İslam Hukukunda Nukût'un (Düğünlerde Takılan Takılar) Niteliği: Hibe mi, Borç mu?

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 184 - 205, 15.09.2023

Mahsum Aslan

Öz

Düğün, nişan, sünnet ve mezuniyet gibi sosyal yönü güçlü olan merasimlerde para ya da değerli bir eşyayı takdim etmek suretiyle hediye verme birçok toplumda görülmektedir. Fıkıh kitaplarında “nukût” adı verilen bu yardımlaşma biçimi, Müslüman toplumlarda genellikle “yekvücut olmak” şeklinde tarif edilen dinî ve insani bir hedefi gerçekleştirmeye yöneliktir. Böyle bir uygulamayla maddi yardımda bulunularak düğün sahibinin yükü hafifletilir, insanlar arasında güçlü ilişkilerin kurulmasına katkı sunulur ve aynı zamanda dinî bir vecibe yerine getirilmiş olur. Ancak zamanla toplumsal bir sorumluluk haline gelen nukût yardımları, zaman zaman özellikle maddi durumu yeterli olmayanlar için ağır bir yük haline gelebilmekte ve bazı sorunları da beraberinde getirmektedir. Çalışmada, fıkıh âlimlerinin nukût hakkındaki görüşleri ve verilenlerin hibe mi borç mu kabul edileceği sorusuna cevap aranmıştır. Ayrıca günümüzde de yaygın bir şekilde uygulanan bu geleneğin olumlu ve olumsuz yönleri hakkında bilgi verilerek hibe veya borç olduğuna yönelik görüşler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Hibe, Karz, Aile, Düğün, Nukût.

The Nature of Nuqût (Jewelery Worn at Weddings) in Islamic Law: Gift or Loan?

Öz

Gift-giving by presenting money or valuable items at socially significant ceremonies such as weddings, engagement, circumcision, or graduation is common practice in many societies. This form of mutual assistance, called "nuqût" in Islamic legal literature, aims to achieve a religious and human goal that is usually described as "being one body" in Muslim societies. Providing financial assistance to parties alleviates the burden of the wedding, contributes the establishment of strong relationships between people, and aims to fulfil a religious obligation. However, over time, nuqut aid, which is considered as a social responsibility, can sometimes become a heavy burden and bring some problems, especially for those with insufficient financial means, and can also. This study examines the views of the legal scholars on nuqut and seeks to answer the question of whether the donated item is a grant or a loan. In addition, the information is provided regarding the positive and negative aspects of this tradition, which is still widely practiced today, The evaluation and analysis of different approaches shed light on the practices of contemporary societies.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Grant, Loan, Family, Wedding, Nuqut.

Kaynakça

• Akpınar, Ali. “Hediyenin Dinî Temelleri”. Sırat: GİBTÜ İslami İlimler Fakültesi Dergisi. 1/1 (Mayıs 2020), 1-14.
• Ali Haydar Efendi. Dureru’l-hukkâm şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Aslan, Bedri. İslam Hukukunun Esnekliği. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Atalay, Arif. “Teberru Akitlerinde Kabz”. Universal Journal of Theology. 5/1 (Haziran 2020), 1-20.
• Bardakoğlu, Ali. “Hibe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/421-426. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Bardakoğlu, Ali. “Hediye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/151-155. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Behûtî, Mansûr b. Yunus b. Selahaddîn. Dakâiku ûli’n-nuhâ li şerhi’l-Müntaha’l-irâdât. Kahire: Alemu’l-Kutub, 1414/1993.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-Husrevcirdî. Şuabu’l-imân. thk. Abdulalî Abdulhamîd Hâmid. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1423/2003.
• Büceyremî, Süleyman b. Ömer b. Muhammed. Hâşiye alâ Menheci’t-tullâb. Diyarbakır: Mektebetu’l-İslamiyye, ts.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. es-Sahîh. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır. Beyrut: Dâru’t-Tavki’n-Necât, 1422.
• Cemel, Ebû Dâvud Süleymân b. Ömer el- el-Uceylî el- Mısrî. Futûhâtu’l-vehhâb bi tavdîhi şerhi Menheci’t-tullâb (Hâşiyetü’l-Cemel ‘alâ şerhi’l-Menhec). Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Cürcânî, Ebü'l-Hasan Seyyid Şerif Ali b. Muhammed b. Ali. et-Taʻrîfât. thk. Muhammed Sıddık el-Minşavî, Kahire: Darü'l Fazile, .ts.
• Dâru’l-İftâi’l-Mısriyye. el-Fetâva’l-İslâmiyye min Dâri’l-İftâi’l-Mısriyye. Mısır: el-Meclisu’l-A‘lâ li Şuûni’l-İslâmiyye, 1413/1993.
• Dimyâtî, Ebû Bekr Osman b. Muhammed Şettâ. İ‘ânetü’t-tâlibîn ‘alâ halli elfâzi Fethi’l-Mübîn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1997.
• Duman, Ali. “Sadaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/383-384. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Ebu’l-İz, Ali Muhammed. “Nukûtu’l-efrâh”. Mecelletu’l-İktisâdi’l-İslâmî el-Alemiyye. 57, (2017), 22-31.
• Enîs, İbrahim vd. el-Mu‘cemu’l-vesît. Beyrut: Dâru İhyîi’t-Turâsi’l-Arabî. 1392/1970.
• Eskin, Ümit. Risalet Görevinin Başlangıcından Vefatına Kadar Hz. Peygamber'in Hayatında Hediye. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Hattâb, Şemsuddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed et-Trâblusî. Mevâhibu’l-celîl fî şerhi Muhtasari Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• Heytemî, Ebû’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Mekkî eş-Şâfiî. el-Fetâva’l-kübra’l-fıkhiyye. Diyarbakır: el-Mektebetu’l-İslâmiyye, ts.
• Heytemî, Ebû’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Mekkî eş-Şâfiî. Tuhfetu’l-Muhtâc bi-Şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Hıra, Ayhan. “Klasik Fıkıh Kaynaklarında Hibeden Dönme Meselesine İlişkin Temel Yaklaşımlar”. Academic Social Science Studies. 58, (2017), 237-250. h ttps://diyanet.tv/diyanete-soralim/video/dugunlerde-takilan-takilar-hediye-midir-emanet-midir, (erişim tarihi: 05.09.2023).
• https://www.youtube.com/watch?v=_Erw3mYArrE, (erişim tarihi: 05.09.2023).
• İbn Abidîn, Muhammed Emin b. Ömer ed-Dımaşkî el-Hanefî. Reddu’l-muhtâr alâ Durri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbnu’l-Hâc, Muhammed b. Muhammed el-Fâsî el-Mâlikî. el-Medhal. Kahire: Dâru’t-Turâs, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Beyrut; Dâru’l-Kutubü’l-İlmiyye, 1997.
• İlîş, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Mısrî. Fethu’l-aliyyu’l-mâlik fi’l-fetvâ alâ mezhebi’l- İmâm Mâlik. Dâru’l-ma’rife, Beyrut ts.
• İlîş, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Mısrî. Minehu’l-celîl ʿalâ Muhtasari’ş-Şeyh Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1409/1989.
• Kahveci, Nuri- Kuş, Fatih. “Hanefilere Göre Hibeden Dönmenin Şartları”. Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi. 14/27 (Haziran 2021), 79-93.
• Kala’cî, Muhammed Revvâs Fıkıh Lugatı. ter. Ayhan Ak, İstanbul: Ocak Yayıncılık 2012.
• Kâsânî, Ebûbekr Alaeddin b. Mesud. Bedâiu’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1406/1986. Komisyon. Fetvalar. 4. Baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Köse, Saffet. “İslam Hukukuna Göre Anne-Babanın Bağış (Hibe) Konusunda Çocukları Arasında Yaptığı Ayrımcılık”. Mehir Dergisi. 4 (1999) 14-20.
• Merdâvî, Ebu’l-Hasen Ali b. Süleyman. el-İnsâf fî marifeti’r-râcih mine’l-hilâf. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Mevvâk, Ebû Abdullah Muhammed b. Yusuf el-Gırnâtî. et-Tâc ve’l-iklîl li Muhatasari Halil. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1416/1994.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1954.
• Ömer, Ahmed Muhtâr. Mu‘cemu’l-lugati’l-Arabiyye el-Muasıra. Kahire: Dâru Alemi’l-Kutub, 1429/2004. Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Kitâbu’l-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1414/1993.
• Rebâbia, Abdullah Muhammed. “en-Nukût: Dirâse fıkhiyye ictimâiyye”. el-Mecelletu’l-Ürdüniyye fî Dirâsâti’l-İslâmiyye. 5/3 (2009).
• Râzî, Muhammed b. Ebîbekr. Muhtâru’s-sihâh. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye. 1418/1998.
• Remlî, Şemsüddîn Muhammed b. Ebî’l-Abbâs Ahmed b. Hamza. Nihâyetu’l-muhtâc ilâ Şerhi’l- Minhâc. (Şebrâmellisî ve Reşîdî’nin hâşiyeleriyle birlikte). Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1984.
• Ruheybânî, Mustafa el-Asyûtî. Metâlibu uli’n-nuhâ fî şerhi Gâyeti’l-müntehâ. Dımaşk: el-Mektebu’l-İslâmî, 1961.
• Şebrâmellisî, Nûrüddîn Ebû Ziyâ Ali b. Yahyâ. Hâşiyetu’ş-Şebrâmellisî ‘ale’n-Nihâye. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1357/1938.
• Şener, Abdulkadir. “İslam Hukukunda Hibe ve Diğer Teberru Çeşitleri”. Diyanet İlmi Dergi. 20/2 (1984), 3-11.
• Şirvânî, Abdulhamîd b. Hüseyn ed-Dâğıstânî. Hâşiyetu’ş-Şirvânî ‘ale’t-Tuhfe (Tuhfetu’l-Muhtâc ve Hâşiye İbn Kâsım el-Abbâdî ile birlikte). Kahire: el-Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1357/1938.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyub. el-Mücemus-kebîr. thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Silefî. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, 1415/1994.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. el-Câmiu’l-Kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî. 1998.
• Yıldırım, Mustafa. Mecelle’nin Külli Kaideleri. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
• Yılmaz, İbrahim. “İslâm Hukukunda Hibe Yoluyla Varisleri Mirastan Mahrum Etmeye Yönelik Tasarrufların Sınırlandırılması”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 3/18 (2017), 211-232.