Ayas Ağa Vakfı ve Amasya Küçük Ağa Külliyesi

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 58 - 73, 30.09.2025

Muhammet Okudan

Öz

Ayas Ağa, H.900/M.1495 yılında Amasya’da mektep, medrese ve camiden oluşan mütevazı bir külliye inşa edip, insanların istifadesine sunmuştur. Bu makalenin amacı, Ayas Ağa Külliyesi’nin kuruluş sürecini, kurucusunun sosyal konumunu, vakfın işleyişini ve tarihsel gelişimini ortaya koymaktır. İncelenen arşiv belgeleri ve diğer kaynaklar ışığında şu sonuçlara ulaşılmıştır: Ayas Ağa bir dönem Amasya’da Şehzade Ahmed’in perdecibaşılığını yapmış daha sonra İstanbul’a gelmiş ve Sultan II. Bayezid’in kapı ağalarından biri olmuştur. Külliyenin ihtiyaçlarının karşılanması için çeşitli tarımsal araziler, odalar ve bir hamamı akar olarak vakfetmiş, bu vakıfta görevlendirilmek üzere müderris, muallim, ferraş, dolapçı gibi kadroları da ihdas etmiştir. Bu külliyenin gelirleri genellikle vakfedilen tarımsal arazilerden elde edilen buğday, arpa, burçak gibi hububattan elde edilmiştir. Vakfın işleyişine birtakım müdahaleler yapıldığı incelenen belgelerden anlaşılmaktadır. İncelenen muhasebe kayıtlarından vakfın kuruluşundan Osmanlı Devleti’nin yıkılışına kadar olan süreçte vakfiyedeki şartlar doğrultusunda hizmet verdiği görülmüştür. Vakfın gelirlerinde bu süre zarfında birtakım düşüşler yaşanmıştır. Vakfiyede olmayan birtakım görevlere vâkıf şartına aykırı olarak atama yapıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi , Vakıf , Külliye , Amasya , Ayas Ağa

Ayas Aga Foundation and Amasya Küçük Aga Complex

Öz

In the year H.900/M.1495, Ayas Ağa built a modest complex (külliye) in Amasya, consisting of a school (mektep), a madrasa, and a mosque, and made it available for public benefit. The aim of this article is to examine the history of the Ayas Ağa Complex in detail, based on documents from the Sharia court registers (şer’iyye sicilleri), the Ottoman Archives, and the Archives of the General Directorate of Foundations. In light of the archival records and other sources studied, the following conclusions have been reached: Ayas Ağa once served as the head curtain-bearer (perdecibaşı) to Prince Ahmed in Amasya, later moved to Istanbul, and became one of the chamberlains (kapı ağası) of Sultan Bayezid II. In order to sustain the needs of the complex, he endowed various agricultural lands, rooms, and a bathhouse as income-generating properties (akar). He also established positions within the foundation, including those of mudarris (professor), muallim (teacher), ferraş (caretaker), and dolapçı (waterwheel operator). The income of the complex largely came from agricultural products such as wheat, barley, and vetch cultivated on the endowed lands. It has been observed in the examined documents that there were certain interventions in the operation of the foundation. The accounting records reveal that the foundation operated in accordance with the stipulations set forth in the original endowment deed (vakfiye) from its establishment until the collapse of the Ottoman Empire. However, there was a noticeable decline in the foundation’s revenues over time. Moreover, appointments were made to positions not mentioned in the vakfiye, contrary to the founder's original conditions.

Anahtar Kelimeler

Islamic History , Waqf , Complex (Külliye) , Amasya , Ayas Ağa

Kaynakça

• Açıkel, Ali. “Tokat Şeyh Pir Havend Zaviyesi Vakfı (1543-1839) ve Çöreğibüyük Köyü Türbesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 85 (2018), 103-125.
• Gürbüz, Adnan. Toprak-Vakıf İlişkileri Çerçevesinde XVI. Yüzyılda Amasya Sancağı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1993.
• Akbulut, Furkan. 1-3 Numaralı Sivas Ahkâm Defterlerinde Amasya Kazâsı İle İlgili Hükümlerin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Amasya: Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Bahadır, Hacer. 5 No’lu Amasya Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Amasya: Amasya Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf [C.EV]. No. 167, Gömlek No. 8322. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Maarif [C.MF.]. No. 125, Gömlek No. 6223. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Maarif [C.MF.]. No. 145, Gömlek No. 7217. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
• BOA, Osmanlı Arşivi. Milli Eğitim Bakanlığı (Genel). No. 560, Gömlek No. 4. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
• BOA, Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakları [TS.MA.e]. No. 764, Gömlek No. 31. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
• Fatma Gül Töremiş. H.1058-1059 (1648-1649) Tarihli ve 7 Numaralı Amasya Şer’iyye Sicilinin Transkripsiyon. Amasya: Amasya Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Furat, Ahmet Hamdi. “İslam Hukukunda Vakıf Akdinin Bağlayıcılığı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (2012), 61-84.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslâm Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Okudan, Muhammet. “Amasya Mehmed Paşa Külliyesi”. İslam Medeniyet Tarihi Araştırmaları I Kültür, Müessese, Eğitim. ed. Muhammet Okudan. Ankara: İlahiyat Yayınları, 1., 2020.
• Okudan, Muhammet. “Hızır Paşa Vakıfları ve Amasya Hızır Paşa Medresesi”. İtkan Akademik Araştırmalar Dergisi 2/2 (2025), 133-145.
• Okudan, Muhammet. Osmanlı Dönemi Samsun Vakıfları. Samsun: Erol Ofset, 2017.
• Okudan, Muhammet. “Tokat Ebu Şems (Vezir Ahmed Paşa) Zaviyesi Vakfı”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2019), 169-184.
• Okudan, Muhammet. “Tokat Halef Sultan Hankahı Vakfı (H.691/1321)”. Dergiabant (AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi) 7/13 (2019), 133-148.
• Tan, Seçkin. Ayas Ağa Külliyesi’nin Koruma-Kullanma Sorunlarının Saptanması ve Restorasyon Önerisi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Türkmen, Ömer Sait. Amasya Şehrinin Fiziki Oluşumunda Vakıfların Rolü (Xııı-Xvııı. Yüzyıl). Konya: Necmeddin Erbakan, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Urak, Gediz. Amasya’nın Türk Devri Şehir Dokusu ve Yapıların Analiz ve Değerlendirmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
• Urak, Gediz. Amasya’nın Türk Devri Şehir Dokusu ve Yapıların Analiz ve Değerlendirmesi (Ankara: , Doktora Tezi, 1994). Ankara: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
• Varol, Gözde Birsel. XIX. VE XX. Yüzyıla İntikal Eden Amasya Medreseleri. Amasya: Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Vakfiye Defterleri Fonu [VDF]. Defter No. 582, Sayfa No. 189, Sıra No. 125.
• VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Defter No. 582, Sayfa No. 189, Sıra No. 125.
• Yaşar, Hüseyin Hüsameddin. Amasya Tarihi. sad. Mehmet Arslan. 12 Cilt. Samsun: Uğur Ofset, 1., 2022.
• Amasya Sancağı Şer’îye Sicil Defteri (1254). Osmanlı Arşivi, No. 76 Mşh.Şsd.d. 456.
• Amasya Sancağı Şer’îye Sicil Defteri (1261). Osmanlı Arşivi, No. 79 Mşh.Şsd.d. 459.
• Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye. İstanbul: Matbaa-ı Amire, 2. Def'a., 1317. https://isamveri.org/salname/sayilar.php?sidno=D02473
• Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye. İstanbul: Matbaa-ı Amire, 6. Def'a., 1321. https://isamveri.org/salname/sayilar.php?sidno=D02473
• Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1983.