Ergenlerde temel psikolojik ihtiyaçlar ile dijital oyun bağımlılığı arasındaki ilişkide heyecan aramanın aracılık rolünün incelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 432 - 454, 30.11.2024

İbrahim Taşbaşı , Fuad Bakioğlu , Ozan Korkmaz

https://doi.org/10.33400/kuje.1351987

Öz

Dünyada giderek artan dijital oyun kullanımı farklı yaş gruplarında çok fazla kullanıcı sayısına ulaşmıştır. Dijital oyunların aşırı ve zorlayıcı kullanımlarının bireylerde farklı şekillerde olumsuzluklar ortaya çıkardığı düşünülmektedir. Bu araştırmada ergenlerde temel psikolojik ihtiyaçlar ile dijital oyun bağımlılığı arasında heyecan aramanın aracılık rolünün incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma grubu 2022-2023 eğitim öğretim yılında Türkiye’de bir ilde öğrenimine devam eden 266’sı kız (%50,1) ve 265’i erkek (%49,9) toplamda 531 lise öğrencisinden oluşmaktadır. Veriler Dijital Oyun Bağımlılığı Ölçeği, Ergenler İçin Kısa Heyecan Arayışı Ölçeği, Temel Psikolojik İhtiyaçlar Ölçeği-Lise Formu ve Kişisel Bilgi Formu ile elde edilmiştir. Katılımcıların temel psikolojik ihtiyaçları ile dijital oyun bağımlılığı puanları arasında heyecan aramanın aracılık rolü yapısal eşitlik modeli ile incelenmiştir. Araştırmanın değişkenleri arasındaki ilişkiler incelendiğinde, oyun bağımlılığı ile heyecan arama arasında pozitif yönde ve anlamlı bir ilişki elde edilmiştir. Bununla birlikte oyun bağımlılığı ile temel psikolojik ihtiyaçlar alt boyutları arasında negatif anlamlı ilişkiler elde edilmiştir. Yapısal eşitlik modeli bulgularına göre ergenlerde temel psikolojik ihtiyaçlar ile dijital oyun bağımlılığı arasında heyecan aramanın aracılık rolüne sahip olduğu tespit edilmiştir. Daha büyük örneklemler için yapılan bootstrapping yönteminde ergenlerin temel psikolojik ihtiyaçlarının heyecan aramanın aracılığı ile dijital oyun bağımlılığı düzeylerini dolaylı olarak yordadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ergenlerde temel psikolojik ihtiyaçlar arttıkça heyecan arama seviyeleri azalmakta ve dijital oyun bağımlılığı seviyeleri azalmaktadır.

Anahtar Kelimeler

temel psikolojik ihtiyaçlar, dijital oyun bağımlılığı, heyecan arama, ergen

Etik Beyan

Araştırma Etiği Bu araştırmanın planlanmasından, uygulanmasına, verilerin toplanmasından verilerin analizine kadar olan tüm süreçte “Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi” kapsamında uyulması belirtilen tüm kurallara uyulmuştur. Yönergenin ikinci bölümü olan “Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Eylemler” başlığı altında belirtilen eylemlerden hiçbiri gerçekleştirilmemiştir. Bu çalışmanın yazım sürecinde bilimsel, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Araştırmanın verileri toplanmaya başlamadan önce ilgili kurumlardan Etik Kurul ve Uygulama izinleri alınmıştır. Daha sonra veri toplama araçları hazır hale getirilmiştir ve Karaman ilindeki 13 farklı lisede öğrenim gören öğrencilere 2022-2023 eğitim öğretim yılının birinci yarıyılında aralık ve şubat ayları arasında yüz yüze uygulanmıştır. Katılımcıların tamamı çalışmaya gönüllü katılmış olup bilgilendirilmiş onam formunu imzalamışlardır. Etik kurul izin bilgileri Etik değerlendirmeyi yapan kurul adı: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etik Kurulu Etik değerlendirme karar tarihi: 24.10.2022 Etik değerlendirme belgesi sayı numarası: 31.10.2022-96994

Teşekkür

Bu çalışma, İbrahim Taşbaşı (2023) tarafından hazırlanan “Ergenlerde temel psikolojik ihtiyaçlar ile dijital oyun bağımlılığı arasında heyecan aramanın aracılık rolünün incelenmesi” başlıklı yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

Examining the mediating role of sensation seeking in the relationship between basic psychological needs and digital game addiction in adolescents

Öz

The increasing use of digital games in the world has reached a large number of users in different age groups. It is thought that the excessive and compulsive use of digital games causes negativities in individuals in differently. In this study, it was aimed to examine the mediating role of sensation seeking between basic psychological needs and digital game addiction in adolescents. The research group consists of a total of 531 high school students (266 girls (50.1%) and 265 boys (49.9%) continuing their education in a city in Turkey in the 2022-2023 academic year. The data were obtained with the Digital Game Addiction Scale, the Adolescents Brief Thrill-Seeking Scale, the Basic Psychological Needs Scale-High School Form, and the Personal Information Form. The mediating role of sensation seeking between the basic psychological needs of the participants and the scores of digital game addiction was examined with the structural equation model. When the relationships between the variables of the study were examined, a positive and significant relationship was obtained between digital game addiction and sensation seeking. In addition, negative significant relationships were found between digital game addiction and basic psychological needs sub-dimensions. According to the structural equation model findings, it was determined that sensation seeking has a mediating role between basic psychological needs and digital game addiction in adolescents. n the bootstrapping method conducted for larger samples; it was concluded that the basic psychological needs of the adolescents indirectly predicted the levels of digital game addiction through sensation seeking. As basic psychological needs increase in adolescents, levels of sensation seeking decrease and levels of digital game addiction decrease.

Anahtar Kelimeler

basic psychological needs, sensation seeking, digital game addiction, adolescent

Kaynakça

• Akpınar, İ. (2021). Ergenlerde oyun bağımlılığı ile psikolojik sağlamlık ve heyecan arayışı arasındaki ilişki [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sabahattin Zaim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Amerikan Psikiyatri Birliği (2013). Diagnosticand statistical manual of mental disorders, Ruhsal bozuklukların tanısal ve sayımsal elkitabı. Beşinci baskı (DSM-5), Tanı ölçütleri başvuru elkitabı, (Çev.: Köroğlu E.), Hekimler Yayın Birliği.
• Arslan, C. (2022). Lisanslı sporcular ile sedanter bireylerin dijital oyun bağımlılığı açısından karşılaştırılması (Ağrı ili örneği) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ağrı.
• Ateş, S. (2021). Ergenlerde dijital oyun bağımlılığının yordayıcıları olarak öznel iyi oluşu artırma stratejileri ve gelecek beklentileri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Aydın, F., & Horzum, M. B. (2015). Öğretmenlerin bilgisayar oyun bağımlılık düzeylerini yordayan değişkenlerin incelenmesi. Online Journal of Technology Addiction & Cyberbullying, 2(1), 52-66.
• Ayyıldız, D. (2021). Ortaokul öğrencilerinde dijital oyun bağımlılığı, davranışsal-duygusal sorunlar ve olumsuz bilişsel hatalar arasındaki ilişkilerin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Balkaya-Çetin, A. (2014). Ergenlerin internet ve problemli internet kullanım davranışlarının bazı psiko-sosyal özellikler açısından incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Baykal, D. (2020). Dijital oyun bağımlılığının sosyoekonomik açıdan değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hamidiye Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Basha, E., & Topal, M. (2020). Bilgisayar oyun bağımlılığı ölçeğinin Arnavutça’ya uyarlanması çalışması. Online Journal of Technology Addiction and Cyberbullying, 7(2), 52-69.
• Bilgin, H. C. (2015). Ortaokul öğrencilerinin bilgisayar oyun bağımlılık düzeyleri ile iletişim becerileri arasındaki ilişki [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• Bilişim Vadisi (2020). Dijital Oyun Çalıştay Raporu. http://www.bilişimvadisi.com.tr/wp-content/uploads/Dijital-Oyun-Çalıştay-Raporu-Re-Think-pdf
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2019). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Bollen, K. A. (1989). Structural equations with latent variables. Wiley.
• Brown, T. A. (2006). Confirmatory factor analysis for applied research. The Guilford Press.
• Çantaoğlu, E. (2022). Okul öncesi çağındaki çocukların dijital oyun bağımlılığı ile rekabet stilleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Çat, F. B. (2019). Ergenlerde heyecan arayışının çeşitli değişkenler bağlamında incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Çelik, E. (2015). Ergenler için kısa heyecan arayışı ölçeğinin psikometrik özelliklerinin incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 5(3), 45-51. http://dx.doi.org/10.19126/suje.52806
• Çelik, H. E., & Yılmaz, V. (2013). Lisrel 9.1 ile yapısal eşitlik modellemesi temel kavramlar uygulamalar-programlama. Anı Yayıncılık.
• Çınar, S. (2021). Özel yetenekli 6 ve 7. sınıf öğrencilerin dijital oyun bağımlılığı ile empati becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Çiçek, F. (2021). Lise öğrencilerinin dijital oyun bağımlılığı ile psikolojik sağlamlık düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çolakoğlu, B. (2018). Sentetik kanabinoid bağımlılarında heyecan arayışı, dürtüsellik ve karar verme becerileri [Yayımlanmamış tıpta uzmanlık tezi]. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı, İstanbul.
• Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). “The ‘what’ and ‘why’ of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior.” Psychological Inquiry, (11), 227–268.
• Deci, E. L., & Vansteenkiste, M. (2004). Self-determination theory and basic need satisfaction: Understanding human development in positive psychology. Ricerche Di Psicologia, 27(1), 23-40.
• Delebe, A. (2020). Ortaokul öğrencilerinde dijital oyun bağımlılığı ile bazı fiziksel parametreler ve akademik başarı durumları arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Dokumacı, C. (2023). Okul öncesi dönemdeki çocukların dijital oyun bağımlılığı eğilimlerinin sosyal becerileriyle ilişkisinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Dursun, A., & Eraslan-Çapan, B. (2018). Ergenlerde dijital oyun bağımlılığı ve psikolojik ihtiyaçlar. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(2), 128-140. http://dx.doi.org/10.17679/inuefd.336272
• Dünya Sağlık Örgütü. (2021). International classification of diseases (ICD-11). https://www.who.int/standards/classifications/classification-ofdiseases
• Ekici, F. (2022). Fiziksel aktivite içerikli eğitsel oyunların dijital oyun bağımlılığına etkisi ve ebeveyn görüşleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Eni, B. (2017). Lise öğrencilerinin dijital oyun bağımlılığı ve algıladıkları ebeveyn tutumlarının değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Erkılıç, E. (2021). Ortaokul öğrencilerinin dijital oyun bağımlılığının yalnızlık ve benlik saygısı arasındaki ilişkisi ve dijital oyun bağımlılığının çeşitli demografikler açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bahçeşehir Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Gentile, D. A. (2009) Pathological video game use among youth 8 to 18: A national study. Psychological Science, 20(5), 594-602. https://doi.org/10.1111/j.1467-9280.2009.02340.x
• Gökçearslan, Ş., & Durakoğlu, A. (2014). Ortaokul öğrencilerinin bilgisayar oyunu bağımlılık düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 419-435.
• Güneş, G. (2019). Namık Kemal Üniversitesi öğrencilerinde serbest zaman motivasyonunun ve temel psikolojik ihtiyaçların çeşitli değişkenler açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Namık Kemal Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ.
• Hooper, D., Coughlan, J., & Mullen, M. (2008). Structural equation modelling: Guidelines for determining model fit. The Electronic Journal of Business Research Methods, 6(1), 53-60.
• Horzum, M. B. (2011). İlköğretim öğrencilerinin bilgisayar oyunu bağımlılık düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 36(159), 56-68.
• Kaba, İ. (2022). Ergenlerde teknoloji kullanımının öz-belirleme kuramı temelinde incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Karaburç, G. C. (2017). Evli bireylerin problemli internet kullanımı, evlilik uyumu, eş tükenmişliği ve temel psikolojik ihtiyaçlarının karşılanma düzeylerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Karaman Yaşar, S. (2019). Ortaokul öğrencilerinin gözünden dijital oyun ve dijital oyun bağımlılığı: Kocaeli ili örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Kayalı, K. (2020). Üniversite öğrencilerinde bilgisayar oyunu bağımlılığı ve heyecan arama davranışı ile ilişkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kesici, Ş., Üre, Ö., Bozgeyikli, H., & Sünbül, A. M. (2003). Temel psikolojik ihtiyaçlar ölçeğinin geçerlik ve güvenilirliği. VII. Ulusal PDR Kongresi Bildiriler. Malatya.
• Kılıç, G. ( 2021). Dijital oyun bağımlılığı ile yalnızlık, saldırganlık, mutluluk ve dijital oyun oynama motivasyonları arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kline, R. B. (2005). Principles and practice of structural equation modeling (2. Press.). Guilford Publications.
• Kneer, J., Rieger, D., Ivory, J. D., & Ferguson, C. (2014). Awareness of risk factors for digital game addiction: interviewing players and counselors. International Journal of Mental Health and Addiction, 12(5), 585-599. http://dx.doi.org/10.1007/s11469-014-9489-y
• Koçoğlu, S. (2021). Üniversite öğrencilerinin dijital oyun bağımlılıklarının iletişim becerilerine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Kodaman, U., & Dinç, M. (2017). Teknoloji yerinde yeterince. TBM Alan Kitapçığı Dizisi:9, Kültür Sanat Basımevi.
• Lapsekili, N., Uzun, Ö., & Ak, M. (2010). Obsesif kompulsif bozukluk olgularında heyecan arama davranışı. Klinik Psikiyatri, 13, 170-176.
• Lemmens, J. S., Valkenburg, P. M., & Peter, J. (2011). The effects of pathological gaming on aggressive behavior. Journal of Youth And Adolescence, 40(1), 38–47.
• Limon, F. (2022). Dijital oyun karakteri tasarımında at figürü [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kto Karatay Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Konya.
• Marcoulides, G., & Schumacher, R. (2001). New developments and techniques in structural equation modeling. Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• Meydan, C. H., & Şeşen, H. (2015). Yapısal eşitlik modellemesi AMOS uygulamaları (2. Baskı.). Detay Yayıncılık.
• Newzoo (2022). Global Games Market Raport. https://newzoo.com/insights/trendreports/newzoo-global-games-market-raport-2022-free-version
• Özdemir, M. (2021). Ortaokul öğrencilerinin dijital oyun bağımlılığı ve sosyal eğilimleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Mersin.
• Özen, S. (2016). Ergen öğrencilerin Okuldaki Temel Psikolojik İhtiyaçları Ölçeği’nin Türkçeye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışmaları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Pala, F. K., & Erdem, M. (2011). Dijital oyun tercihi ve oyun tercih nedeni ile cinsiyet, sınıf düzeyi ve öğrenme stili arasındaki ilişkiler üzerine bir çalışma. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), s.53-71.
• Preacher, K. J., & Hayes, A. F. (2008). Asymptotic and resampling strategies for assessing and comparing indirect effects in multiple mediator models. Behavior Research Methods, 40(3), 879-891.
• Sivrikaya, K. K. (2019). Gıda neofobisi ve heyecan arama kişilik özelliklerinin yabancı turistlerin geleneksel türk yemeklerini satın alma niyetine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Şahin, C., & Tuğrul, V. M. (2012). İlköğretim öğrencilerinin bilgisayar oyunu bağımlılık düzeylerinin incelenmesi. Zeitschriftfürdie Welt der Türken/Journal of World of Turks, 4(3), 115-130.
• Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş. Ekinoks.
• Türk Dil Kurumu (2020). Sözlük. https://www.sozluk.gov.tr
• Tabachnick, B.G., & Fidell, L.S. (2013). Using multivariate statistics. Pearson.
• Uzun, M. S. (2021). Ortaokul öğrencilerinin okuldaki psikolojik ihtiyaçları ile okula bağlanma düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karaman.
• Valkenburg, P. M., & Peter, J. (2011). Online communication amongadolescents: An integrated model of itsattraction, opportunities, andrisks. Journal of Adolescent Health,48(2), 121-127.
• Xia, Y., & Yang, Y. (2019). RMSEA, CFI, and TLI in structural equation modeling with ordered categorical data: The story they tell depends on the estimation methods. Behavior Research Methods, 51, 409-428. https://doi.org/10.3758/s13428-018-1055-2
• Yalçın-Irmak, A., & Erdoğan, S. (2015). Dijital oyun bağımlılığı ölçeği Türkçe formunun geçerliliği ve güvenirliliği. Anadolu Psikiyatri Dergisi. 16(1), 10-18. http://dx.doi.org/10.5455/apd.170337
• Yalçın-Irmak, A., & Erdogan, S. (2016). Digital game addiction among adolescents and young adults: A current overview. Turkish Journal of Psychiatry, 27(2), 1-10. http://dx.doi.org/10.5080/u13407
• Yee, N. (2006). The labor of fun: How video games blur the boundaries of work and play. Games And Culture, 1, 68-71. https://doi.org/10.1177/1555412005281819
• Yıldırım, E. (2019). Çevrimiçi oyun bağımlılığının algılanan sosyal destek ve temel psikolojik ihtiyaçlarla ilişkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yönet, E. (2018). Lise öğrencilerinin sportif serbest zaman ilgilenim, dijital oyun bağımlılığı ve yaşam kalitesi düzeylerinin araştırılması [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Zuckerman, M. (1994). Behavioral expressions and biosocial bases of sensation seeking. Cambridge: Cambridge University Press.
• Zuckerman, M., & Aluja, A. (2015). Measures of sensation seeking. G. J. Boyle, D. H. Saklofske, & G. Matthews (Ed.) içinde, Measures of personality and social psychological constructs (ss. 352–380). Elsevier Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-386915-9.00013-9