Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarisinde Ulusal Kimlik Arayışı: Ankara’daki Kamu Yapıları

Yıl 2021, Sayı: 9, 359 - 378, 10.06.2021

Emre Çubukçu

https://doi.org/10.46250/kulturder.902838

Cited By: 2

Öz

Cumhuriyet’in ilanından sonra Ankara’nın başkent kabul edilip yeni kurulan rejimin modern bir şehir kimliğine uygun olarak inşa edilmesi yönünde çalışmalar başlatılmıştır. Bu süreç içerisinde Ankara’nın mekânsal olarak örnek modern yapıları oluşturulup ulusal kimlik etkisiyle ülkedeki diğer şehirlere de örnek olması planlanmıştır. Ankara, Cumhuriyet’in ilanından 1950’li yıllara kadar geçen süreç içerisinde ulus devletin temsilcisi olarak modernleşme ve Batılılaşma etkilerini hissettirmiştir. İki ayrı dönemde, “ulus devlet” ve “milli mimari” etkenleri göz önüne alınarak Ankara’dan sonra diğer şehirlere örnek olacak biçimde mimari yapılar yapılmıştır. Çalışmanın amacı, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Ankara’daki kamu yapılarının mimarlık alanındaki ulusal kimlik arayışını incelemektir. Literatürde bu konuyla ilgili birçok çalışma bulunmasına rağmen Ankara’daki kamu yapıları konusunda boşluk görüldüğü için bu çalışma gerçekleşmiştir. Çalışma literatür taramasına dayanmaktadır. Araştırma kapsamında birinci bölümde, Erken Cumhuriyet Dönemi öncesinde yaşanan politik gelişmeler ve ulusal kimlik anlayışı, ikinci bölümde Erken Cumhuriyet Dönemi’ndeki Birinci Ulusal Mimarlık Akımı etkisiyle Ankara’da yapılan kamu yapıları, üçüncü bölümde ise İkinci Ulusal Mimarlık Akımı etkisiyle Ankara’da yapımı gerçekleşen kamu yapıları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

mimarlık, ulusal mimarlık, kamu yapıları, Ankara, ulusal kimlik

The Search for a National Identity in Early Republican Period Architecture: Public Buildings in Ankara

Öz

After the proclamation of the Republic, studies were initiated for Ankara to be accepted as the capital and to build the newly established regime in accordance with a modern city identity. In this process, it is planned to create spatially modern structures of Ankara and set an example for other cities in the country with the effect of national identity. During the period from the proclamation of the Republic to the 1950s, Ankara has felt the effects of modernization and Westernization as the representative of the national state. In two separate periods, considering the factors of "Nation State” and "National Architecture”, architectural structures were built to set an example for other cities after Ankara. The aim of the study is to examine the search for local identity in the field of architecture of public buildings in Ankara in the Early Republican Period. Although there are many studies on this subject in the literature, this study was carried out because there was a gap in public structures in Ankara. The study is based on literature review. In the first stage, political developments and local identity understanding before the Early Republican Period; in the second stage, public buildings built in Ankara with the effect of the First National Architecture Movement in the Early Republican Period; in the third stage, public buildings constructed in Ankara with the effect of the Second National Architecture Movement were examined within the scope of the research.

Anahtar Kelimeler

architecture, national architecture, public buildings, Ankara, national identity

Kaynakça

• Adam, Mehmet (1985). “Ankara'da Kentsel Yaşam”. Mimarlık Dergisi, 23(2-3): 28-30.
• Akgün, Seçil (1984). “Kurtuluş Savaşının Mekânsal Stratejisi ve Ankara'nın Başkent Seçilme Kararının İçeriği”. Tarih İçinde Ankara: Eylül 1981 Seminer Bildirileri. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi, 223-224.
• Alsaç, Üstün (1976). Türkiye'deki Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Dönemindeki Evrimi. Doktora Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Altaban, Özcan (1998). “Cumhuriyet’in Kent Planlama Politikaları ve Ankara Deneyimi”. 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık. Ed. Yıldız Sey. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 41-64.
• Altun, Özlem (2011). “Milli Mimari Üslup Arayışlarının Çoban Yıldızı: Türk Evi’nin Kurgusallığı Üzerine”. Mimarlık Dekorasyon Dergisi, 204: 98-102.
• Asiliskender, Burak (2002). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Mimaride Modern Kimlik Arayışı; Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası Örneği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Aslanoğlu, İnci (2010). Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Batur, Enis (2006). Modernizmin Serüveni. İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Bozdoğan, Sibel (2001). Modernizm ve Ulusun İnşası, Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür. İstanbul: Metis Yayınları.
• Çetin, Yusuf (2018). “İkinci Milli Mimarlık Hareketi ve Sonrası Mimarisinin Günümüz Tarihi Kentlerin Dokusuna Katkısı Üzerine Bir Değerlendirme”. Social Science Studies Journal, 4(22): 4074-4087.
• Eldem, Sedad Hakkı (1973). “Elli Yıllık Cumhuriyet Mimarlığı”. Mimarlık Dergisi, 11-12: 5-11.
• Kızıldere, Selda ve Sözen, Metin (2005). “İstanbul’da Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Yapılarının Kent Bütünü İçindeki Yerinin Değerlendirilmesi”. İTÜ Dergisi, 2(1): 87-95.
• Sıkıçakar, Ayşe (1991). Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi, Giriş Cepheleri Analizi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Sözen, Metin, (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tankut, Gönül (1993). Bir Başkentin İmarı. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Tansuğ, Sezer (1996). Çağdaş Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Yayınları.
• Tekeli, İlhan (2011). Anadolu'da Yerleşme Sistemi ve Yerleşme Tarihleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tunçay, Mete vd. (Ed.) (2002). Çağdaş Türkiye 4, 1908-1980. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Ulubay, Serhat (2019). Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde ‘Moderni Millileştirme’ Çabasının Sorgulanması”. Kent Akademisi, 12(2): 387-396.
• Ural, Somer (1994). “Türkiye’nin Sosyal Ekonomisi ve Mimarlık (1923-1960)”. Mimarlık, 123-124: 5-53.
• Uzunarslan, Hatice Şebnem (2002). Erken Cumhuriyet Dönemi Konutlarında Mekân ve Mobilya. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Yaldız, Esra ve Parlak, Özge (2018). “Birinci Ulusal Mimarlık Kamu Yapıları”. Social Sciences Studies Journal, 4(24): 4930-4947.
• Yalım, İnci (2002). “Ulus Devletin Kamusal Alanda Meşruiyet Aracı: Toplumsal Belleğin Ulus Meydanı Üzerinden Kurgulanma Çabası”. Başkent Üzerine Mekân-Politik Tezler: Ankara'nın Kamusal Yüzleri. Der. Güven Arif Sargın. İstanbul: İletişim Yayınları, 157-214.
• URL-1: “II. TBMM Binası”. www.kulturportali.gov.tr/contents/images/20181030111302810_cumhuriyet%20muzesi%20murat%20coruk.jpg (Erişim tarihi: 10.09.2020).
• URL-2: “Ankara Palas Binası”. https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Ankara_Palas_1.jpg (Erişim tarihi: 10.09.2020).
• URL-3: “Gazi Üniversitesi Binası”. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ tr/4/4e/Gazi_tarih_resim.jpg (Erişim tarihi:10.09.2020).
• URL-4: “Etnografya Müzesi”. https://tr.wikipedia.org/wiki/Ankara_Etnografya_M%C3%BCzesi (Erişim tarihi: 10.09.2020).
• URL-5: “Türk Ocakları Merkezi”. https://i.pinimg.com/originals/1e/7c/13/1e7c134db59ce5b1e52b071a1a9552fd.jpg (Erişim tarihi: 10.09.2020).
• URL-6: “Belediyeler Bankası Genel Müdürlüğü”. https://www.arkitera.com /proje/iller-belediyeler-bankasi-genel-mudurluk-binasi/ (Erişim tarihi: 10.09.2020).
• URL-7: “Ankara Adliye Binası”. https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Ankara_Adalet_Saray%C4%B1_-_S%C4%B1hhiye.jpg (Erişim: 10.09.2020).
• URL-8: “Musiki Muallim Mektebi”. https://www.sanattanyansimalar.com/erken-cumhuriyet-doneminin-medar-i-iftihari/5086/ (Erişim tarihi: 10.09.2020).
• URL-9: “Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi”. https://kulturenvanteri.com/wp/content/uploads/siyasal-bilgiler-fakultesi.jpg. (Erişim tarihi: 10.09.2020).
• URL-10: “Türk Hava Kurumu Binası’’. https://i.pinimg.com/originals/bf/ec/0d/bfec0d4b0cfcb3fbf4f91ebe88ced5ff.jpg. (Erişim: 10.09.2020).
• URL-11: “Sayıştay Binası”. http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php? start=10&t=14570 (Erişim tarihi: 10.09.2020).
• URL-12: “Genelkurmay Başkanlığı”. http://mimargozundenankara.weebly.com/yaz305lar/modern-ankaray-taclandran-mimar-clemens-holzm eister (Erişim tarihi: 10.09.2020).
• URL-13: “Yargıtay Binası”. http://www.envanter.gov.tr/anit/index/galeri/ 37469?page=0 (Erişim tarihi: 10.09.2020).
• URL-14: “III. TBMM Binası”. http://mimargozundenankara.weebly.com/ yaz305lar/modern-ankaray-taclandran-mimar-clemens-holzmeister (Erişim tarihi: 10.09.2020).
• URL-15: “Ziraat Bankası Merkez Binası”. https://www.arkitera.com/wp/content/uploads/2020/01/ziraatbankasi01.jpg (Erişim: 12.09.2020).
• URL- 16: “Osmanlı Bankası Merkez Binası”. http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=139702 (Erişim tarihi: 13.09.2020).
• URL-17: “Türkiye İş Bankası Merkez Binası”. http://turkiyenintarihieserleri.com/foto_y/2019/07/b/1562087851.jpg, (Erişim tarihi: 10.09.2020).
• URL-18: “Tekel Başmüdürlük Binası”. https://www.arkitera.com/haber/gecmisin-modern-mimarisi-ankara-2/ (Erişim tarihi: 10.09.2020).
• URL-19: “Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Binası”. https://www.wikiwand.com/tr/Ankara_%C3%9Cniversitesi_Dil_ve_Tarih-Co%C4%9Frafya_Fak%C3%BCltesi (Erişim tarihi: 15.09.2020).
• URL-20: “Sümerbank Merkez Binası”. https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ulus_2015_Sumerbank.jpg (Erişim tarihi: 15.09.2020).
• URL-21: “Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Binası”. tr.wikipedia.org/wiki/Refik_Saydam_H%C4%B1fz%C4%B1ss%C4%B1hha_Merkezi_Ba%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1 (Erişim tarihi: 10.09.2020).
• URL-22: “Anıtkabir”. https://tr.wikipedia.org/wiki/An%C4%B1tkabir (Erişim tarihi: 10.10.2020).
• URL-23: “Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Binası”. http://mimdap.org/2017/12/sedat-hakki-eldem/ (Erişim tarihi: 11.10.2020)
• URL-24: “Ankara Opera Binası”. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7f/AnkaraStateOpera2.jpg (Erişim tarihi: 11.10.2020).