Osho’nun “Kader ve Özgürlük” Konusundaki Görüşlerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 95 - 121, 31.03.2025

Muhammet Yıldız , Metin Yurdagür

Öz

Bu makale, Osho’nun kader ve özgürlük kavramlarına ilişkin özgün felsefi yaklaşımını, tarihsel, bilimsel ve varoluşsal bağlamlarda kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Kader genellikle “insan yaşamının önceden belirlenmiş olduğu” düşüncesiyle ilişkilendirilirken, özgür irâde “bireyin bu belirlenmişlik karşısında seçim yapabilme kapasitesini” ifade eder. Osho, bu iki kavramı kendine özgü bir yaklaşımla yorumlayarak, insanın özgür irâde sahibi olmasını bilinçsel farkındalık üzerinden yeniden tanımlamaktadır. Ona göre, insan yalnızca fiziksel ve biyolojik koşulların belirlediği mekanik bir varlık olmayıp, her an kendi özünü gerçekleştirme (yaratma) potansiyeline sahiptir.
Nöroloji, genetik ve biyokimya alanlarındaki yeni bilimsel gelişmeler, insan davranışlarının büyük ölçüde biyolojik süreçler ve çevresel faktörler tarafından belirlendiğini iddia ederek “özgür irâde” kavramını sorgulamaktadır. Osho ise, mekaniklik ifade eden bu yaklaşımların riskleri konusunda uyarıda bulunmakta, insanın bilinç düzeyindeki farkındalıkla bu belirlenimlerden sıyrılabileceğini öne sürmektedir. Osho’ya göre özgürlük, yalnızca bireyin fiziksel ya da toplumsal kısıtlamaları aşması değil, aynı zamanda kendi varoluşunu yaratıcı bir tarzda şekillendirmesi anlamına gelir.
Bu bağlamda çalışmamızda, Osho’nun kader konusuna yaklaşımı, özgürlük anlayışı ve determinist düşüncelerin insan özgürlüğü üzerinde oluşturduğu riskler incelenmektedir. Bunun yanında araştırmamızda Osho’nun, insanın sorumluluğu ve özgürlüğü arasındaki ilişkiyi ön plana çıkararak, “öz” ve “kişilik” kavramlarına yaklaşımı ve özgür irâde konusunda bilinçsel farkındalığın önemine yaptığı vurgu ele alınmaktadır. Ayrıca onun varoluş felsefesinin temel problematiği olan “varlık ve öz” tartışmalarına yaklaşımını, varoluş felsefesini nasıl değerlendirdiğini, insanın varoluşsal sorumluluğunu ve yaratıcı potansiyeline ilişkin olarak ortaya koyduğu görüşlerin ifade ettiği değeri kelâm açısından tespit etmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osho, Kader, Özgürlük, Bilinç, Varoluş, Öz, Kişilik, Kelâm

Evaluation of Osho's Views on “Destiny and Freedom”

Öz

This article comprehensively analyses Osho's unique philosophical approach to the concepts of destiny and freedom in historical, scientific and existential contexts. While destiny is usually associated with the idea that ‘human life is predetermined’, free will refers to ‘the individual's capacity to make choices in the face of this predetermination’. Osho interprets these two concepts with a unique approach and redefines human freedom through conscious awareness. According to him, humans are not merely mechanical beings governed by physical and biological conditions but possess the potential to realize (or create) their essence at any moment.
New scientific developments in the fields of neurology, genetics and biochemistry question the concept of ‘free will’, claiming that human behaviour is largely determined by biological processes and environmental factors. Osho, on the other hand, warns of the risks of these mechanistic approaches and suggests that human beings can be freed from these determinations through awareness at the level of consciousness. According to Osho, freedom means not only overcoming physical or social constraints, but also shaping one's own existence in a creative way.
In this context, this study analyses Osho's understanding of destiny, freedom and the risks that determinist approaches pose to human freedom. Furthermore, we explore his emphasis on the relationship between human responsibility and freedom, his approach to the concepts of “essence” and “personality,” and the importance of conscious awareness in discussions of free will. In addition, an attempt will be made to determine his approach to the discussion of 'existence and essence', which is the basic problem of existential philosophy, his evaluation of existential philosophy, and the value of his views on the existential responsibility and creative potential of human beings in terms of theology.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Destiny, Freedom, Consciousness, Existence, Essence, Personality, Osho

Kaynakça

• Alper, Hülya. "Tevfîk." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/8-9. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Altıntaş, Ramazan. "Fiillerin Sonuçları/Mütevellidât ve Tab’ Düşüncesi." Kelâm, haz. Şaban Ali Düzgün. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013, 439-444.
• Aydın, Ömer. "Kur’ân’da Kader ve Özgürlük." Kur’ân Mesajı İlmî Araştırmalar Dergisi 4 (Şubat 1998): 79.
• Aydın, Ömer. İslâm Kelâmında Kader. İstanbul: DBY Yayınları, 2024.
• Bayler, Şehmus. İslam Düşüncesinde İlk Kaderîler veya Mu’tezilî Düşüncenin Teşekkül Süreci. Van: Van Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Muvazzah İlm-i Kelâm Dersleri. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, 1339-1342.
• Can, Seyithan-Kılıç, Sabahaddin. “Nöroteolojik Açıdan Kesb Nazariyesi (Benjamin Libet Deneyi Çerçevesinde). Kader Dergisi (2019), 380-397.
• Çelebi, İlyas. İnsan İradesi ve Kudret-i İlâhiyye Bağlamında Kader Mes’elesi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Çelebi, İlyas. "Hızlân." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/419-420. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Çelebi, İlyas. "Hüsün ve Kubuh." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/59-63. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Çetingül, Nursena. "Benjamin Libet’in 'Özgür İrade Deneyi', Bilimsel Eleştirileri ve Kelâmî Perspektifi." Kader Dergisi 21/1 (2023): 325.
• Çinici, Tansu ve Çinici, Murat. “Batılı Bir Düşünür, Doğulu Bir Sufi: George Ivanovich Gurdjieff” Anasay Dergisi 8/27 (2024): 208-219.
• Demir, Osman. "Tevlîd." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/38-39. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Deveci, Beyza Aybike. Hiduizm’de Tantracılık. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2024.
• Doko Enis. “Çağdaş Nörobilim ve Dini Tecrübe: Nöroteolojik Tezler Bir Zihinsel Durum Olan Tanrı İnancını Yanlışlayabilir mi?” MetaZihin: Yapay Zeka ve Zihin Felsefesi Dergisi 1/2 (2018), 211-226.
• Düzgün, Şaban Ali. Sarp Yokuşun Eteğinde İnsan. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• Eagleman, David. Incognito. Çev. Zeynep Arık Toza. İstanbul: Domingo Yayınları, 2020.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed. el-İktisâd fi’l-İtikâd. Tahkik: İbrahim Agâh Çubukçu ve Hüseyin Atay. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed. İhyâ' Ulûmi'd-Dîn. Tahkik: Abdülkerim el-Ka'bî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Esen, Muammer. "Matûridî’nin Bilgi Kuramı ve Bu Bağlamda Onun Alem, Allah ve Kader Konusundaki Görüşlerinin Kısa Bir Tahlili." Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49/2 (2008): 55.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan. el-Lüma‘ fi’r-Reddi alâ Ehli’z-Zeyg ve’l-Bida‘. Tahkik: Richard M. Frank. Beyrut: Dârü’l-Meşrik. 1999.
• Fettâh, İrfan Abdülhamîd. “Eş’ârî, Ebü’l-Hasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/444-447. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Frankl, Viktor E. Anlamsızlık Hissi. Çev. Defne Şen. İstanbul: Mundi Yayınları, 2024.
• Gölcük, Şerafeddin. "İnsan ve Kaderi." Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1986): 22.
• Gölcük, Şerafeddin. Bâkıllânî ve İnsanın Fiilleri Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Güler, İlhami. Allah’ın Ahlâkîliği Sorunu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
• Güler, İlhami. Dine Yeni Yaklaşımlar. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman. Talbîsü İblîs. Tahkik. Seyyid el-Cümeylî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İlhan, Avni. "Aslâh." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/495-496. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Kâdî Abdülcebbâr. Şerhu’l-Usûl-i Hamse. Tahkik. Abdulkerim Osman. Kahire: Mektebetü’l Vahbe, 1998.
• Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik ve Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. "Kur’an Açısından Fatalizm -İnkârcılığın Bir Tutumu Olarak Kadercilik-." Hikmet Yurdu Dergisi 1/1 (2008): 88.
• Korkmaz, Sıddık. "İnsan Fiillerinin Yaratılması Problemi-Kulların Fiilleri ve Yedi Mezhep Risâlesi Örneği." Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41/41 (2016): 25.
• Köylü, Mustafa- Oruç, Cemil. “Dini İnancın Temellerinin Bilimsel ve Teolojik Değerlendirmesi: Nöroteoloji”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/2 (2021): 547-560.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. Tahkik: Fethullah Huleyf. Beyrut: Dârü’l-Fikr. 2000.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t Tevhîd. Çev. Bekir Topaloğlu İstanbul: İsam Yayınları, 2014.
• Mert, Muhit. Kelâm Tarihinin Problemleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Obermann, Julian. "İslam’ın İlk Döneminde Politik Teoloji." Çev. Muhit Mert. Kelâm Araştırmaları Dergisi 4/2 (2006): 120-121.
• Oğuz, Muhammed İhsan. el-Bürhân ve’l-Îkân fî Beyân-ı İrâde-i Cüz’iyye-i İnsân. Kastamonu: Muhammed İhsan Oğuz Vakfı Oğuz Yayınları, 2024.
• Oğuz, Muhammed İhsan. Kitâbu’l Kazâ ve’l-Kader. Kastamonu: Muhammed İhsan Oğuz Vakfı Oğuz Yayınları, 2018.
• Osho. Kader, Özgürlük ve Ruh. Çev. Işıl Ölmez. İstanbul: Butik Yayıncılık, 2022.
• Osho. Kumların Bilgeliği. Çev. Emre Özdal. İstanbul: Omega Yayınları, 2019.
• Osho. Mükemmel Mürit. Çev. F. Nagehan Öztürk. İstanbul: Ganj Yayınları, 2022.
• Osho. Özgür Zihin. Çev. Özlem Özarpacı. İstanbul: Omega Yayınları, 2022.
• Osho. Tanrı Komplosu. Çev. F. Nagehan Öztürk. İstanbul: Ganj Yayınları, 2013.
• Osho. Tao Hakikatin Yolu C. I. Çev. Nurdan Soysal. İstanbul: Omega Yayınları, 2022.
• Osho. Tao Hakikatin Yolu C. II. Çev. Nurdan Soysal. İstanbul: Omega Yayınları, 2022.
• Osho. Yaratıcılık. Çev. Ayhan Semih Koç. İstanbul: Butik Yayınları, 2020.
• Osho. Zen Büyük Patlama. Çev. Kemal Tokgöz. İstanbul: Omega Yayınları, 2022.
• Ödemiş, Mehmet. Kelâmî Açıdan Nörobilim Verileri Bağlamında İrade Özgürlüğü. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Perho, Irmeli. "İnsan Kendi Kaderini Seçer: İbn Kayyım el-Cevziyye’nin Kader Anlayışı" Çev. Temel Yeşilyurt, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/17 (2001): 307.
• Rahman, Fazlur. Ana Konularıyla Kur’an. Çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
• Sartre, Jean Paul. Varoluşçuluk. Çev. Asım Bezirci. İstanbul: Say Yayınları, 2020.
• Sarıkaya, Berat. Genlere Müdahale-İlahi Kader İlişkisi ve Doğurduğu Bazı Teolojik Problemler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Sinanoğlu, Mustafa. "Ta’dîl ve Tecvîr." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/366-368. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdurrahman. el-Milel ve’n-Nihal. Tahkik: Ahmed Fehmi Muhammed. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1992.
• Şeriati, Ali. İnsanın Dört Zindanı. Çev. Hüseyin Hatemi. Ankara: İşaret Yayınları, 2013.
• Teftâzânî, Sa‘düddin. Şerhu’l-Makâsıd. Tahkik: Abdullah Necati. İstanbul: Şirket-i Sahâfiye, 1881.
• Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmine Giriş. İstanbul: Damla Yayınevi, 1993.
• Topaloğlu, Bekir. “Mâtürîdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/151-157. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Tümer, Günay. “Aslî Günah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/496-497. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Uludağ, Süleyman. “Hasan-ı Basrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/291-293. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Yavuz, Yusuf Şevki. "Kader." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/58-63. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yıldız, Muhammet. Çerkeşizâde Mehmed Tevfîk Efendi’nin Kelâmî Görüşleri. Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yıldız, Muhammet. Osho’nun Nihai Kurtuluş Yolunda Yoga ve Tantra Yöntemine Yaklaşımı. Iksad Journal 9/35 (2024): 1-12.
• Yurdagür, Metin. Kelâm Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.