Okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışlarının okul etkililiği üzerine etkisi

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 289 - 311, 31.05.2024

Özge Polat Ender Kazak

https://doi.org/10.33400/kuje.1411587

Öz

Örgüt yöneticisinin eşitliği bozup adil davranmayarak bir çalışana hak ettiğinin üstünde maddi ya da manevi ödüller vermesi kayırmacılık olarak ifade edilmektedir. Etkililik kavramı ise belirlenen hedeflere ulaşılma derecesi olarak tanımlanmaktadır. Bu araştırmanın amacı, öğretmenlerin, okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışlarına ilişkin algıları ile etkili okul algıları arasındaki ilişkiyi incelemektir. Araştırmada, ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırma örneklemi, 2022-2023 eğitim öğretim yılında Düzce ili Merkez ilçesinde bulunan resmi ortaokul kademesinde görev yapan dört yüz yirmi yedi öğretmenden oluşmaktadır. Öğretmenlerin okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışlarına ilişkin algı düzeyi ile ilgili veri toplamak amacıyla Erdem ve Meriç (2012) tarafından geliştirilen “Okul Yönetiminde Kayırmacılık Ölçeği (OYKÖ)” kullanılmıştır. Öğretmenlerin etkili okul algı düzeyleri ile ilgili veri toplamak amacıyla ise Abdurrezzak ve Uğurlu (2019) tarafından geliştirilen “Etkili Okul Ölçeği (EOÖ)” kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, öğretmenlerin kayırmacılık algı düzeylerinin çok düşük düzeyde olduğu görülmüştür. Öğretmenlerin etkili okul algı düzeylerinin ortalamanın üstünde olduğu tespit edilmiştir. Öğretmenlerin algılarına göre, okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışları ile etkili okul arasında anlamlı, orta düzeyde ve negatif yönlü bir ilişki söz konusudur. Diğer bir bulguya göre, öğretmenlerin okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışlarına ilişkin algılarının, etkili okul algı düzeyini orta düzeyde yordadığı sonucuna ulaşılmıştır. Elde edilen bulgular çerçevesinde uygulayıcılara ve araştırmacılara önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

etkililik, etkili okul, kayırmacılık, okul yöneticisi

The effect of favoritism attitudes and behaviors of school administrators on school effectiveness

Öz

Favoritism is defined as a manager’s violation of equality, unfair acts and rewarding an employee beyond what he/she deserves. The concept of effectiveness is defined as the degree to which set goals are achieved. The aim of this study was to examine the relationship between the preference attitudes and behaviours of school administrators and the effective school. In this research, the relational scanning model was used. The research sample consists of 427 teachers working at the official secondary school level in the central district of Düzce province in the 2022-2023 academic year. In order to collect data on the perception level of teachers regarding the preference attitudes and behaviours of school administrators, the “Scale of Favouritism in School Administration” developed by Erdem and Meriç (2012) was used. In order to collect data on teachers' effective school perception levels, the "Effective School Scale (ETS)" developed by Abdurrezzak and Uğurlu (2019) was used. According to the findings, it was seen that teachers' favouritism perception levels were at a very low level. It has been determined that teachers' effective school perception levels are above the average. According to the perceptions of the teachers, there is a significant, moderate and negative relationship between the favouring attitudes and behaviours of school administrators and the effective school. According to another finding, it was concluded that teachers' perceptions of school administrators' favouritism and behaviours predicted the effective school perception level at a moderate level. Within the framework of the findings obtained, suggestions were made to practitioners and researchers.

Anahtar Kelimeler

effectiveness, effective school, favouritism, school administrator

Kaynakça

• Abdurrezzak, S. (2015). Etkili okul ve okul liderliğine ilişkin öğretmen algılarının incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Cumhuriyet Üniversitesi.
• Abdurrezzak, S. & Uğurlu, C. T. (2019). Etkili okul ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 69-82.
• Ak, M. (2018). Kamu sağlık teşkilatında örgütsel etkililik üzerine bir değerlendirme. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(3), 11-26.
• Akar, S. (2020). Örgüt kültüründe bir iş ahlakı problemi olarak nepotizm. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 3(1), 241-251.
• Akbaba, A. & Ada, Ş. (2008). Okul müdürlerinin kalite etkililik ve verimlilik algıları üzerine bir araştırma (Erzrum ve Van illeri örneği). Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (18), 26-35. https://dergipark.org.tr/en/pub/ataunikkefd/issue/2769/37043
• Akçin, K. (2018). Kronizm, örgütsel sapma davranışını tetikler mi? bir yerel yönetim çalışması. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(2), 1330-1345.
• Akyol, Z. (2018). Ortaokul yöneticilerinin kayırmacılık davranışları ile öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişki (Diyarbakır ili örneği) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi.
• Argon, T. (2016). Öğretmen görüşlerine göre ilkokullarda yöneticilerin kayırmacılık davranışları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(1), 233-250.
• Arslan, H., Satıcı, A. & Kuru, M. (2007). Resmi ve özel ilköğretim okullarının kültür ve etkililik düzeylerinin karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, (51), 371-394. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kuey/issue/10346/126727
• Aydın, Y. (2015). Örgütsel sessizliğin okul yönetiminde kayırmacılık ve öğretmenlerin öz yeterlik algısı ile ilişkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 22(2), 165-192.
• Aydoğan, İ. (2009). Favoritism in the turkish educational system: nepotism, cronyism and patronage. EducationalPolicy Analysis and Strategic Researchi, 4(1), 1-17. https://dergipark.org.tr/tr/pub/epasr/issue/17479/182978
• Aydoğan, İ. (2012). The existence of favoritism in organizations. African Journal of Business Management, 6(12), 4577-4586. http://www.academicjournals.org/AJBM
• Başar, M., Uğur, S., Özkan, H. & Orhan, Ö. (2022). Algılanan okul etkililiğinin çeşitli değişkenler göre incelenmesi. Uluslararası Liderlik Eğitimi Dergisi, 6(1), 29-34. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijolt/issue/68008/1069808
• Bayır, F. & Şener, H. E. (2021). Yönetimde başarı için iki etken: etkililik ve verimlilik. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 13(2), 287-304. https://dergipark.org.tr/tr/pub/oybd/issue/64473/1039874
• Burhan, O. K., Leeuwen, E., & Scheepers, D. (2020). On the hiring of kin in organizations: Perceived nepotism and its implications for fairness perceptions and the willingness to join an organization. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 161, 34-48.
• Büte, M. (2011a). Kayırmacılık Algısı ile iş tatmini, olumsuz söz söyleme ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişki. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(36), 187-203. https://dergipark.org.tr/tr/pub/esosder/issue/6150/82597
• Büte, M. (2011b). Kayırmacılığın çalışanlar üzerine etkileri ile insan kaynakları uygulamaları ilişkisi: Türk kamu bankalarına yönelik bir araştırma. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(1), 383-404. https://dergipark.org.tr/tr/pub/esosder/issue/6150/82597
• Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (30. Baskı). Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş. Kılıç, Ç. E. Akgün, Ö. E. Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri (26.Basım). Pegem Akademi.
• Can, N. (2021). Kuram ve uygulamada eğitim yönetimi (4.Baskı). Pegem Akademi.
• Cavlak, H. (2021). Etkinlik, etkililik, verimlilik, kârlılık, performans: kavramsal bir çerçeve ve karşılaştırma. Journal of Research in Business, 6(1), 99-126. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jrb/issue/62838/876069
• Cerit, Y. & Yıldırım, B. (2017). İlkokul müdürlerinin etkili liderlik davranışları ile okul etkililiği arasındaki ilişki. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(3), 902–914.
• Cesur, A. & Erol, E. (2020). Okul yönetiminde kayırmacılık ve örgütsel adalet arasındaki ilişki: Afyonkarahisar ili örneği. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15(25), 3468-3496.
• Çamur, Ö. & Aydın, A. H. (2021). Kamu yönetiminde siyasallaşma ve kayırmacılık sorununa ahlak ve adalet eksenli çözüm önerileri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 1140-1166.
• Çobanoğlu, F. & Badavan, Y. (2017). Başarılı okulların anahtarı: etkili okul değişkenleri. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (26), 115-134. https://dergipark.org.tr/tr/pub/pausbed/issue/34756/384422
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. & Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik (8. Baskı). Pegem Akademi.
• Çubukçu, Z. & Girmen, P. (2006). Ortaöğretim kurumlarının etkili okul özelliklerine sahip olma düzeyleri. Sosyal Bilimler Dergisi, (16), 121-136. https://dergipark.org.tr/tr/pub/manassosyal/issue/49949/640131
• Demirbilek, N. (2018). Okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile müdüre güvene etkisi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 111–142.
• Demirbilek, N. (2021). Üniversite öğrencilerinin kayırmacılık kavramına ilişkin metaforik algıları. Yaşadıkça Eğitim, 35(2), 367-381.
• Demirtaş, H. & Demirbilek, N. (2019). Okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet ile müdüre güvene etkisi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 111-142.
• Edmonds, R. (1979). Effective schools for the urban poor. Educational Leadership, 37(1), 15-24.
• Erdem, B., Çeribaş, S. & Karataş, A. (2013). Otel işletmelerinde çalışan işgörenlerin kronizm (eş – dost kayırmacılığı) algıları: İstanbul’da faaliyet gösteren bir, iki ve üç yıldızlı otel işletmelerinde bir araştırma. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 17(1), 51-69. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuiibfd/issue/4143/54405
• Erdem, M. & Meriç, E. (2012). Okul Yönetiminde kayırmacılığa ilişkin ölçek geliştirme çalışması. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(2), 141-154. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ebader/issue/44693/555256
• Ertürk, R. & Memişoğlu, S. P. (2018). Öğretmenlerin etkili okula yönelik görüşleri. International Journal of Social Science, (68), 55-76.
• Geçer, A. (2015). Liselerde Çalışan öğretmenlerin kayırmacılık ve örgütsel destek algısı (Muğla ili örneği) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Muğla Sıtkı Kocaman Üniversitesi.
• George, D. & Mallery, P. (2010). SPSS for Windows step by step: A simple guide and reference. 17.0 update (10a ed.). Pearson.
• Gezerler, T. (2021). Etik Liderlik ve okul etkililiği arasındaki ilişkide okul ikliminin aracılık rolü (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi.
• Gül, İ. & Saraç, G. (2018). Okul müdürlerinin demokratik tutumları. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(10), 155-172.
• Gündeyerli, B. & Aypay, A. (2022). Okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışlarına ilişkin öğretmen görüşleri. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(3), 251-276. DOI: 10.34056/aujef.1028012
• Güneş, A. & Köse, A. (2021). Okul yöneticilerinin kayırmacı davranışları ve öğretmen motivasyonu üzerine ilişkisel bir çalışma. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Eğitim Dergisi, 3(2), 26-43. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ksued/issue/67827/938357
• Güzelgörür, F., Demirtaş, H. & Balı, O. (2021). Okul müdürlerinin yönetim tarzının okul iklimi ile ilişkisi. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 12(4), 129-150.
• Helvacı, M. A. & Aydoğan, İ. (2011). Etkili okul ve etkili okul müdürüne ilişkin öğretmen görüşleri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 41-60. https://dergipark.org.tr/tr/pub/usaksosbil/issue/21648/232728
• Kahraman, Ü. (2020). Okul müdürlerinin kayırmacılık davranışları. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(3), 90-106.
• Karademir, M. (2016). Ortaokul öğretmenlerinin okul yönetiminde kayırmacılık algıları ile örgütsel sinizm arasındaki ilişkinin incelenmesi: İstanbul ili Pendik ilçesi örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi.
• Karahan, A. & Yılmaz, H. (2014). Nepotizm ve Örgütsel bağlılık arasındaki ilişkinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 14(27), 123-148.
• Karasar, N. (2019). Bilimsel araştırma yöntemleri. (34. Basım). Nobel Akademi Yayıncılık.
• Kaya, A. (2022). Öğretmen perspektifinden okul yöneticilerinin kayırmacılık davranışları. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (64), 350-378.
• Kazak, E. (2021). Okul müdürlerinin etkililiğine ilişkin öğretmen görüşleri. Uluslararası Liderlik Çalışmaları Dergisi: Kuram ve Uygulama, 4(2), 79-96.
• Khatri, N., & Tsang,E. W. K. (2003). Antecedents and consequences of cronyism in organizations. Journal of Business Ethics, 43, 289-303,
• Kılınçarslan, Ö. & Avcı, U. (2021). Aile İşletmelerinin devamlılığında nepotizm uygulamalarına yönelik bir araştırma. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 18(1), 56-84.
• Küçük, Ö. (2020). Okul müdürlerinin toksik liderlik davranışları ile okul etkililiği arasındaki ilişkide örgütsel sinizm ve psikolojik sermayenin aracılık etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi.
• Lezotte, L. W. (1991). Correlates of effective schools: The first and second generation. Okemos, MI: Effective Schools Products, Ltd. https://l24.im/VvD8
• Meriç, E. & Erdem, M. (2013). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin algılarına göre okul yönetiminde kayırmacılık. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 19(3), 467-498. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kuey/issue/10319/126559
• Metin, İ. U. (2020). Öğretmen algılarına göre okullarda örgütsel adalet, okul müdürlerinin kayırmacılık davranışı ile örgütsel sinizm düzeyinin incelenmesi: Zonguldak ili örneği. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, (8), 293-302. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kebd/issue/67544/1051071
• Msila, V. (2011). School management and the struggle for effective schools. Africa Education Review, 8(3), 434-449. https://doi.org/10.1080/18146627.2011.618650
• Oral, Ş. (2005). İlköğretim okullarının etkili okul kavramı açısından değerlendirilmesi (Batman ili örneği) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi.
• Özdemir, İ. H. & Gündüz, Y. (2022). Okul Yönetimindeki kayırmacılığın örgütsel güven ve örgütsel bağlılık ile olan ilişkisinin öğretmen algılarına göre incelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 11(2), 800-826.
• Polat, S. & Kazak, E. (2014). Okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışları ile öğretmenlerin örgütsel adalet algıları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 20(1), 71-92. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kuey/issue/10317/126546
• Polatcan, M. & Cansoy, R. (2018). Türkiye’de etkili okul araştırmaları: ampirik araştırmaların analizi. Sakarya University Journal of Education, 8(3), 8-24.
• Safina, D. (2015). Favouritism and nepotism in an organization: causes and effects. Procedia Economics and Finance, 23, 630-634.
• Sakçak, A., Arslan, Y., & Polat, S. (2023) Favouritism behaviours of school principals: teachers’ perceptions on the causes and consequences of favouritism in Turkey, Educational Studies, 49(6), 877-895,
• Sammons, P. (2009). The dynamics of educational effectiveness: A contribution to policy, practice and theory in contemporary schools. School Effectiveness and School Improvement, 20(1), 123-129.
• Saylı, H. & Kızıldağ, D. (2007). Yönetsel etik ve yönetsel etiğin oluşmasında insan kaynakları yönetiminin rolünü belirlemeye yönelik bir analiz. Afyon Kocatepe Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 231-251.
• Şenel, T. & Buluç, B. (2016). İlkokullarda okul iklimi ile okul etkililiği arasındaki ilişki. TÜBAV Bilim, 9(4), 1-12. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubav/issue/24727/261489
• Topbaş, A. (2021). Kurumsallaşma sürecinde yaşanan sorunlar bağlamında kayırmacılık sorunu: Denizli ilinde bir araştırma (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi.
• TÜSİAD (Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği). (1995). 21. Yüzyıl için yeni bir devlet modeline doğru: optimal devlet. TÜSİAD.
• Ufuoma, J. G. (2023), Workplace nepotism and employees’ job satifaction in Nigeria: Does it affect healthcare companies?. International Journal of Entrepreneurship and Business Innovation 6(1), 95- 104.
• Uzunsakal, E. & Yıldız, D. (2018). Alan araştırmalarında güvenilirlik testlerinin karşılaştırılması ve tarımsal veriler üzerine bir uygulama. Uygulamalı Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 14-28. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuusbd/issue/38311/399621
• Vveinhardt, J. & Petrauskaıtė, L. (2013). Intensity of nepotism expression in organizations of Lithuania. Organizacıjų Vadyba: Sisteminiai Tyrımaı, 66, 129-144.
• Wazni, I. R. (2023). The effect of nepotism on engagement and turnover ıntention in lebanese family businesses. Journal of Language and Linguistic Studies, 19(1 ), 61-81.
• Yavuz, E. & Yaraşır Tülümce, S. (2022). Hizmet kayırmacılığının kuramsal çerçevesi. Maliye ve Finans Yazıları, 36(118), 131-160.
• Yenipınar, Ş. & Yıldırım, K. (2022). Okul etkililiğiyle ilişkilerindeki eğilim bağlamında öğrencilerin okula devamsızlığı ve bireysel gereksinimlerini karşılama: PİSA 2012-2015-2018 döngüsündeki verilerin ikincil analizi. Trakya Eğitim Dergisi, 12(2), 896-910.
• Yükçü, S. & Atağan, G. (2009). Etkinlik, etkililik ve verimlilik kavramlarının yarattığı karışıklık. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(4), 1-13. https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniiibd/issue/2671/34982