Eleştirel Söylem Analizi: Temel Yaklaşımlar

Yıl 2020, Sayı: 7, 210 - 231, 15.12.2020

Umut Şah

https://doi.org/10.46250/kulturder.819362

Cited By: 12

Öz

Eleştirel söylem analizi, söylemin eleştirel analizine yönelik çeşitli yaklaşımları içeren disiplinlerarası bir alandır. Eleştirel söylem analizi, 1970’lerin sonuna doğru şekillenen Eleştirel Dilbilim çalışmalarına dayanmakla birlikte, 1990’lardan itibaren dile ilişkin farklı ve radikal bir teori olarak ele alınmaya başlamıştır. Dili bir sosyal pratik olarak gören ve dil ile iktidar arasındaki ilişkilere odaklanan eleştirel söylem analizi; sosyal eşitsizlik, ayrımcılık, iktidar ve hegemonyanın dil kullanımı içerisinde nasıl vücut bulduğunu, inşa edildiğini ve meşrulaştırıldığını eleştirel bir şekilde inceler. Bu makalede, eleştirel söylem analizi içerisindeki temel yaklaşımları temsil eden Norman Fairclough, Teun A. Van Dijk, Ruth Wodak, Ron Scollon ve Siegfried Jager’in yaklaşımları ele alınmakta ve tartışılmaktadır. Eleştirel söylem analizine dair çeşitli teorisyenler, ESA’nın temel prensiplerini (sosyal problemlere odaklanma, eleştirel olma, özgürleştirici bir bilgi birikimine hizmet etme, disiplinlerarasılık gibi) paylaşmakla birlikte, teorik ve yöntemsel olarak birbirinden farklı yönleri olan yaklaşımlar ortaya koymuşlardır. Yine de bu yaklaşımların tümü, çoğu zaman birbirlerinden beslenmekte ve çeşitli teorik ve yöntemsel benzerlikler ihtiva etmektedirler.

Anahtar Kelimeler

eleştirel söylem analizi, eleştirel dilbilim, söylem, ideoloji, dil kullanımı

Critical Discourse Analysis: Main Approaches

Öz

Critical discourse analysis is an interdisciplinary field which includes various approaches of critical analysis of discourse. While its roots are based on the studies of Critical Linguistics in the late 1970s, it has started to be seen as a 'different and radical theory of the language' with the 1990s. Critical discourse analysis conceptualizes language as a social practice, focuses on the relations between language and power, and examines how social injustice, discrimination, power and hegemony are constructed and justificated in the usage of language. In this paper, the approaches of Norman Fairclough, Teun A. Van Dijk, Ruth Wodak, Ron Scollon and Siegfried Jager are discussed as the main approaches of critical discourse analysis. Various theorists on critical discourse analysis have shared the basic principles of ESA (focusing on social problems, being critical, serving an emancipatory knowledge, interdisciplinary, etc.), but have introduced theoretically and methodologically different approaches. Nevertheless, all of these approaches often feed on each other and contain various theoretical and methodological similarities.

Anahtar Kelimeler

critical discourse analysis, critical linguistics, discourse, ideology, language use

Kaynakça

• Aygül, Zeynep (2012). “Atatürk'ün Gençliğe Hitabesi’nin Eleştirel Söylem Analizi ile İncelenmesi”. Söylem Çalışmaları. Ed. Sibel Arkonaç. Ankara: Nobel Yayınevi, 193-208.
• Caborn, Joannah (2007). “On the Methodology of Dispositive Analysis”. Critical Approaches to Discourse Analysis Across Disciplines, 1/1: 115-123.
• Elçi, Elçin (2012). “Metalaşmış Kimlikler: İki Ayrı Reklam Filmi Üzerinden Kadın ve Erkek Kimliklerinin Heteroseksüel İlişkiler Bağlamında Analizi”. Söylem Çalışmaları. Ed. Sibel Arkonaç. Ankara: Nobel Yayınevi, 255-264.
• Fairclough, Norman (2001a). “Critical Discourse Analysis as a Method in Social Scientific Research”. Methods of Critical Discourse Analysis. Eds. Ruth Wodak, Michael Meyer. London: Sage, 32-62.
• Fairclough, Norman (2001b). “The Discourse of New Labour: Critical Discourse Analysis”. Discourse as Data: A Guide for Analysis. Eds. Margaret Wetherell, Stephanie J. A. Taylor, Simean J. Yates. London: Thousand Oaks, 229-266.
• Fairclough, Norman (2005). “Critical Discourse Analysis”. Marges Linguistiques, 9: 76-94.
• Jager, Siegfried (2001). “Discourse and Knowledge: Theoretical and Methodological Aspects of a Critical Discourse and Dispositive Analysis”. Methods of Critical Discourse Analysis. Eds. Ruth Wodak, Michael Meyer. London: Sage, 32-62.
• Meyer, Michael (2001). “Between Theory, Method and Politics: Positioning of the Approaches to CDA”. Methods of Critical Discourse Analysis. Eds. Ruth Wodak, Michael Meyer. London: Sage, 14-31.
• Reisigl, Martin and Wodak, Ruth (2001). Discourse and Discrimination: Rhetorics of Racism and Antisemitism. London: Routledge.
• Scollon, Ron (2001a). “Action and Text: Towards an Integrated Understanding of the Place of Text in Social (Inter)action, Mediated Discourse Analysis and the Problem of Social Action”. Methods of Critical Discourse Analysis. Eds. Ruth Wodak, Michael Meyer. London: Sage, 139-183.
• Scollon, Ron (2001b). Mediated Discourse: The Nexus of Practice. London: Routledge.
• Sheyholislami, Jaffer (2001). “Critical discourse analysis”. http://http-server.carleton.ca/~jsheyhol/articles/what%20is%20CDA.pdf. (Erişim Tarihi: 5 Haziran 2020).
• Şah, Umut (2012a). “‘Eşcinsellik Hastalıktır [ve dahası] Sapkınlıktır’: Bir Eleştirel Söylem Analizi Denemesi”. Söylem Çalışmaları. Ed. Sibel Arkonaç. Ankara: Nobel Yayınevi, 209-222.
• Şah, Umut (2012b). “‘Kan'ın metalaşması”. Söylem Çalışmaları. Ed. Sibel Arkonaç. Ankara: Nobel Yayınevi, 245-254.
• Şah, Umut (2012c). “‘Andımız'ı Okumak: Bir Aracılı Söylem Analizi Çalışması”. Söylem Çalışmaları. Ed. Sibel Arkonaç. Ankara: Nobel Yayınevi, 181-192.
• Van Dijk, Teun A. (2001). “Multidisciplinary CDA: A Plea for Diversity”. Methods of Critical Discourse Analysis. Eds. Ruth Wodak, Michael Meyer. London: Sage, 95-120.
• Van Dijk, Teun A. (2009a). “Critical Discourse Studies: A Socio-cognitive Approach”. Methods of Critical Discourse Analysis (2nd edition). Eds. Ruth Wodak, Michael Meyer. London: Sage, 95-120.
• Van Dijk, Teun A. (2009b). Society and Discourse: How Social Contexts Influence Text and Talk. Cambridge: Cambridge University Press.
• Weiss, Gilbert and Wodak, Ruth (2003). “Introduction: Theory, Interdisciplinarity and Critical Discourse Analysis”. Critical Discourse Analysis. Ed. Gilbert Weiss, Ruth Wodak. New York: Palgrave Macmillan, 1-34.
• Wodak, Ruth (2001a). “What CDA is About-a Summary of its History, Important Concepts and its Developments”. Methods of Critical Discourse Analysis. Eds. Ruth Wodak, Michael Meyer, London: Sage, 1-13.
• Wodak, Ruth (2001b). “The Discourse-Historical Approach”. Methods of Critical Discourse Analysis. Eds. Ruth Wodak, Michael Meyer, London: Sage, 63-94.