Mülkiyetin Kültürel Yansımaları Bağlamında Bedduaların Rolü Üzerine

Yıl 2022, , 115 - 132, 10.03.2022

Hasan Savaş

https://doi.org/10.46250/kulturder.1061012

Cited By: 1

Öz

İlenç, kargış gibi Türkçe karşılıkları da bulunan beddualar, sözlü anlatım türlerinden biridir. Ekonomik ve hukuki açıdan birtakım noksanlıkları olan geleneksel toplumlarda beddualara sıklıkla başvurulur. İlgili toplumlarda sözlü kültürün ağır basması bedduaların ortaya çıkış amaçlarını ortaya koyar niteliktedir. Sözlü kültürün önemli bir parçası olan beddualar, sosyal ve kültürel hayatta muhtelif işlevlere sahiptir. Bedduaların muhtelif işlevleri düşünüldüğünde mülkiyetin korunması da bu işlevlere eklenebilir. Beddualar, insanlığın varoluşu ile birlikte mülkiyet kazanımları neticesinde ortaya çıkmış halk edebiyatı mahsulleridir. Nitekim sözün büyüselliği ele alındığında bedduaların ilkel hukuk açısından bir yaptırım gücünün bulunduğu anlaşılır. Sözlü geleneğin hâlen güçlü olduğu geleneksel yaşam tarzını sürdüren topluluklarda da bedduaların halk hukuku açısından önemi ortaya çıkar. İlkel ya da modern hukukun herhangi bir noktada bulunması temelde mülkiyet ilişkilerini de beraberinde getirir. Kişilerin varlıklar üzerindeki hak ve sorumluluklarını ifade eden mülkiyet, toplumsal hayatın hemen hemen her evresinde önemli işlevlere sahip bir olgu olarak karşımıza çıkar. Toplum, sahip olduğu mal ve varlıklarını korumak için çeşitli yollara başvurmuştur. Günümüzde kişilerin mülki kazanımları modern hukuk çerçevesinde koruma altına alınmaktadır. Peki, daha eski dönemlerde toplumun yahut bir bireyin mülki kazanımları nasıl korunmuştur? İlkel hukuk, beddualara mülkiyetin korunması adına bir sorumluluk yüklemiş olabilir mi? Buradan hareketle bedduaların mülkiyet kurumunun korunması adına teşekkül etmiş olabileceği düşüncesi çalışmanın esas konusunu oluşturmaktadır. Türk beddua örnekleri üzerinde bu düşüncenin tatbiki sağlanmış ve mülkiyet ile ilgili hususlar tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

sözlü kültür, hukuk, mülkiyet, beddua, kargış

On the Role of Curses in the Context of Cultural Reflections of Property

Öz

Curses, which also have Turkish equivalents such as malediction, imprecation are one of the types of oral expression. In traditional societies, which have some economic and legal deficiencies, curses are frequently resorted to. The predominance of oral culture in the relevant societies reveals the purpose of the emergence of curses. Curses, which are an important part of oral culture, have various functions in social and cultural life. Considering the various functions of curses, the protection of property can be added to these functions. Curses are the products of folk literature that emerged as a result of the existence of humanity and property gains. As a matter of fact, when the magic of the word is considered, it is understood that curses have a sanction power in terms of primitive law. The importance of curses in terms of folk law also emerges in communities that maintain a traditional lifestyle where the oral tradition is still strong. The existence of primitive or modern law at any point basically brings along property relations. Property, which expresses the rights and responsibilities of individuals on assets, appears as a phenomenon that has important functions in almost every stage of social life. Society has resorted to various ways to protect its property and assets. Today, the property gains of individuals are protected within the framework of modern law. Well, how were the property gains of the society or an individual preserved in more primitive periods? Could primitive law have given curses a responsibility to protect property? From this point of view, the idea that curses may have been formed in order to protect the property institution constitutes the main subject of the study. This idea was applied on Turkish curse samples and its relation with property was determined.

Anahtar Kelimeler

oral culture, law, property, curse, imprecation

Kaynakça

• Akalın, Lütfullah Sami (1990). Türk Dilek Sözlerinden Alkışlar Kargışlar. Ankara: Gazi Üniversitesi Basın-Yayın Yüksekokulu Matbaası.
• Akın, Erdem (2021). “Kargışların (Beddualar/Kötü Dilekler) ‘Dikotomi’, ‘Anti-yapı’, ‘Hedef-yapı’ ve ‘Araçsal Sebep’ Kavramları Açısından Değerlendirilmesi”. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(6): 1571-1585.
• Akkuş Mutlu, Suzan (2014). “Eski Mezopotamya’da Beddua ve Felaketlerden Korunma Ritüelleri”. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, 9: 278-293.
• Atmaca, Emine (2019), “Antalya Ağızlarında Dua ve Beddualar”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(19): 42-80.
• Aydın, Esra (2015). Türk Kültüründe Dua ve Beddua Fenomeni. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bayat, Fuzuli (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Benedict, Ruth (1998). Kültür Örüntüleri. Çev. Mustafa Topal. Ankara: Öteki Yayınevi.
• Boratav, Pertev Naili (2000). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Bruhl, Lucien Lévy (2018). İlkel İnsanda Ruh Anlayışı. Çev. Oğuz Adanır. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Bruhl, Lucien Lévy (2016), İlkel Toplumlarda Mistik Deneyim ve Simgeler. Çev. Oğuz Adanır. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Cihan, Ahmet ve Batur, Buket E. (2009). “Diyarbakır Bedduaları”. Lânet Kitabı. Ed. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 271-289.
• Çağrıcı, Mustafa (1992). “Beddua”. TDV İslâm Ansiklopedisi C.5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 297-298.
• Çobanoğlu, Özkul ve Çobanoğlu, Sacide (2015). “Türk Halk Kültüründe Konuşmalık Türler Bağlamında Sözel Nasihatler, Dua ve Beddualar”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 4(7): 1-32.
• Demirci, Ümit Özgür (2009). “Ardahan Yöresi Bedduaları”. Lânet Kitabı. Ed. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 291-301.
• Dilek, İbrahim (2020). “Kült Kavramı ve Söz Kültü”. Bilig, 95: 47-77.
• Düzgün, Dilaver (2002). “Dede Korkut Kitabı’nda Alkışlar ve Kargışlar”. Türkler Ansiklopedisi -İlk Çağ-3. Ed. C. Güzel vd. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1480-1488.
• Eiguer, Alberto (2013). Evin Bilinçdışı. Çev. Perge Akgün. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Elçin, Şükrü (2016). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eliade, Mircea (2017). Kutsal ve Kutsal-Dışı. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Erdal, Cafer (2019). Türk Kültüründe Büyüler (Konya Örneği). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Faraone, Christopher A. (2002). “Curses and Social Control in the Law Courts of Classical Athens”. Demokratie, Recht und Soziale Kontrolle im Klassichen Athen. Ed. David Cohen & Elisabeth Müller-Luckner. München: Oldenburg, 77-92.
• Foster, George McClelland (1965). “Peasant Society and the Image of Limited Good”. American Anthropologist Journal, 67(2): 293-315.
• Harmancı, Meriç (2012). “Dede Korkut Hikâyelerindeki Alkış ve Kargışlara İşlevsel Bir Yaklaşım”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23: 1-17.
• Kâşgarlı Mahmud (2018). Divanü Lûgat-it Türk. Çev. Besim Atalay. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaya, Doğan (2001). Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği ve Türk Halk Şiirinde Beddualar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Keskin, Ahmet (2016a). “O Zamanlar Beylerin Alkışı Alkış, Kargışı Kargış İdi: Dede Korkut Kitabı’ndaki Alkış ve Kargışların (Dua ve Beddua) Sosyo-Anlatıbilimsel ve Söylemsel Analizi”. III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi: Dede Korkut ve Türk Dünyası 2. Ed. Metin Ekici vd. İzmir: Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, 879-912.
• Keskin, Ahmet (2016b). “Sevdiğin Dizi Gün Değiştirsin: Leyla ile Mecnun Dizisindeki Kargışların (Beddua) Pragmatik Analizi”. Millî Folklor, 109: 44-57.
• Keskin, Ahmet (2019a). “Alkışların (Dua/İyi Dilek) ve Kargışların (Beddua/Kötü Dilek) Terim, Tanım ve Tasnif Problemlerine Bağlam Merkezli Bir Yaklaşım”. The Journal of Academic Social Science Studies, 74: 205-220.
• Keskin, Ahmet (2019b). Alkış ve Kargışlar Örnekleminde Folklor ve Disiplinlerarasılık. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Keskin, Ahmet (2020). Türk Kültüründe Alkışlar ve Kargışlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını.
• Kolot, Berna (2022). “Soydan Çıkarılan Öfke: Beddualarda Aileye, Ocağa Duyulan Nefret”. Öfke Kitabı. Ed. Emine Gürsoy Naskali. Çanakkale: Paradigma Akademi, 17-32.
• Lenger, Dinçer Savaş (2009). “Antikçağda Mezarı Beddua İle Koruma”. Lânet Kitabı. Ed. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi, 245-249.
• Lvova, E. L. vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri-İnsan ve Toplum-. Çev. Metin Ergun. Konya: Kömen Yayınevi.
• Malinowski, Bronislaw (2016). Yabanıl Toplumda Suç ve Gelenek. Çev. Şemsa Yeğin. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Ogden, Daniel (1999). “Binding Spells: Curse Tablets and Voodoo Dolls in Greek and Roman Worlds”. Withcraft and Magic in Europe 2. Ed. B. Ankarloo & S. Clark. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1-90.
• Ong, Walter J. (2014). Sözlü ve Yazılı Kültür-Sözün Teknolojileşmesi-. Çev. Sema Postacıoğlu Banon. İstanbul: Metis Yayınları.
• Ordu, Bilal (2020). Kütahya’da Büyü ve Büyü ile İlgili Uygulamalar. Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, Jale (2012). “Antakya Ağzında Kargışlar”, Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri (Adana, 20-22 Ekim 2011). Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 740-752.
• Saintyives, Pierre (1951). Folklor Elkitabı. Çev. Bilâl Aziz Yanıkoğlu, İstanbul: Haşet Kitabevi.
• Sarıtaş, Süheyla (2009). “Ev ve Yuvaya Yönelik Beddualar”. Lânet Kitabı. Ed. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi, 345-349.
• Savaş, Hasan (2021). Tabu ve Mülkiyet İlişkisi Bağlamında Anadolu Sahası Türk Masalları. Konya: Tablet Yayınları.
• Sevinçli, Veysel (2015). “Türk Kültüründe Alkış/Kargış ve Adilcevaz Örneği”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, LII: 97-125.
• Şahiner, Ahmet E. (2014). Gaziantep Halk Kültüründe Dua (Alkış) ve Bedduaların (Kargış) Halkbilimsel İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tanyu, Hikmet (1968). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Taş, İlknur (2010). “Hititlerde Lanet ve Beddua Olgusu Üzerine Bir Çalışma”. VII. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri 2. Ed. Aygül Süel. Ankara: Anit Matbaa, 869-890.
• TDK (1998). Türkçe Sözlük 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uslu, Mustafa (1991). “Yozgat’tan Derlenen Beddualar 2”. Millî Folklor, 9: 60-62.
• Uysal, Yavuz (2019). “Adıyaman Halk Kültüründe Dua ve Beddualar (Alkışlar-Kargışlar)”. Türkiyat Mecmuası, 29(2): 621-644.
• Versnel, Henk S. (1991). “Beyond Cursing: The Appeal to Justice in Judicial Prayers”. Magika Hiera- Ancient Greek Magic and Religion-. Ed. Christopher A. Faraone & Dirk Obbink. New York: Oxford University Press, 60-106.
• Yavuz, Serdar ve Burak, Telli (2020), “Adıyaman Ağzı Söz Varlığına Katkılar: Beddualar”. Journal of History School, 44: 427-439.