The Myth of the Myth: The Use of Symbolized Mythology in the Nihat Asyalı’s Theatre Played with Fire

Yıl 2020, Sayı: 7, 97 - 126, 15.12.2020

Pınar Dağ Gümüş

https://doi.org/10.46250/kulturder.789054

Cited By: 1

Öz

While establishing his work of art, the artist uses the primary images (archetypes), which are psychic remnants of the same type of life and take place in the collective unconscious. This view, which sees life as mythological, obliges to refer to the images and symbols that form the essence of artistic expression. Therefore, the myths, believed to be authentic in the early period and kept alive with some rituals, have found their place in the narratives created by the artist with the transition to the scientific knowledge. It is possible to say that there are myths among these types, especially in the origin of the theater. Imitation actions based on myths and various ceremonies in archaic periods are seen in a certain form in Ancient Greece, and since the birth of tragedy, myths have inspired the artist. There are also writers who benefit from myths in Turkish literature Nihat Asyalı, in the Played with Fire theatre, chooses the hero Prometheus who has a desire about the replace the Olympian Gods with the hegemony of humanity and regarded as the maker of a revolution, used his knowledge, intelligence, and his ability to foresee the future to suspecting, humiliating and deceiving the Gods. Other heroes are Pandora who was sent as a punishment to humans and Epimetheus that is brother of Prometheus. The author constructed the myth of the myth by using some symbols of fire, light, fruit, and, chest and stated that Prometheus had a appearance in Giordano Bruno, Galileo, Hallacı Mansur, Zapata, Pir Sultan Abdal, Che Guevera, Molla Nesimi, and Sheikh Bedreddin. While the rational power, consciousness, awakening and reaching freedom with the enlightenment are revealed by the name of the fire as light that Prometheus stole from Zeus, the punishment given by the god Zeus in return is presented with the chest that is forbidden to open and contains all the emotional states of humanity. Light refers to the reaction that emerged against the order in the fictional discourse; apple implies the knowledge and enlightenment, and the chest, on the other hand, symbolizes the punishment offered to those who reach information and oppose the prohibitions by being enlightened.

Anahtar Kelimeler

mythology, theater, Prometheus, Pandora, fire

Söylencenin Söylencesi: Nihat Asyalı'nın Ateşle Oynayan Adlı Tiyatrosunda Sembolleşen Mitoloji Kullanımı

Öz

Sanatkâr yapıtını kurarken aynı tip yaşantının psişik kalıntıları olan ve kolektif bilinçdışında yer tutan ilksel imgeleri (arketipleri) kaynak olarak kullanır. Yaşamı mitos benzeri gören bu bakış, sanatsal anlatımın özünü oluşturan imge ve simgelere başvurmayı zorunlu kılar. Dolayısıyla erken dönemde gerçekliğine inanılan ve birtakım ritüellerle de yaşatılan mitler, bilimsel bilgiye geçilmesiyle birlikte sanatkârların oluşturduğu anlatılarda kendisine yer bulur. Bu türler içerisinde özellikle tiyatronun kökeninde mitlerin olduğu söylenebilir. Arkaik dönemlerde mitoslara ve çeşitli törenlere dayanan taklitli eylemler bir form içinde Antik Yunan’da görülür ve tragedyanın doğuşundan bu yana mitoslar sanatkâr için esin kaynağı olur. Türk yazınında da mitoslardan yararlanan yazarlar bulunmaktadır. Nihat Asyalı Ateşle Oynayan’da; edindiği bilgileri, zekâsını ve geleceği önceden görme yetisini tanrıları kuşkulandırmak, küçük düşürmek ve aldatmak amacıyla kullanan, Olimposlu tanrıların yerine insanların egemenliğini getirmeyi arzulayan ve bir devrimin hazırlayıcısı olarak sayılan Prometheus’u, erkek kardeşi Epimeteus’u ve insanlara ceza olarak gönderilen Pandora’yı kahraman olarak seçer. Prometheus’un; Giordano Bruno, Galileo, Hallacı Mansur, Zapata, Pir Sultan Abdal, Che Guevera, Molla Nesimi ve Şeyh Bedreddin’de süreğinin olduğunu belirten yazar ateş, ışık, ağaç, meyve, sandık gibi varlıkları sembol olarak kullanarak söylencenin söylencesini kurgular. Ussal güç, bilinç ve aydınlanarak özgürlüğe erişme Prometheus’un Zeus’tan (ç)aldığı ateşin ışık olarak adlandırılmasıyla ortaya konulurken, tanrı Zeus’un karşılığında verdiği ceza ise insanlığa ait tüm duygu durumlarını barındıran ve açılması yasak olan sandıkla sunulmuştur. Işık, kurgusal söylemde düzene karşı geliştirilen tepkiyi; elma bilgiyi ve aydınlanmayı; sandık ise içerisinden çıkanlarla aydınlanarak bilgiye erişen ve yasaklara karşı gelenlere sunulan cezayı sembolize eder.

Anahtar Kelimeler

mitoloji, tiyatro, Prometheus, Pandora, ateş

Kaynakça

• Aiskhylos (2017). Zincire Vurulmuş Prometheus. Çev. Azra Erhat, Sabahattin Eyüboğlu. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Aktulum, Kubilây (2000). Metinlerarası İlişkiler. İstanbul: Öteki.
• Aristotales (2011). Poetika. Çev. Emir Aktan. Ankara. Alter.
• Assmann, Jan (2015). Kültürel Bellek Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. Çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı.
• Asyalı, Nihat (2010). Toplu Oyunları I Direniş Üçlemesi Ateşle Oynayan, Rab Şeytan’a Dedi Ki, Yunus Diye Göründüm. İstanbul: Mitos-Boyut.
• Bachelard, Gaston (1995). Ateşin Psikanalizi. Çev. Aytaç Yiğit. İstanbul: Bağlam.
• Campbell, Joseph (2006). İlkel Mitoloji Tanrının Maskeleri. Çev. Kudret Emiroğlu. Ankara: İmge.
• Campbell, Joseph (2020). Tanrıçalar ve Tanrıça'nın Dönüşümleri. Çev. Nur Küçük). İstanbul: İthaki.
• Casirrer, Ernst (2005). İnsan Üstüne Bir Deneme Devlet Efsanesi. Çev. Necla Arat). İstanbul: Say.
• Dağ Gümüş, Pınar (2019a). “Güngör Dilmen’in Midas Üçlemesinde Mitik Yapı”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 19: 28-41.
• Dağ Gümüş, Pınar (2019b). “Vehbi Bardakçı’nın Şeyh Bedreddin Destanı Adlı Romanında İdeolojinin Araçsallaştırılması”. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 22: 211-234.
• Durand, Gilbert (1998). Sembolik İmgelem. Çev. Ayşe Meral. İstanbul: İnsan.
• Eliade, Mircea (1992). İmgeler Simgeler. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece.
• Eliade, Mircea (1993) Mitlerin Özellikleri. Çev. Sema Rıfat. İstanbul: Om Kuram.
• Eliade, Mircea (1994). Ebedi Dönüş Mitosu. Çev. Ümit Altuğ. Ankara: İmge.
• Esen, Uluç (2014). Aristotales’ten Freytag’a Klasik Drama Yapısı. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Frazer, James George (2018). Ateşin Kökenine Dair Mitler. Çev. Deniz Uludağ. Ankara: Doğu Batı.
• Freud, Sigmund (1996a). Düşlerin Yorumu I. Çev. Emre Kapkın. İstanbul: Payel.
• Freud, Sigmund (1996b). Düşlerin Yorumu II. Çev. Emre Kapkın. İstanbul: Payel.
• Fromm, Erich (1995). Rüyalar, Masallar, Mitoslar (Sembol Dilinin Çözümlenmesi). Çev. Aydın Arıtan, Kaan H. Ökten. İstanbul: Arıtan.
• Gezgin, İsmail (2012). Fallusun Arkeolojisi. İstanbul: Sel.
• Harman, Ömer Faruk (1994). “Hâbil İle Kâbil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV, 376-378.
• Hesiodos (2018). Theogonia-İşler ve Günler. Çev. Azra Erhat, Sabahattin Eyüboğlu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Jung, Carl Gustav (2006). Analitik Psikoloji. Çev. Ender Gürol. İstanbul: Payel.
• Kerényi, Carl (2012). Prometheus İnsan Varoluşunun Arketip İmgesi. Çev. Tacıbaht Türel. İstanbul: Pinhan.
• Kott, Jan (2006). Antik Tragedyalar ve Çağdaş Yorumları. Çev. Ayşe Selen. İstanbul: Mitos-Boyut.
• Köktürk, Milay (2014). Kültür ve Sembol Bir Cassirer İncelemesi. Ankara: Aktif Düşünce.
• Malinowski, Bronislaw (1998). İlkel Toplum. Çev. Hüseyin Portakal. Ankara: Öteki.
• Ong, Walter J. (2014). Sözlü ve Yazılı Kültür. Çev. Sema Postacıoğlu Banon. İstanbul: Metis.
• Özcan, Ceren (2018). Çağdaş Tiyatroda Anlatı Tiyatrotem Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Mitos-Boyut.
• Rank, Otto (2019). Doğum Travması. Çev. Sabir Yücesoy. İstanbul: Metis.
• Rosenberg, Donna (2003). Dünya Mitolojisi Büyük Destan ve Söylenceler Antolojisi. Çev. Koray Akten vd. Ankara: İmge.
• Strauss, Claude Lévi (1986). Mit ve Anlam. Çev. Gökhan Yavuz Demir. İstanbul: Alan.
• Şener, Sevda (2017). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. Ankara: Dost.
• Timuçin, Afşar (2002). Özgür Prometheus. İstanbul: Bulut.
• Timuçin, Afşar (2005). Estetik Bakış. İstanbul: Bulut.
• Yolcu, Mehmet Ali (2013). “Havva’nın Öyküsü: Kozmolojik ve Antropogonik Mitlerden Kadın Yaratımına Senkretik Bir Yaklaşım”. Folklor/Edebiyat, 73: 185-196.
• Žižek, Slavoj (2016). Yamuk Bakmak Popüler Kültürden Jacques Lacan’a Giriş. Çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Metis.