Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 227 - 256, 31.05.2021

Ramazan Sak , İkbal Tuba Şahin Sak , Çağla Öneren Şendil , Eşref Nas

https://doi.org/10.33400/kuje.843306

Cited By: 195

Öz

Doküman analizi, araştırma verilerinin birincil kaynağı olarak çeşitli dokümanların toplanması, gözden geçirilmesi, sorgulanması ve analizi olarak tanımlanabilen bilimsel bir araştırma yöntemidir. Bu yöntem, alanyazında çoğunlukla diğer araştırma yöntemlerinin tamamlayıcısı olarak hizmet ederken, tek başına bir yöntem olarak da kullanılmaktadır. Sosyal bilimlerde çalışma yöntemi olarak doküman analizinin kullanıldığı araştırmaların sayısında bir artış göze çarpmaktadır. Bu artışa rağmen diğer yöntemlerle karşılaştırıldığında doküman analizinin kullanımının oldukça sınırlı olduğu söylenebilir. Doküman analizinin bir araştırma yöntemi olarak birçok avantajı olmasına rağmen az kullanılmasının sebeplerinden birinin bu yöntem hakkındaki bilgi yetersizliği olduğu düşünülmektedir. Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi hakkında daha detaylı bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada doküman analizinin tanımı, mantığı, aşamaları, avantajları ve dezavantajlarının ortaya konulması amaçlanmıştır. Bununla birlikte, doküman analizine ilişkin bazı yanlış çıkarımlar söz konusudur. Buradan yola çıkarak bu çalışma kapsamında, (1) doküman analizi bir araştırma yöntemi mi, bir nitel veri toplama tekniği mi yoksa bir nitel veri analiz yöntemi mi, (2) yöntem çeşitlemesi (triangulation) ile veri çeşitlemesi aynı şey mi ve (3) doküman analizinin kullanıldığı bir araştırma bir alanyazın taraması mı tartışmalarına değinilmiştir. Ayrıca, doküman analizi yönteminde geçerlik ve güvenirliği sağlamak için dokümanları yalnızca incelemek yerine, kaynağı ve oluşma biçimiyle birlikte yorumlamaya çalışmak, dokümanlardan çıkarılan sonuçları farklı kaynaklardan doğrulamak ve gerektiğinde doküman analizi dışındaki yöntemleri de kullanmak ve bütün araştırma yöntemlerinde olduğu gibi doküman analizinde de araştırma standartlarına ve etiğe sıkı sıkıya bağlı kalmak gerektiği üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

doküman analizi, araştırma yöntemi, sosyal bilimler

Document analysis as a research method

Öz

Document analysis is a scientific research method that can be defined as the collection, review, questioning and analysis of various documents as the primary source of research data. While this method mostly is used as a complement to other research methods in the literature, it is also run as a stand-alone method. In social sciences, there is an increase in the number of studies in which document analysis is used as a research method. Despite this increase, it can be said that the use of document analysis is still quite limited compared to other methods. Although it has many advantages as a research method, it is thought that one of the reasons for less use of document analysis is the lack of information about this method. More detailed information about document analysis as a research method is needed. Therefore, this study aimed to reveal the definition, logic, stages, advantages and disadvantages of document analysis. Also, there are some wrong inferences regarding document analysis. Based on this, within the scope of this study, the discussions about (1) document analysis is a research method, a qualitative data collection technique or a qualitative data analysis method, (2) method triangulation and data triangulation are same, and (3) a research in which the document analysis is used is a literature review have been mentioned. Also, in order to ensure validity and reliability in the document analysis method, it is necessary to try to interpret the documents together with their source and form, to verify the results obtained from the documents from different sources, and to use methods other than document analysis when necessary, rather than only examining them. As with all research methods, document analysis requires strict adherence to research standards and ethic.

Anahtar Kelimeler

document analysis, research method, social science

Kaynakça

• Ahmed, J. U. (2010). Documentary research method: New dimensions. Indus Journal of Management & Social Science (IJMSS), 4(1), 1-14.
• Akar, A. (2020). Sağlık turizmi kapsamında termal oteller ve dış turizm talebinin yapılan analizi: Aydın ili örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Akar, N. (2018). İlköğretim matematik öğretmen adaylarının grafiklere ilişkin alan bilgilerinin antropolojik açıdan incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Balıkesir Üniversitesi.
• Akşit, S. (2019). Almanya üniversitelerinde beden eğitimi ve spor öğretmeni yetiştirme ders programlarının incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi.
• Al-Sharabi, T. (2019). Kültür aktarımı bağlamında yabancı dil olarak Arapça ve Türkçe öğretimi ders kitaplarının karşılaştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi.
• Altheide, D. L., & Schneider, C. J. (2017). Qualitative media analysis. SAGE Publications.
• Altun, D., Öneren Şendil, Ç., & Şahin, İ. T. (2011). Investigating the national dissertation and thesis database in the field of early childhood education in Turkey. Procedia Social and Behavioral Sciences, 12, 483-492.
• Arslanoğlu, İ. (2016). Bilimsel yöntem ve araştırma teknikleri ders notları. Gazi Kitabevi.
• Atmaca, U. (2019). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde çalışan öğretmenlerin işitme kayıplı bireylere verilen destek hizmetlerine ilişkin görüşlerinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi.
• Ayantaş, T. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının meslek bilgisi yeterliklerinin geliştirilmesinde ders imecesi uygulaması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi.
• Aydemir, A. (2019). Sosyal bilgilerde tasarım odaklı düşünme yaklaşımı (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi.
• Bailey, K. D. (1994). Methods of social research. The Free Press.
• Balcı, A. (2016). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. Pegem Akademi.
• Baş, T., & Akturan, U. (2017). Sosyal bilimlerde bilgisayar destekli nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Başbuğ, Ç. (2020). Bağlama metotlarında/kitaplarında görülen farklı terim ve simgelerin bağlama eğitiminde kullanılma durumları (Yayımlanmamış doktora tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Becerikli, S. (2019). Öğretmen yetiştirmede İstanbul Yüksek Okulu modeli (1924-1978) (Yayımlanmamış doktora tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Beşel, F., & Yardımcıoğlu, F. (2017). Maliye Dergisi’nin bibliyometrik analizi: 2007-2016 dönemi. Maliye Dergisi, 172, 133-151.
• Bogdan, R. C., & Biklen, S. K. (2007). Qualitative research for education: An introduction to theories and methods. Pearson.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Boylu, E. (2019). Yabancılara Türkçe öğretiminde ölçme değerlendirme uygulamaları ve standart oluşturma (Yayımlanmamış doktora tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Böyük, G. (2017). İlkokul düzeyindeki çocuklar için hazırlanmış biyografiler üzerine bir doküman incelemesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi.
• Bryman, A. (2012). Social research methods. Oxford University Press.
• Buyuran, N. (2019). Öğretmen eğitiminde standartlaşma ve eğitim fakültelerinin akreditasyon sürecine hazır olma durumu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Can, A. (2017). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. Pegem Akademi.
• Cardno, C. (2018). Policy document analysis: A practical educational leadership tool and a qualitative research method. Educational Administration: Theory and Practice, 24(4), 623- 640.
• Carr, W., & Kemmis, S. (1998). Becoming critical: Education, knowledge, and action research. Canadian Journal of Education, 13(1), 215-224.
• Cassell, C., & Symon, G. (2004). Essential guide to qualitative methods in organizational research. SAGE Publications.
• Chu, H., & Ke, Q. (2017). Research methods: What’s in the name? Library & Information Science Research, 39(4), 284-294.
• Clark, G. K. (1967). The critical historian. Heinemann Educational Books.
• Creswell, J. W., & Clark, V. L. P. (2007). Designing and conducting mixed methods research. SAGE Publications, Inc.
• Çamurcu, M. (2019). İlköğretim 4. sınıf din kültürü ve ahlak bilgisi ders kitabındaki görsel öğelerin kazanım ve içerik bakımından incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Çatlak, Ş., Tekdal, M., & Baz, F. Ç. (2015). Scratch yazılımı ile programlama öğretiminin durumu: bir doküman inceleme çalışması. Journal of Instructional Technologies ve Teacher Education, 4(3), 13-25.
• Çavuş, E. (2020). Türkiye’de sosyal girişimciliğin finansmanında alternatif bir yöntem: Kitlesel fonlama model önerisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Düzce Üniversitesi
• Çelik, N. (2016). Yenilikçilik konusunda yapılan doktora tezlerinin içerik analizi yöntemiyle değerlendirilmesi. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 2(1), 29-42.
• Çeven, G. (2019). Yetenek yönetimi bağlamında özel okulculuğun amaç gerçekleştirme başarısına ilişkin bir araştırma lise örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Danışman, T. (2019). 2018-2019 eğitim öğretim yılında okutulan beşinci sınıf Türkçe ders kitabında bulunan metinlerin çocuk edebiyatının temel ilkeleri açısından incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Uşak Üniversitesi.
• Dedeoğlu Orhun, B. (2019). Çocuk edebiyatında estetik ölçütlerinin belirlenmesi ve bir çocuk edebiyatı kitabının estetik ölçütler açısından değerlendirilmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi.
• Denzin, N. K., & Lincoln, Y. S. (2018). The SAGE handbook of qualitative research. SAGE.
• Doğancı, M. S. (2018). Ortaokul 6-8. sınıf Türkçe dersi basılı öğretim materyallerinin dinleme/izleme yöntem ve teknikleri bakımından incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi.
• Dolan, P. (2009). Using documents: A figurational approach. J. Hogan, P. Dolan & P. Donnelly (Der.) içinde, Approaches to qualitative research: Theory & its practical application- a guide for dissertation students (s. 148-165). Oak Tree Press.
• Doyğun, Y. (2019). Fen bilgisi öğretmen adaylarının argümantasyon tekniği ile rastlantısal bilim anlayışlarının geliştirilmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Aksaray Üniversitesi.
• Durdu, L. (2016). Veri toplama yöntemleri. M. Y. Özden & L. Durdu (Ed.). Nitel araştırma yöntemleri içinde (s. 93-124). Anı Yayıncılık.
• Ekiz, D. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri. Anı Yayıncılık.
• Erkuş, A. (2009). Davranış bilimleri için bilimsel araştırma süreci. Seçkin Yayıncılık.
• Forster, N. (1994). The analysis of company documentation. C. Cassell & G. Symon (Ed.) içinde, Qualitative methods in organizational research, a practical guide (s. 147-166). SAGE publication.
• Fişekcioğlu, A. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde diller için Avrupa ortak önerler çerçevesi ölçütlerine göre Türk kültürü tanımlayıcılarının oluşturulması: bir dil düzeyi model önerisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Fitzgerald, T. (2012). Documents and documentary analysis. A. R. J. Briggs, M. Coleman & M. Morrison (Ed.) içinde. Research methods in educational leadership and management (s. 296-308). SAGE Publication.
• Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education. McGram-Hill Publishing.
• Freebody, P. (2003). Qualitative research in education: Interaction and practice. SAGE Publications.
• Geyik, C. (2019). Diyarbakır ilindeki resmi kurum ve kuruluşların sanatsal etkinlikleriyle görsel sanatlar eğitimine katkılarının incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi.
• Glesne, C. (2011). Becoming qualitative researchers. (A. Ersoy & P. Yalçınoğlu, Çev.). Pearson.
• Gözel, Ü. (2018). Hayat bilgisi dersi öğretim programının değerler eğitimi açısından öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Grix, J. (2001). Demystifying postgraduate research. University of Birmingham University Press.
• Güler, A., Halıcıoğlu, M. B., & Taşğın, S. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma. Seçkin Yayıncılık.
• Gündoğdu Irmak, A. (2018). 1997-2017 yıları arasında kaynaştırma eğitimi ile ilgili yapılmış lisansüstü tezlerin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Güney, F. (2019). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki felsefi yaklaşımların incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Uşak Üniversitesi.
• Gürbüz, S., & Şahin, F. (2017). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Haçat, S. O., & Demir, F. B. (2018). Sosyal bilgiler eğitimi üzerine yapılan doktora tezlerinin değerlendirilmesi (2002-2018). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(15), 948-973.
• Hatch, J. A. (2002). Doing qualitative research in education settings. State University of New York Press (SUNY Press).
• Hoepfl, M. C. (1997). Choosing qualitative research: A primer for technology education researchers. Journal of Technology Education, 9(1), 47-63.
• İlhan, E. (2018). Üniversitelerin lisans programlarında uygulanan çekirdek programın değerlendirilmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi.
• Karaca, O. (2018). Türkiye’de eğitim yönetimi alanında yazılan lisansüstü tezlerin metodolojik incelemesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Uşak Üniversitesi.
• Karamustafaoğlu, O., & Değirmenci, S. (2018). Eğitim fakültesi dergilerinde yayınlanan fen eğitimi makalelerinin yöntem eğilimlerinin analizi. Caucasian Journal of Science, 5(2), 50-64.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Kaya Şengün, A. (2020). 8.sınıf T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük ders kitabının içerik düzenleme ilkelerine uygunluğunun incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 170-189.
• Kozak, M. (2017). Bilimsel araştırma: Tasarım, yazım ve yayım teknikleri. Detay Yayıncılık.
• Lather, P. (1992). Critical frames in educational research: Feminist and post-structural perspectives. Theory into Practice, 31(2), 87-99.
• McCulloch, G. (2004). Documentary research in education, history and the social sciences. Routledge Falmer.
• Merriam, S. B. (2009). Qualitative research: A guide to design and implementation. Jossey-Bass.
• Mogalakwe, M. (2006). The use of documentary research methods in social research. African Sociological Review, 10(1), 221-230.
• Nas, E. (2019). Okul rehberlik servislerinde yürütülen faaliyetlerin değerlendirilmesi. F. Tanhan, H. İ. Özok ve C. Aladağ (Ed.), Eğitim bilimleri perspektifinden öğretmen içinde (s. 147-158). Pegem Akademi.
• O’Leary, Z. (2017). The essential guide to doing your research project. SAGE Publications Inc.
• Özdemir, B. (2019). Esenyurt’taki okulların misyon ve vizyon ifadelerinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
• Özkan, U. B. (2020). Eğitim bilimleri araştırmaları için doküman inceleme yöntemi. Pegem Akademi.
• Özkanlı Ertuğrul, B. (2019). Türkiye’de 1990-2019 yılları arasında uygulanan okul öncesi eğitim politikalarının değerlendirilmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi.
• Patton, M. Q. (1990). Qualitative evaluation and research methods. SAGE Publication.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods. SAGE Publishing.
• Perçin, H. (2019). Dünyada ve Türkiye’de açık inovasyon kavramının bibliyometrik, içerik ve doküman analiz yöntemleriyle incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İzmir Katip Çelebi Üniversitesi.
• Platt, J. (1981). Evidence and proof in documentary research: 1: Some specific problems of documentary research. Sociological Review, 29(1), 31-52.
• Sağlam, H. Ş. (2019). Okul stratejik plan hedeflerinin gerçekleştirilme düzeyleri ile stratejik plan ekibinin stratejik planlamaya ilişkin görüşleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi.
• Sak, R., Erden, F., & Morrison, G. S. (2016). Child-centred education: preschool teachers' beliefs and self-reported practices. Early Child Development and Care, 186, 1185-1202.
• Saldana, J. (2011). Fundamentals of qualitative research. Oxford University Press.
• Seyidoğlu, H. (2016). Bilimsel araştırma ve yazma el kitabı. Güzem Can Yayınları.
• Şahin, O. (2020). Bilgi sosyolojisi bağlamında büyük veri ve toplumsal gerçekliğin inşası (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi.
• Şahin-Sak, İ. T., Tantekin-Erden, F., & Pollard-Durodola, S. (2018). Turkish preschool teachers’ beliefs and practices related to two dimensions of developmentally appropriate classroom management. Education 3-13, 46(1), 102-116.
• Şahin, Ş. (2018). Türkiye’de ‘eğitim tarihi’ alanında elektronik ortamda yayınlanmış makalelerin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gaziantep Üniversitesi.
• Şahiner, A. (2017). Komputasyonel düşünme kavramı ile ilgili 2006-2016 yılları arasındaki bilimsel yayınların incelenmesi: Doküman analizi çalışması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Taş, C. (2019). Sosyal bilgiler dersi öğretim programları ve ders kitaplarında çok kültürlülük: 1998-2017 sosyal bilgiler ders kitaplarının karşılaştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi.
• Tomris Korkmaz, H. (2019). Bir kamu kurumunda eğitim ihtiyaç analizinin katılımcı memnuniyetine olan etkisinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Tosun, N. (2019). Kuruma güven ve algılanan hizmet kalitesinin müşteri memnuniyeti ve davranışsal niyete etkilerinin ölçülmesinde şikâyet yönetiminin aracılık rolü: Bir üniversite hastanesi örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Travers, M. (2001). Qualitative research through case studies. SAGE Publications.
• Tuncer, A. T., Karasu, N., Altunay, B., & Güler, Ö. (2011). Türkçe ilköğretim kitaplarında engel ve engellilik: bir doküman analizi örneği. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(2), 439-457.
• Turna, Ö., & Bolat, M. (2015). Eğitimde disiplinler arası yaklaşımın kullanıldığı tezlerin analizi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(1), 35-55.
• Ucuzsatar, N. (2019). Okul öncesi çocuk kitaplarındaki hayvan karakterlerin geliştirilme yolları üzerine bir durum tespiti (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Ulutaş, B. (2015). Doküman analizi. F. N. Seggie ve Y. Bayyurt (Ed.). Nitel araştırma: Yöntem, teknik, analiz ve yaklaşımları içinde (s. 279-297). Anı Yayıncılık.
• Üçüncü Altuğ, N. (2019). Görsel sanatlar öğretmenlerine yönelik mesleki gelişim modülü geliştirilmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi.
• Wach, E., & Ward, R. (2013). Learning about qualitative document analysis. IDS Practice Paper in Brief, 13, 1-11.
• Wild, P. J., McMahon, C., Darlington, M., Liu, S., & Culley, S. (2009). A diary study of information needs and document usage in the engineering domain. Design Studies, 31, 46-73.
• Yalçın, D. (2019). Fen bilgisi öğretmen adaylarının yazılı argümanlarındaki çoklu gösterimlerin ve modsal betimlemelerin gelişiminin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yozgat Bozok Üniversitesi.
• Yıldırım, A. (1999). Nitel araştırma yöntemlerinin temel özellikleri ve eğitim araştırmalarındaki yeri ve önemi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 23(112), 7-17.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, O. (2019). Kültür endüstrisi olarak internetin bireysel özgürleşme ve toplumsal dayanışma kavramları çerçevesinde değerlendirilmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi.
• Yin, R. K. (2014). Case study research: Design and methods. (5. baskı). Sage Publication.
• Zorluoğlu, S. L., Kızılaslan, A., & Sözbilir, M. (2016). Ortaöğretim kimya dersi öğretim programı kazanımlarının yapılandırılmış Bloom Taksonomisine göre analizi ve değerlendirilmesi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 10(1), 260-279.