Vasat Ümmeti Arama Çabaları Kapsamında Modernizm

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 115 - 140, 15.09.2020

Ethem Karaçoban

Öz

Özellikle geçtiğimiz yüzyılda İslam inancı ve Müslümanların hayat tarzları üzerine söz söyleyenler çoğu kez, ideal İslam topluluğunu (Bu çalışmada adı geçen ideal topluluk için “vasat ümmet” kavramı kullanılacaktır.) arama çabaları kapsamında, modernizm ve gelenek ekseninde konuyu ele almışlardır. Aslında böyle bir arayış içerisinde olma inananlara verilmiş bir görevdir. Zira Kur’an-ı Kerim dinamik bir Müslüman modeli sunar. Bu açıdan bakıldığında, Kur’an ayetlerinin çeşitli yerlerde, insanın tüm duyarlılığını harekete geçirdiği, onların imanlarını kuvvetlendirdiği hususuna vurgu yapıldığı görülecektir. Bu bağlamda inananların bilinçli bir imana sahip olma arzusu, referansını yine Kur’an’dan alır. Genel kanıya göre, Kur’an’ın ortaya koyduğu ideal model her ne kadar Hz. Muhammed dönemi sonrasında varlığını devam ettirememişse de bu arayış, yani vasat ümmeti arama çabaları kesintisiz devam etmiştir. Dolayısıyla İslam düşüncesi söz konusu olduğunda modern ya da gelenek kavramlarını bu çerçevede değerlendirmek gerekir. İdeal topluluğu oluşturma yolunda takip edilen usuller açısından özellikle son yüzyıl boyunca modern ve gelenek ikilisi en çok gündeme gelen kavramlar olmuşlardır. Biz burada kısaca, Kur’an terminolojisinde ideal ümmeti ifade eden “vasat ümmet” kavramına değinip akabinde, modern, modernizm, modernite, modernist kavramlarını ve bu meyanda bilimin ve bilim adamlarının rolünü daha çok dinî düşünce açısından ele alıp değerlendirmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, İnanç, Vasat Ümmet, Bilim, Modernizm, Modernist

Modernism in The Scope of Searching Efforts Middle Nation

Öz

Most of the time, those who spoke about the Islamic faith and the lifestyle of Muslims especially in the last century they have often dealt with the subject of modernism and tradition within the scope of their efforts to search for the ideal İslamic community (in this study will be used the term “middle nation” for the ideal community). In fact, such a quest is a task given to believers. Because the Holy Qurʾān presents a dynamic Muslim model. From this point of view, the verses of the Qurʾān stimulate human sensibility in various places. It will be seen that there is emphasis on the fact that they strengthen their faith. In this context, the desire of believers to have a conscious faith takes its reference from the Qurʾān. According to the general opinion, although the ideal model revealed by the Qurʾān did not survive after the Prophet Muhammad, this quest; that is, the efforts to search for the middle nation continued uninterrupted. Therefore, when it comes to Islamic though, the concepts of modern or tradition should be evaluated within this framework. In terms of the procedures followed to establish the ideal community especially during the last century modern and tradition duo have become the most prominent concept. Here, we will briefly refer to the concept of middle nation, which expresses the ideal community in Qurʾān ic terminology, and then try to evaluate the concepts of modern, modernism, modernity, modernist, and the role of science and scientists in this regard from a religious perspective.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Faith, Middle Nation, Scienc, Modernism, Modernist

Kaynakça

• Adıvar, Adnan. Bilim ve Din-İlim ve Din. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1980.
• Adıvar, Halide Edip. İngiliz Edebiyatı Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: İÜEFN, 1943.
• Aktay, Yasin. Türk Dininin Sosyolojik İmkanı. İstanbul: İletişim Yayınları, 1999.
• Alıcı, Mustafa. “Çağdaş Din Bilimleri Metodolojisinde Modernizm-Postmodernizm Tartışmaları”. Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi 5/12 (2017), 35- 49.https://dergipark.org.tr/download/article-file/324068
• Asaf, Hüseyin. Batı’nın İslâm’la Kavgası. çev. Mesut Karaşahan. İstanbul: Pınar Yayınları, 1991.
• Aslan Yaşar, Gamze. “Ortaçağdan Günümüze “Modernite”: Doğuşu ve Doğası”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (2010), 10-26. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/15262 Aslantürk, Zeki.
• Kutsalın Dönüşü-Yeni Toplum Arayışları. İstanbul: Ayışığı, 1998.
• Aydın, Mahmut. “Wilfred Cantwell Smith’de Dinsel Çoğulculuk”, İslâm ve Öteki, ed. Cafer Sadık Yaran. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2001.
• Aydın, Mehmet. Din Felsefesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Matbaası, 2. Baskı, 1990.
• Aydın, Mehmet. “İslam’a Göre İlim”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1986), 1-18.
• Beşer, Faruk. “Vasat Ümmet”. Yenişafak (24 Ocak 2016) https://www.yenisafak.com/yazarlar/farukbeser/vasat-ummet-2026374
• Bulut, Halil İbrahim. “Ümmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/ 308-309. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Coşkun, İbrahim. “Din-Bilim Uzlaşısı ve Kur’an’ın Aklî Mu’cizeliği”, İslâmî Araştırmalar Dergisi 19/4 (2006), 543-557.
• Cündioğlu, Dücane. Anlamın Buharlaşması ve Kur’an. İstanbul: Kitabevi, tarihsiz.
• Çapçıoğlu, İhsan. “Ümmetin Kuşatıcı Anlamını Yeniden Düşünmek”. Diyanet Aylık Dergi (Mayıs 2016), 14-18.
• Çelik, Ali. Halk İnançları. İstanbul: Beyan Yayınları, 1995.
• Çınar, Mahmut. “Din-Bilim İlişkisi Bağlamında Kelam İlminde Yeni Arayışlar”, İlahiyat Fakülteleri XXIV. Kelam Anabilim Dalı Koordinasyon Toplantısı ve Uluslararası İslam Düşünce Geleneğinde Din-Bilim İlişkisi Sempozyumu Bildiri Metinleri Kitabı, ed. Mahmut Çınar vd. 346-348. Kilis: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Matbaası, 2019.
• Erkilet Başar, Alev. Ortadoğuda Modernleşme ve İslâmi Hareketler. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 2. Baskı, 2000.
• Eyüboğlu, İsmet Zeki. Bütün Yönleriyle Anadolu İnançları. İstanbul: Koza Yayınları, 1974.
• Fazlur Rahman. İslam. çev. Mehmet Dağ-Mehmet Aydın. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 5. Baskı, 1999.
• Fazlur Rahman. İslam ve Çağdaşlık. çev. Alparslan Açıkgenç-M. Hayri Kırbaşoğlu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Baskı,1998.
• Garaudy, Roger. İslam ve İnsanlığın Geleceği. çev. Cemal Aydın. İstanbul: Pınar, 2. Baskı, 1991.
• Geddes, MacGregor. “Doubt And Belief”. The Encyclopedia of Religion. 4/424-430. New York: Macmillan Publishing Company, 1987.
• Güler, İlhami “Modernitenin ve Modernleşmemizin Teolojik Kritiğine Giriş”, İslâmiyat 7/4 (Ekim-Aralık 2004), 33-45.
• Güngör, Erol. İslamın Bugünkü Meseleleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1981.
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi, çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayımcılık ve Ticaret, 5. Baskı, 1990.
• Hançerlioğlu, Orhan. “Modern”. Felsefe Ansiklopedisi. 4/171. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1977.
• Hançerlioğlu, Orhan. “Yenilik-Yenilikcilik”. Felsefe Ansiklopedisi. 7/292-293.
• Hançerlioğlu, Orhan. “İnanç”. Felsefe Ansiklopedisi. 3/82-83.
• Harman, Willis. Küresel Zihniyet Değişim. çev. Muhammed Şeviker. İstanbul: İz Yayıncılık, 2000.
• Hodgson, Marshall G.S. İslam’ın Serüveni. çev. Komisyon, 3 Cilt. İstanbul: Yeni Şafak, 1995.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem. İnsan ve İnsanlar. İstanbul: Cem Ofset, 3. Baskı, 1979.
• Karaçoban, Ethem. Gebze ve Çevresinde Yaygın İnanışlar ve Kelâm Açısından Kaynakları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Karagöz, İsmail vd. “Ümmet”. Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Karaman, Hayrettin. “Modernistler Geçidi”, Yeni Şafak (14 Ağustos 2015). https://www.yenisafak.com/yazarlar/hayrettinkaraman/modernistler-gecidi-2018664
• Kelpetin Arpaguş, Hatice. “Din-Bilim Üzerine Bazı Tespitler”, İlahiyat Fakülteleri XXIV. Kelam Anabilim Dalı Koordinasyon Toplantısı ve Uluslararası İslam Düşünce Geleneğinde Din-Bilim İlişkisi Sempozyumu Bildiri
• Metinleri Kitabı, ed. Mahmut Çınar vd. 349-353. Kilis: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Matbaası, 2019.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. “Gelenekselcilik ile Yenilikçilik Arasında Sünnet”. Bilgi ve Hikmet 7 (Yaz 1994), 52-69.
• Kongar, Emre. Toplumsal Değişme. Ankara: Bilgi Yayınları, 1972.
• Kutup, Muhammed. Çağdaş Fikir Akımları. çev. M. Beşir Eryarsoy. 3 Cilt. İstanbul: İşaret Yayınları, 1986.
• Kutup, Seyyid. Fi zılali'l-Kur’an. çev. M.Emin Saraç-İ.Hakkı Şengüler-Bekir Karlığa, 16 Cilt. İstanbul: Hikmet Yayınları.
• Le Bon, Gustave. Kitleler Psikolojisi. Yay. Yön. İsmail Demirci. İstanbul: Timaş, 1997.
• Lings, Martin. Antik İnançlar Modern Hurafeler. çev. Nabi Avcı-Ufuk Uyan. İstanbul: Ağaç Yayınları, 1991.
• Mevdûdî, Seyyid Ebü’l Alâ. İslam’da İhya Hareketleri. çev. A. Ali Genç. İstanbul: Pınar, 1986.
• Mevdûdî, Seyyid Ebü’l Alâ. Tefhimu’l-Kur’an. çev. Komisyon. 6 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• Mutahhari, Murtaza. İnsan-ı Kamil. çev. Şeyhmus Okur. İstanbul: Akademi, 1989.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. Makaleler 1, çev. Şahabeddin Yalçın. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Önder Erol, Pelin. “Modernite Projesinin Kökenleri, Dinamikleri ve Sonu”, Sosyoloji Dergisi 33 (2016), 49-66. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/593974
• Özervarlı, M. Sait. “Modern Düşünce ve Kelâm İlişkisi-Bir Yöntem Arayışı”. İlahiyat Fakülteleri Anabilim Dalı Eğitim Öğretim Meseleleri Koordinasyonu Toplantısı II. İstanbul: İlahiyat Fakültesi Vakfı, 1998, 163.
• Özkan, Mustafa. “Medine Vesikası”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-2/212-215. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• Pazarlı, Osman. Din Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 3. Baskı, 1982.
• Russel, Bertrant. Bilim ve Din. çev. Hilmi Yavuz. İstanbul: Cem Yayınları, 1997.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-tefasir. çev. ve tah. Sadreddin Gümüş-Nedim Yılmaz, İstanbul: Ensar Neşriyat, 1993.
• Said Halim Paşa. Buhranlarımız ve Son Eserleri. haz. M. Ertuğrul Düzdağ. İstanbul: İz Yayıncılık, 1991.
• Scrıven, Micheal. “Belief”. Encyclopedia Americana. 3/501, New York, 1958.
• Sıddıki, Mazharuddin. İslâm Dünyasında Modernist Düşünce. çev. Murat Fırat-Göksel Korkmaz, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1990.
• Sönmez, Mustafa. “İslâm Modernizminin Doğuşu ve İki Önemli Temsilcisi (Afgânî ve Abduh’un Modernist Yönlerine Kısa Bir Bakış)”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (Aralık 2002), 147-172. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/30743
• Şahinalp, Mehmet Vehbi. “Vasat Ümmet Örneği”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31 (Ocak–Haziran 2014), 184-222.
• Şeriatî, Ali. Öze Dönüş. çev. Kerim Güney. İstanbul: Yedi Gece Kitapları, 1991.
• TDK, Türk Dil Kurumu. Güncel Türkçe Sözlük, Erişim 14 Temmuz 2019. https://sozluk.gov.tr/
• Tolstoy, Leo Nikolayeviç. Hayat Üzerine Düşünceler. çev. Ahmed Midhat Rıfatof, Sad. Murat Çiftkaya - Selcan Selçuk. İstanbul: Furkan Basın Yayın, 3. Baskı, 1996.
• Toynbee, Arnold J. Tarihçi Açısından Din. çev. İbrahim Canan. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1978.
• Türkdoğan, Orhan. Değişme Kültür ve Sosyal Çözülme. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1996.
• Ünal, Mehmet. “ Vasat Ümmet Olabilmek”. Diyanet Aylık Dergi (Mayıs 2016), 10-13.
• Weber, Max. Sosyoloji Yazıları. çev. Taha Parla. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 2. Baskı, 1987.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 9 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1971.
• Yıldırım, Ergün. Değişen Din Anlayışının Sosyolojisi. İstanbul: Bilge, 1999.