmiştir. Yapılan inceleme sonucunda kurumların PUKÖ (Planla-Uygula-Kontrol et-Önlem al) çevrimlerinin kapatılmasına yönelik çabalarının henüz her alanda yeterli düzeyde sonuç vermediği, geliştirilmesi gereken alanlara ilişkin iyileştirme çalışmalarının sürdürülmesi gerekliliği saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kalite Güvencesi Sistemi, Bologna Süreci, Avrupa Üniversiteler Birliği, Yükseköğretim Kalite Kurulu, Kurumsal Dış Değerlendirme Süreci, Kalite Güvencesi Sistemi, Bologna Süreci, Avrupa Üniversiteler Birliği, Yükseköğretim Kalite Kurulu, Kurumsal Dış Değerlendirme Süreci

Kaynakça

• Aktan, C. C. ve Tunç, M. (1998), “Bilgi Toplumu ve Türkiye”, Yeni Türkiye, Ocak-Şubat, ss.118-134.
• Altınok, V. (2001), “Toplam Kalite Yönetimi Yaklaşımı”, Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1-2, ss.205-214.
• Arslan, M. M. ve Bahadır, H. (2007), “Bologna Süreci ve Türkiye”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2/2007, ss.222-229.
• Ayvaz, B., Kuşakçı, A. O. ve Borat, O. (2016), “Kalite Güvencesi ve Akreditasyon Süreçleri”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstriyel Araştırma ve Gelişim Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, ss.53-60.
• Balyer, A. ve Hesapçıoğlu, M. (2008), “Sanayileşmiş Bazı Ülkelerle Karşılaştırmalı Olarak Türkiye’de Üniversite Açma Politikaları: Teori ve Uygulama”, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt: 27, Sayı: 27, ss.53-78.
• Başar, E. (1997), “Türk Yükseköğretim Sisteminin Dünü, Bugünü, Yarını (Üniversitelerin İleriye Dönük Gelişmeleri Üzerine Görüş ve Öneriler)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 1, ss.17-51.
• Bergen Communiqué (2005), “The European Higher Education Area-Achieving the Goals”, Communiqué of the Conference of European Ministers Responsible for Higher Education, Bergen, 19-20 May 2005.http://www.ehea.info/media.ehea.info/file/2005_Bergen/52/0/2005_Bergen_Communique_english_580520.pdf adresinden 12.05.2019 tarihinde alındı.
• Berlin Communiqué (2003), “Realising the European Higher Education Area”, Communiqué of the Conference of Ministers Responsible for Higher Education in Berlin on 19 September 2003. https://enqa.eu/wp-content/uploads/2013/03/BerlinCommunique1.pdf adresinden 11.05.2019 tarihinde alındı.
• Birand, M. T. (2006), “ODTÜ Mühendislik Fakültesinde Akreditasyon Etkinliklerinin Başlangıcının ve ABET Değerlendirme Sürecinin Öyküsü”, Öncü ve Önder, Nisan 2006, ODTÜ, Ankara. ss.21-30. http://users.metu.edu.tr/tbirand/ABET%20Oykusu.htm adresinden 19.07.2019 tarihinde alındı.
• Bologna Declaration (1999), “Joint Declaration of the European Ministers of Education”, 19 June 1999, https://www.eurashe.eu/library/modernising-phe/Bologna_1999_Bologna-Declaration.pdf adresinden 09.05.2019 tarihinde alındı.
• Bucharest Communiqué (2012), “Making the Most of Our Potential: Consolidating the European Higher Education Area”, 26-27 April 2012.
• http://www.ehea.info/media.ehea.info/file/2012_Bucharest/67/3/Bucharest_Communique_2012_610673.pdf adresinden 14.05.2019 tarihinde alındı.
• Corrales, J. (1999), The Politics of Education Reform: Bolstering the Supply and Demand; Overcoming Institutional Blocks, The Education Reform and Management Series, Vol: 2, No: 1, 1999.
• Council of Europe (2018), “Convention on the Recognition of Qualifications concerning Higher Education in the European Region”, Details of Treaty No.165, France, https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/treaty/165 adresinden 07.05.2019 tarihinde alındı.
• Çelik, Z. (2012), “Bologna Süreci’nin Avrupa Yükseköğretim Sistemi Üzerine Etkileri”, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, Ağustos/2012, ss.100-105.
• Çetin, G. H. (2014), “Kamuda Bürokrasinin Azaltılması ve İş Süreçleri Analizinde Hizmet Envanteri Yönetim Sisteminin (HEYS) Önemi”, Temmuz 2014, https://www.kaysis.gov.tr/Devlet_Teskilat_Yayinlari adresinden 14.06.2019 tarihinde alındı.
• Çetinsaya, G. (2014), Büyüme, Kalite, Uluslararasılaşma: Türkiye Yükseköğretimi İçin Bir Yol Haritası, Yükseköğretim Kurulu Yayın No: 2014/2, 2. Baskı, Eskişehir.
• Dalak, G. (2000), “Denetim ve Kalite Denetimi”, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, Güz 2000, Cilt: 1, Sayı: 1, ss.65-79.
• EACEA/Eurydice, (2015), The European Higher Education Area in 2015: Bologna Process Implementation Report, Luxembourg: Publications Office of the European Union.
• ENQA (2008), Quality Procedures in the European Higher Education Area and Beyond-Second ENQA Survey, (Ed: Nathalie Costes, Emmi Helle), 2008 Helsinki.
• ENQA (2019), “ENQA History”, https://enqa.eu/index.php/about-enqa/enqa-history/ adresinden 15.06.2019 tarihinde alındı.
• ENQA (2021), “Member And Affiliate Database”, https://www.enqa.eu/membership-database/ adresinden 14.06.2021 tarihinde alındı.
• ENQA Secretariat (2013), “European Quality Assurance Register in Higher Education (EQAR)”, https://enqa.eu/index.php/work-policy-area/enqa-the-bologna-process/eqar/ adresinden 14.05.2019 tarihinde alındı.
• Erdem, A. R. (2016), “Üniversite Anlayışındaki Değişim: Birinci Nesil Üniversiteden Dördüncü Nesil Üniversiteye”, TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 16, ss.21-50. Ertepınar, A. (2011), “21. Yüzyılda Yükseköğretim ve Türk Yükseköğretimi”, İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu, ss.15-21.
• ESG (2015), Standards and Guidelines for Quality Assurance in the European Higher Education Area (ESG), Brussels, Belgium, 2015 https://www.enqa.eu/wp-content/uploads/2015/11/ESG_2015.pdf adresinden 15.06.2019 tarihinde alındı.
• EUA (2001), Annual Report 2001, Brussels. https://eua.eu/downloads/publications/eua%20annual%20report%202001.pdf adresinden 14.07.2019 tarihinde alındı.
• EUA (2005), 10 Years on: Lessons Learned From Institutional Evaluation Programme, Brussels. https://eua.eu/downloads/publications/10%20years%20on%20lessons%20learned%20from%20the%20institutional%20evaluation%20programme.pdf adresinden 14.07.2019 tarihinde alındı.
• EUA (2006), “Avrupa Üniversiteler Birliği Kurumsal Değerlendirme Programı Rehberi Öz Değerlendirme ve Kurum Ziyareti”, http://apk.akdeniz.edu.tr/eua-iep-rehberi-tr/ adresinden 14.07.2019 tarihinde alındı.
• EUA (2021), “Member Directory”, https://www.eua.eu/about/member-directory.html adresinden 10.06.2021 tarihinde alındı.
• Fejes, A. (2006), “The Bologna Process-Governing Higher Education in Europe Through Standardisation”, Revista Española de Educación Comparada, 12/2006, pp.203-231.
• Gencel, U. (2001), “Yükseköğretim Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi ve Akreditasyon”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 3, ss.164-218.
• Gül, S. S. ve Gül, H. (2014), “Türkiye’de Yükseköğretimin Gelişimi, Güncel Durumu ve Eleştirisi”, Toplum ve Demokrasi, Yıl: 8, Sayı: 17-18, Ocak-Aralık, ss. 51-66.
• Günay, D. ve Günay, A. (2011), “1933’den Günümüze Türk Yükseköğretiminde Niceliksel Gelişmeler”, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Nisan 2011, ss.1-22.
• Gürüz, K. (2001), Dünyada ve Türkiye’de Yükseköğretim (Tarihçe ve Bugünkü Sevk ve İdare Sistemleri), ÖSYM Yayınları 4, Ankara.
• Karaboğa, K. (2018), Yükseköğretimde Kalite Çalışmalarına Sistemsel Arayışlar, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (SETA), Ankara.
• Korkmaz, A. (2000), “Yüksek Öğretim Gençliğinin Problemleri”, Milli Eğitim Dergisi, Sayı: 145, 2000. http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/145/korkmaz.htm adresinden 13.06.2019 tarihinde alındı.
• Küçükcan, T. ve Gür, B. S. (2009), Türkiye’de Yükseköğretim Karşılaştırmalı Bir Analiz, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (SETA), 1.Baskı, Haziran 2009, Ankara.
• Mishra, S. (2006), Quality Assurance in Higher Education An Introduction, National Assessment and Accreditation Council (NAAC), Bangalore India.
• Mitra, A. (2016), Fundamentals of Quality Control and Improvement, 4th edition, John Wiley & Sons.
• Murat, G. ve Çelik, N. (2007), “Analitik Hiyerarşi Süreci Yöntemi ile Otel İşletmelerinde Hizmet Kalitesini Değerlendirme: Bartın Örneği”, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 6, 2007, ss.1-20.
• Nişanyan, S. (2015), Nişanyan Sözlük Çağdaş Türkçenin Etimolojisi, 2002-2021. https://www.nisanyansozluk.com/?k=kalite&lnk=1 adresinden 18.06.2021 tarihinde alındı.
• Özer, M., Gür, B. S. ve Küçükcan, T. (2011), “Kalite Güvencesi: Türkiye Yükseköğretimi İçin Stratejik Tercihler”, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, Ağustos 2011, ss.59-65.
• Peker, Ö. (1994), “Toplam Kalite Yönetiminin Eğitim Sistemine Uygulanabilirliği”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 27, Sayı 2, ss.63-78.
• Prague Communiqué (2001), “Towards the European Higher Education Area” Communiqué of the Meeting of European Ministers in Charge of Higher Education in Prague on May 19th 2001, http://www.ehea.info/media.ehea.info/file/2001_Prague/44/2/2001_Prague_Communique_English_553442.pdf adresinden 11.05.2019 tarihinde alındı.
• Rauhvargers, A. (2005), “Lizbon Tanıma Sözleşmesi”, Uluslararası Yükseköğretim Konferansı 14-15 Kasım 2005, T.C. Yükseköğretim Kurulu, Ankara.
• Sağlamer, G. (2012), “Belirsizlik Ortamında Yükseköğretim Nasıl Yapılandırılmalı?”, Türkiye’de Yükseköğretimin Yeniden Yapılandırılması ve Kalite Güvence Sistemi, SETA Çalıştay, 20 Şubat 2012, Zonguldak.
• Soares, V. A. M. (2001), “What is Going on in Europe After the Prague Follow-Up?”, Europeanisation of Quality Assurance Mechanisms in the Slovak Republic, October 29-30, 2001, pp.1-14.
• Sorbonne Joint Declaration (1998), “Joint Declaration on Harmonisation of the Architecture of the European Higher Education System”, Paris, the Sorbonne, May 25 1998 http://www.ehea.info/media.ehea.info/file/1998_Sorbonne/61/2/1998_Sorbonne_Declaration_English_552612.pdf adresinden 09.05.2019 tarihinde alındı.
• Tayfun, Ö. (2000), İstatistiksel Kalite Kontrol, A.Ü.F.F. Döner Sermaye İşletmesi Yayınları, No: 62, Ağustos, 2000. Ankara.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı (2018), Üniversiteler İçin Stratejik Planlama Rehberi, http://www.sp.gov.tr/upload/xSpKutuphane/files/wtnii+Universiteler_Icin_Stratejik_Planlama_Rehberi.pdf adresinden 11.06.2019 tarihinde alındı.
• Vlăsceanu, Lază, Grünberg, Laura and Pârlea, Dan (2007), Quality Assurance and Accreditation: A Glossary of Basic Terms and Definitions, (Editors: Melanie Seto, Peter J. Wells), UNESCO‐CEPES.
• Wissema, J. G. (2009), Towards the Third Generation University Managing the University in Transition, Edward Elgar Publishing, USA.
• Yavuzcan, H. G. (2008), “Bologna Süreci”, Bologna Süreci’nin Türkiye’de Uygulanması, Bologna Uzmanları Ulusal Takımı Projesi 2007-2008 Sonuç Raporu, (Ed: Kerim Edinsel), Haziran, 2008.
• Yılmaz, D. V. (2016), “Türkiye’deki Devlet Üniversitelerinde Uluslararasılaşma Süreci: Stratejik Planlar Üzerinden Bir Değerlendirme”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 21, Sayı: 4, ss.1191-1212.
• Yılmaz, V., Filiz, Z. ve Yaprak, B. (2007), “Servqual Yöntemiyle Yükseköğretimde Hizmet Kalitesinin Ölçülmesi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 1, ss.299-316.
• Yiğit, T. (2017), “Türkiye’de Sosyal Hizmet Eğitim/ Öğretiminde Kalite Güvence Sistemi ve Akreditasyon Standartlarına İlişkin Bir Model Çerçeve Önerisi”, Toplum ve Sosyal Hizmet, Cilt: 28, Sayı: 1, Nisan 2017.
• YÖDEK (2007), Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Rehberi, Sürüm: 2007/1.1. http://www.yodek.org.tr/yodek/files/7aa12f8d2582deb44d4249c7aa4a2020.pdf adresinden 25.06.2019 tarihinde alındı.
• YÖDEK, “ENQA Üyeliği”, http://www.yodek.org.tr/? adresinden 25.06.2019 tarihinde alındı.
• YÖK (2007), Türkiye’nin Yükseköğretim Stratejisi, Yayın No: 2007-1, Ankara: Yükseköğretim Kurulu.
• YÖK (2010), Yükseköğretimde Yeniden Yapılanma: 66 Soruda Bologna Süreci Uygulamaları, Haziran 2010, Ankara.
• YÖK (2018), Yükseköğretim Politikalarında Yeni YÖK 2014’ten Sonrası, Ankara.
• YÖK (2019), “Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi”, https://istatistik.yok.gov.tr/ adresinden 14.06.2021 tarihinde alındı.
• YÖKAK (2017), Kurumsal Dış Değerlendirme Kılavuzu, Haziran 2017, Sürüm 1.2, https://yokak.gov.tr/Common/Docs/Site_degerlendirme_prog_doc/kurumsal_dis_degerlendirme_kilavuzu_1.2.pdf adresinden 08.06.2019 tarihinde alındı.
• YÖKAK (2018), Kurum İç Değerlendirme Raporu Hazırlama Kılavuzu, Aralık 2018, Sürüm 1.4, https://yokak.gov.tr/Common/Docs/KidrKlavuz1.4/KiDR_surum_1.4.pdf adresinden 08.06.2019 tarihinde alındı.
• YÖKAK (2019a), “Akreditasyon Nedir?”, http://yokak.gov.tr/akreditasyon-kuruluslari/akreditasyon-kuruluslari-nedir adresinden 12.06.2019 tarihinde alındı.
• YÖKAK (2019b), 2018-2019 Yükseköğretim Değerlendirme ve Kalite Güvencesi Durum Raporu, https://yokak.gov.tr/Common/Docs/Site_Activity_Reports/20182019DurumRaporuv3.pdf adresinden 12.06.2021 tarihinde alındı.
• YÖKAK (2019c) “YÖKAK, Avrupa Yükseköğretimde Kalite Güvencesi Birliği (ENQA)’ne Üye Oldu”, http://yokak.gov.tr/yokak-avrupa-yuksekogretimde-kalite-guvencesi-birligi-enqa-ne-uye-oldu-52 adresinden 25.06.2019 tarihinde alındı.
• YÖKAK (2019d), 2015-2019 Genel Değerlendirme Raporu, https://yokak.gov.tr/Common/Docs/Site_degerlendirme_prog_doc/GenelDegerlendirme20152019.pdf adresinden 12.06.2021 tarihinde alındı. YÖKAK (2021a), “Tescil Süresi Devam Edenler”, https://yokak.gov.tr/akreditasyon-kuruluslari/tescil-suresi-devam-edenler adresinden 14.06.2021 tarihinde alındı.
• YÖKAK (2021b), “Tanınan Uluslararası Akreditasyon Kuruluşları”, https://yokak.gov.tr/akreditasyon-kuruluslari/uluslararasi-taninan-akreditasyon-kuruluslari adresinden 14.06.2021 tarihinde alındı.
• Yükseköğretim Kalite Güvencesi ve Yükseköğretim Kalite Kurulu Yönetmeliği, 23 Kasım 2018, Sayı: 30604. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/11/20181123-16.htm
• Yükse¬köğretim Kurumlarında Akademik Değer¬lendirme ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/09/20050920-9.htm
• 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu, Sayı: 17506, Kanun No: 2547, Kabul Tarihi: 04.11.1981, http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17506.pdf adresinden 04.05.2019 tarihinde alındı.
• 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu, Kabul Tarihi: 10.12.2003 https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5018.html adresinden 11.06.2019 tarihinde alındı.
• 7033 sayılı Sanayinin Geliştirilmesi ve Üretimin Desteklenmesi Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 1 Temmuz 2017. Kabul Tarihi: 18/6/2017, Sayı:30111.https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/07/20170701-21.htm adresinden 12.06.2021 tarihinde alındı.